…Ашукьар хандин сарайдин варарин вилик акъвазна.

— Къази-Къумухдин ханариз, абурун гъилибанриз чи пак ниятрикай хабар хьана кIандач гьа, — тагькимна Саида.

Агьмеда хъверна, кьил эляна, адаз лугьуз кIанзавай: “Я Саид стха, зун аял яни мегер?!”

Яргъи парудин варарал алай яракьлу нуькеррикай садаз Саид чир хьана: ада мугьманрин салам кьуна, ханди ашукьар гуьзлемиш­завайди лагьана, варар ахъайна. Зурба гьаят балкIанрай, файтунрай, арабайрай ва фургъунрай ацIанвай. Са кьиле кьасабчийри лапа­гар тукIваз, алажзавай, абурун къвалав гвай чIехи цурун къажгъанра­ яд ргазвай. Нуькерди ашукьар кьвед лагьай мертебадиз тухвана.

Кьве дакIардай экв аватзавай чIехи кIвал ранг янавай кIуртар, чухваяр, шишкIукI ва бухара бармакар алай итимрай ацIанва, абур­, цларин кIан кьуна, кавалрал ацукьнава. Къула мегъуьн кIа­­расдин цIай кузва, гагь къати, гагь зайиф жезвай ялаврин ишигъри чинар куьпдикай хкудзава. КIвалин юкьвалай къавук пуд дестек ква, абурал нехишар атIанва, рангаралди тIебиатдин шикилар янава. Дестекрин къаншарда, халичаяр, абурун винелай гапурарни тапанчияр куьрсарнавай цлан кIане, устаддиз туь­кIуьр-навай тахтуна Мурсал-хан ацукьнава: яру чин, къацу вилер, ме­тIерал аватнавай руфун Саидаз танишбур я.

КIвале ацукьнавайбуру ашукьрин салам ашкъидалди кьуна. Ханди гъилин ишара авуна, мугьманриз вичин эрчIи патахъай хьиз ацукьдай чка къалурна. Саидазни Агьмедаз хандин мергьяматлувал, адан мугьманрин ачухвал, чеб ацукьарай чка бегенмиш хьана: инлай кIвале ацукьнавайбур, экуь дакIарар, цIай кузвай къул хъсан аквазвай.

Хандини мугьманри гагь лезги, гагь туьрк, гагьни яхул чIалал суьгьбетарзавай. Ашукьри абуруз дикъетдивди яб гузва. Башламишнавай суьгьбет куьтягь хьайила, ханди мугьманар ашукьрихъ галаз танишарна.

Нуькерри мугьманрин вилик суфраяр экIяна, абурал кIа­рас­дин мудайра ва киредин къапара аваз гьерен якIун куьк шурваяр, таза лавашар, цIурурай хъипи машмаш хьтин чIем, ниси, шур, ру­­гунвай дулдурмаяр ва маса няметар атана. Къаравуш руша яд иличиз, мугьманри цурун лигендал гъилер чуьхвена, ахпа абур, бисмиллагь лагьана, каш кваз атирлу тIуьнрив эгечIна. КIва­ле рахун-луькIуьн яваш хьана, кьуд патахьай къвезвайди футI-шупI­дин ванер тир. Агьмед килигайла, хандини, кьве хел къакъажна, цанай хтай лежберди хьиз, куруна авайдаз мелзавай.

Сифте курар тIуьна куьтягь хьайила, хандин векъи ван акъат­на­:

— Ашукь Саид, къе за тешкилнавайди ашукьрин гьуьжетрин межлис туш, им жуван мирес-варис патал авунвай къунагълухвал я. Абурун иштягь ачух хьуй лагьана, за вазни ашукь Агьмедаз­ теклифнава. Куьне гила куь чуьнгуьррик ван кутур!

— Башуьсте, хан! — лагьана ашукьри.

Саидани Агьмеда чуьнгуьрар куькда туна, нубат-нубатдалди манияр лугьуз башламишна. Мугьманри ашукьриз яб гузвачир: абуру дулдурмадин кьатIар, газарар хьиз незвай, герен-ге­рен буза авай абугерденар кьилел акьалжнавай…

Са арадилай къаравуш рушари мугьманрин вилик синийра аваз бугъ алахьзавай дуьгуьдин аш гьана. Ашдин винелни булдалди къайси-кишмиш ала. Са гъвечIи хьтин сини хандин ме­тIе­рал эцигна. Мугьманар, садбур хилер къакъажна, садбур тIурар къа­чуна, цIийи нямет дадмишиз гьазур хьанва, абурун вилер иесидал ала.

— Буюр, гьуьрметлу мугьманар! — жумартдиз лагьана ханди. Мугьманар, кьве-кьвед са къапунал элкъвена, са артух тади ква­чиз, булдалди цIурурай чIем иличнавай аш нез, турши къарадикай лезет хкудиз эгечIна. Капашдалди аш незвайбуру тупIариз мез хгузва. Мад рахунар акъвазна: атирлу ашди инсанрин иштягьар цIийи кьилелай ачухарна.

— Вай! — хандай бирдан гьарай акъатна. Мугьманар, ашукьар, къаравушар гьасятда Мурсалахъ элкъвена.

— Вуч хьана, хан, вун сагърай?! — цIегьрен япар алай КъудуцI атана, са кIвачел акъвазна.

Мурсал хан, са гъилив эрчIи хъвехъ кьуна, чин чIурна, вилер акьална, ацукьнава.

— Вуч хьана, гьуьрметлу Мурсал-хан? — жузуна са шумуд касди.

— КкIал акатна, свах хана, — тфу авурла, гъилин юкьвал сухан бицIи кIус аватна. — Ингье! — мад рехъв хкьуна: ана къати тIал авай.

Къаравушрик, нуькеррик кичI акатна…

КъудуцIазни вичи вуч авун лазим ятIа чизмач: адани са вуч ятIани гуьзлемишзава.

— Свах тир къанкъуш… хана, чи хандиз хьана нуш, — КъудуцIан гафарал садни хъуьренач.

— Квахь, кьаркьар! — хандин гъил къамчидал фена. КъудуцI цIингавна катна.

— Къара гьазурайди вуж я?! — девди хьиз гьарайна Мурсал-ханди­.

КIвале лал кьена. Мугьманрин иштягь квахьна, абур, тIурар ва гъери кIвахьзавай гъилер цава кьуна, сад-садаз килигзава. Хандиз мад вичин суал тикрар хъийиз кIанзавай легьзеда ахъазвай ракIарай чIехи ашпаздин ван акъатна:

— Ингье, хан, вун сагьрай, — ада гъана, хандин виликай яшлу дишегьли акъвазарна.

— Вун яни?! — гьарайна ханди, гьа и легьзеда, дишегьлидай жаваб акъатдалди, къамчи авай гъил цавуз хкаж хьана…

( КьатI ама )

Гьаким Къурбан