Дагъустанда чIехибурукай сад тир Сулейман-Стальский район патал акъатай йис гьихьтинди хьана? Са гафуналди и суалдиз ихьтин жаваб гуз жеда — хъсанди! Агъадихъ заз “хъсанди” гафунин мана ачухиз, райондихъ экономикадин, яшайишдин ва маса рекьерай хьанвай агалкьунрикай ихтилат ийиз кIанзава.

Сифте нубатда къейд авун лазим я хьи, хайи райондихъ, адан агьалийрихъ рикI кузвай, гьахъвал гвай инсан, гьа са вахтунда кIеви истемишунардай руководитель Нариман Абдулмуталибов кьиле аваз, райондин администрацияди экономикада бегьерлу нетижаяр арадал гъун, яшайишдин месэлаяр гьялун, агьалийрин дуланажагъ хъсанарун патал зегьмет чIугуна. Идан нетижа яз район гзаф хилерай вилик фенва, райондин руководстводилай яшайишдинни экономикадин ва финансрин гьалар дурумлу ийиз алакьна. Нетижада экономикадин, АПК-дин, ЖКХ-дин, хуьрерин мулкар аваданламишунин, образованидин, здравоохраненидин, культурадин рекьерай гзаф месэлаяр гьялунин кардиз куьмек гана. ИкI, 2017-йисуз районда налогар кIватIунин, чилин участокрин гьал ахтармишунин, абурун дережа тайинарунин (актуализация), законлу истемишунрал амал тавуна, кIвалахзавай­бурун кьадар тIимиларунин ва маса рекьерай планар артухни алаз кьилиз акъуднава.

Инвестицияр желб авунин кIвалах эхиримжи йисара районда адетдиз элкъвенвай къайда я. Инвесторрин куьмекдалди агропромышленностдин комплексда еке ва хъсан дегишвилер хьанва, гьавиляй АПК райондин экономика мягькемарунин кар алай хилез элкъвенва. И хел цIийикIа туьхкIуьр хъувунин ва виниз тир бегьер гузвай фад бегьердал къведай багълар кутунин, суьрсет гьасилзавай майданар, гьакIни кIватI хъийизвай бегьер артухарунин рекьяй еке кIвалах тухвана. ИкI, 2017-йисуз Вини СтIалрин хуьруьн сергьятда “Паласа” ООО-ди 35 гектарда ичин багълар кутуна. Гележегда ихьтин багълари 250 гектардин майдан кьада. Вичин сметадин къимет 375 миллион манат тир и проект 2-3 йисан къене кьилиз акъудда. Кьунвай майдандал гьалтайла, и проектдиз тешпигьди республикада мад авач.

Ихьтин багъларай гьар йисуз 12-15 агъзур тонн ичер кIватIда. Ина 350-400 касдиз кIвалахдин чкаяр жеда.

Цмур хуьруьн поселенида “Восход” ООО (учредитель — Марат Шайдаев) 40 гектарда шуьмягъин къалин ва фад бегьердал къведай багълар кутунин инвестицийрин чIехи проект кьилиз акъудунив эгечIнава. Анрин гьар са гектардай 3 тонндилай тIимил тушиз шуьмягъар кIватI хъувун планламишнава. Мадни инвестордихъ ина, шуьмягъар хадай ва хвехвер хъирейрикай михьи ийидай, цех ачухдай фикирни ава. Ида михьи продукция — хвехвер — маса гудай мумкинвал гуда.

Къейд авун лазим я хьи, ихьтин  проектри инсанриз хуьруьн чкада яшамиш жедай ва кIвалахдай шартIар яратмишзава.

Эхиримжи йисара районда ачух чиле майваяр, кьилди къачуртIа, картуфар, келемар, газарар гьасилзавай майданарни артух хьанва. Алай вахтунда ихьтин чилери 935 гектардилай виниз майданар кьазва. Мисал яз, райондин дагъдин чкада “Агабеков Ферзилах Агабекович” КФХ-ди халийрин ва салан майвайрин хъсан бегьер гьасилна, кIватI хъувуна.

“Горец” ООО-ди ва “Гайвазов Р. М.” КФХ-ди гьар са гектардай хъсан еридин 45-50 центнер халияр кIватI хъувуна.

Райондин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин управленидин делилралди, алатай йисуз районда хуьруьн майишатдин кьил гъидай магьсулрин тарифдин бегьер вахчуна. ИкI, техилар 2216 гектарда цанвай, анрай 5602 тонн техил кIватI хъувуна. Им 2016-йисуз кIватI хъувурдалай 272 тонндин гзаф я.

Лагьана кIанда, ципицIрин бегьер кIватI хъувунин рекьяй район республикада вилик жергейра авай муниципалитетрик акатзава. Алатай йисуз районда ципицIар кIватI хъийизвай майданарни, кIватIзавай ципицIрин кьадарни артух хьана. ИкI, план 10 000 тонн яз, 10 600 тонн ципицIар кIватI хъувуна. Имни 2016-йи­суз кIватI хъувурдалай 1350 тонндин гзаф я.

Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министерстводин делилралди, цил авай емишар кIватI хъувунайни­ район республикада вилик жергейриз экъечI­нава. Райондин вири жуьредин майишатрихъ шефтелрин 640, алучадинни хутарин 520, пIинидин 180, машмашин 65 гектар, санлай 1400 гектар багълар ава. Мадни, арендаторрин кIвачихъ галай участокрани 305 гектарда алучадин ва шефтелрин багълар кутунва.

Багъларай кIватI хъийизвай бегьердин кьадар гзаф хьунин еришриз килигайла, УСХП-дин пешекаррин фикирдалди, 2020-йисалди райондин хуьруьн майишатдин карханайри, лежбервилинни фермервилин майишатри кIватI хъийидай емишрин кьадар 24500 тонндив агакьда.

Хуьруьн майишатдин продукция гьасилзавайбурал гьалтзавай четинвилерикай сад гьа продукция кьабулдай ва я гьялдай чкаяр (заводар, цехар) тахьун я. И кар фикирда кьуналди, 2017-йисуз ДаркIушрин хуьре, виликан­ “Калининский” совхоздин чехирар хкуддай завод хьайи чкадал, инвесторди сезондин вахтунда 40000 тонн хаммал (емишар ва ци­пицIар) гьялдай завод эцигиз гъиле кьунва.

— Районда багъларин, уьзуьмлухрин, саларин майданар, гьакIни кIватI хъийизвай бе­гьердин кьадар артух хьуник инвесторрин еке пай ква, — лугьузва Нариман Абдулмуталибова. — Инвесторри хуьрера тешкилзавай хуьруьн майи­шатдин карханаяр себеб яз, кIва-лахдин цIийи чкаяр арадал къвезва, гьакIни вири дережайрин бюджетриз къвезвай налогрин кьадар артух хьунал гъизва, санлай районда яшайишдинни экономикадин  месэлаяр гьялуниз куьмек гузва. Райондин администрацияди инвестицийрин проектрин тереф хуьз­ва, абуруз­ меслятралди, властдин къурулушра абу­рун тереф хуьнин ва маса рекьерай куьмекар гузва, райондин информациядин такьатрин куьмекдалди инвестпроектар халкьдин арада раижзава.

Гележегда районда агропромышленный комплексда инвестицийрин цIийи проектар кардик кутада.

Хазран Кьасумов