КЬИЛИН РЕДАКТОРДИН ГАФ
Урусатдин машгьур публицист Александр Проханова Дагъустандикай документальный фильм гьазурзавайдакай сад-кьве варз идалай вилик республикадин СМИ-рай хабар ганай. И йикъара федеральный “Россия 24” телеканалдай “Урус мураддин суракьда” циклдин сергьятра аваз гьазурнавай “Зи Дагъустан” тIвар алай цIийи фильм сифте яз къалурна.
Адаз килигайдалай кьулухъ интернетдин сайтра лезгийрин наразивилин лепе къарагъна. 21 декьикьада давам жезвай фильмдин сергьятра аваз цIудралди жуьреба-жуьре халкьар, адетарни яшайишдин кьетIенвилер, вири уьлкведиз вишералди баркаллу рухваярни рушар ганвай, къадим тарих авай Дагъларин уьлкведикай гегьеншдиз ихтилат ийиз хьун мумкин кар туш. Проханов куьрелди дагъвийрин уьмуьрдикай, зегьметчи халкьдикай, чи йикъарин бязи игитрикай рахана, Махачкъала, Каспийск, Дербент шегьерриз, Сергокъала, Ботлих районриз, Расул Гьамзатован ватан тир ЦIада хуьруьз сиягьат авуна. Фильмда автординни Дагъустандин Кьил Владимир Васильеван арада кьиле фенвай суьгьбетдайни бязи чIукар къалурнава. Республикадин регьберди эхиримжи йисара Дагъларин уьлкведа кьиле фенвай дегишвилерикай, коррупциядиз акси яз кьиле тухузвай кIвалахдикай, вилик акъвазнавай месэлайрикай лагьана.
“Зи Дагъустан” фильмда дагъустанвийрин кьегьалвилерни фикир тагана тунвач. 1999-йисара дагъвийри бандитрин тешкилатрин аксина кьиле тухвай женгер, Россиядин Игит Мегьамед Нурбагандован игитвал… Александр Проханова Махачкъалада РД-дин къенепатан крарин министрдихъ, республикадин къанун-къайда хуьдай органрин векилрихъ галаз гуьруьш кьиле тухвана, фильмдин куьмекдалди вири уьлкве абурухъ галаз танишарна. Са гафуналди, 21 декьикьадин сергьятра аваз, урус писатель Дагъларин уьлкведин тарих ва къенин югъ къалуриз алахъна.
Гьакъикъатдани, куьруьди ятIани, фильм, зи фикирдалди, итижлуди хьанва. Амма адаз килигдайла акI жезва хьи, Кеферпатан Кавказдин республикада вири диганва, вири туькIвенва. Гьакъикъат патал ина авай месэлайрикай раханайтIа, мисал яз, газдалди таъминар тавунвай дагълух хуьрерикай, цIуд йисаралди ремонт такунвай шегьре рекьерикай, хъвадай, дигидай яд авачир чкайрикай, бейкарвиликай, мажибар гъвечIибур тирдакай лагьанайтIа, фильмдин метлеблувал артух жедай. Абур гьялун патал чкадин гьукумдин кьилевайбуру кьабулзавай серенжемар, ийизвай кIвалахар, желбзавай пулдин такьатарни къейдна кIандай. Лугьун хьи, республикадин руководстводи пара кIвалахар кьиле тухузва. Рекьер цIийи хъийизва, мектебар, аялрин бахчаяр, больницаяр эцигзава, цин, газдин меэлаяр гьялиз алахъзава ва икI мад. Са гафуналди, Дагъларин уьлкведин къамат хъсан патахъ дегиш жезва.
Къейд тавуна жедач, фильмда адан авторди Дагъустанда яшамиш жезвай миллетрин тIварар кьве сеферда кьуна: сифте кьиляйни ва эхирдиз мукьва яз. Аваррин, даргийрин, яхулрин, урусрин, азербайжанрин, чувудрин, эрменийрин тIварар кьурла, вучиз ятIани фильмда къадим тарих авай, са девирда садалайни аслу тушир уьлкве хьайи, вири дуьньядиз машгьур хьанвай “Лезгинка” кьуьл арадал гъайи, Дагъустандин бинедин чIехи халкьарикай сад тир лезгийрикай са гафни лагьанвач.
Белки 21 декьикьада давам жезвай фильмда ина уьмуьрзавай вири халкьарин тIварар кьаз хьун мумкин кар туш жеди. Лезгияр лагьайтIа, республикада, гьакI Азербайжандани бинедин чIехи халкьарикай я эхир. Гьатта Дербентдикай рахадайлани, Проханован рикIел къадим шегьерда агьалийрин кьадардал гьалтайла виридалайни пара авай лезгияр генани атанач. И карди чпин чIалахъ, чилихъ, медениятдихъ, Дагъустандихъ рикI кузвай ватанпересрин арада еке наразивал арадал гъанва. Кьасухдай хьанвай кар ятIа, тахьайтIа, — дуьшуьшдай. Гьар гьикI ятIани, гьакъикъат патал Дагъустанда чкадин чIехи халкьарикай тир лезгиярни яшамиш жезвайди лугьун лазим тир.
Мегьамед Ибрагьимов
