ПРЕЗИДЕНТДИН ЧАРЧИН ЦIАРЦIЕ АВАЗ

“Конкуренция” гаф чи япарихъ мукьвал-мукьвал галукьзава. Социализмдиз ваъ лагьана, “цIийи капитализмдихъ” гье­­­рекатда авай об­ще­стводиз, иллаки адан кар алай къу­ва­тар, чешмеяр, мум­кинвилер гъиле гьатнавайбуруз “кон­ку­ренция” махарик квай “суьгьуьрдин лампа”, “суьгьуьрдин пайгар” хьизни герек я.

Политэкономиядин илимди и кар (алакъа), галай-галайвал делилламишна, ачухарнава, яни, конкуренция галачиз, капиталдивай вич я  хуьз, я артухаризни жедач.

Хъсан гьар са базарчидизни (ал­верчидизни) чида, эгер базардиз (алвердиз) акъудай манатди зур манат хьайи­тIани кьил гъизвайди туштIа, ам гьа алверди кIу­рарик вегьеда, базарда адаз чка амукьдач, цIурурда… “ЦIийи демократрин” Россия алай вахтунда вичин эко­но­микадин алакъайрин, финансрин жигьетдайни виликди физ, мякемди жез кIанзавай капитализмдин эвел кьиле гьахьнава. Конституциядани и кар тестикьарнава, капитал (хсусият) садавайни хуькуьриз тежер ирс, эменни тирди махсусдаказ заминламишнава.

И кар чи Президентдин чарарани, хейлин маса документрани мукьвал-мукьвал раижзава. Капитал галачиз, ам мягькемар ва артухар тавуна, чун вилик эцигнавай чIехи мурадрив, яни дуьньяда виликди фенвай гужлу экономикайрив (Америкадин, Япониядин, Германиядин, Китайдин ва икI мадни) агакьдач. Гьа и везифа кьилиз акъудиз, алатай асирдин 90-йисарилай инихъ саки 30 йисан девир алатнава, “реформаярни” кIани кьван тухузва, “бизнес” лугьудайди вилик кутаз алахънава… ЯтIани герек  метлебрив агакьзавач.

Зун экономист туш, амма са карди тажубарзава: девлетар, къуватар, мумкинвилер, базарар чахъ, амай вири уьлквейрив гекъигайла, гзаф ава. Тарихдин кьисметди чаз дуьньядин “ругудай са пай” тир уьлкве ганва. Бубайри ам гзаф сеферра къецепатан чапхунчийрикай хвена, лап четин имтигьанрай чи хал­кьар санал экъечIна. Социализмдин девирдин сифте камари, гьакьван чукIуру­нар, тарашунар, къакъудунарни хьана­тIани (зи фикирда дуьньядин кьве залум дяве, граждан дяве, маса магьрумвилер ава), чи экономика, тарихда гьатнавайвал, “туьрездилай космосдиз” кьван хкаж хьана. Саки тамамвилелди савадсуз уьлкве виридалайни савадлу ва артух кIелзавайдаз элкъвена.

Зи рикIел аламайвал, а чIаван экономикадин женгер “конкуренциядилай” артух “соревнованиди” идара ийизвай. “Конкуренция” авайдини чаз чидай. Чна кIелай ктабра ам капитализмдин къурулушдиз хас, цIийи базарар, чилер, мяде­нар, такьатар къакъудун, кьилдин ксарин — лап девлетлу капиталистрин мумкинвилер мадни артухарун патал, гагь-гагь чапхунчивилин дявейралдини чIуг­вазвай баришугъсуз женг тирдакай лагьанвай. И къейд философиядин словаррани ава. Дуьньядин чIехи дявеяр гьар сеферда гьа и хсусият (капитал) ар­­тухарун, дуьньядин базаррин иесивал авун паталди къурмишайбур тирди тарихда гьатнавай гьакъикъат я.

Гилани чи уьлкведал ампайри илитI­завай “санкцияр” лугьудайбур, “информациядин”, “суьрсетрин”, “къайи” ва “кудай” дявеярни, чи  мулкарани девлетра­, чи мумкинвилера хиянатвилелди вил­ туна, къурмишзавай фендер, мусибатар тушни! “Куьгьне душмандикай дуст жедайди туш”, лугьузва чи халкьдин мисалда. И кар чаз къенин гьакъикъатдай — США-дин, Великобританиядин, Франциядин, Германиядин ва амай чи “партнеррини” чеб тухузвай тегьеррай аквазва. Гьавиляй чахъ неинки къецепатан мягькем политика, гьакIни гужлу оборона, сифтени-сифте къуватлу экономика хьун важиблу я.

И кардин гъавурда чи общество авач лугьуз жедач. Экономикадин къуватарни, ресурсарни чахъ кIани кьван ава. Ам­ма чавай виликди физ жезвач. Тежезвайди Президентдин саки вири чарара ва ма­са рахунрани раижзава.  Месела, и мукь­вара Москвада кьиле фейи РФ-дин Госсоветдин заседанидални В.Путина къейд авурвал, виликди физ та­хьу­нин асул себеб чахъ “конкуренция” тахьун я. Чи олигархриз, экономистриз, крар чпелай аслу тирбуруз (центрада, ре­ги­онра, муниципалитетра) “конкуренциядин” законар я чизва, я чизвач. Гзаф чкайра гзаф сеферра чIур­зава…

Амма Президентди чина “конкуренция” “гьахълуди”, “адалатлуди” хьун ге­­рек тирдакай лугьузва.

Зи фикирдалди, конкуренция женг ятIа, женгина гьамиша къуватлубур гъалиб жедай адет я. Экономика виликди тухудайла, фендигарвилериз, алдатмишунриз, чуьнуьхунриз, тарашунриз рехъ гуз хьайитIа, генани гзаф чукIунар, къа­къатунар, сада-садаз гьелегьар кьунар, рекьер атIунар жеда. Гзаф регионрикай, гзаф халкьарикай, культурайрикай, адетрикай ибарат чи хьтин уьлкве патал им ерли герек кар туш. Президентдин чарарани, рахунрани гьа и тагьким ава.

Государство чи экономистриз, финансистриз, еке девлетар чпив гвай олигархриз, чIехи компанийриз, гьакI “бизнес” гвай алверчийризни вири мумкинвилер ачухиз алахънава. Капиталди, бизнесди кIвалахун лазим тир. Амма… Экономикадин институтри гьелелиг либералривай тарс къачузвайди ашкара я. Тарихдин илимда и кар субутнава.

Россия вичин кьетIенвилер ва лишанар авай экономика, ада вичин хсуси рекьер виликди тухун герек тирди аннамиш тавуртIа, чи “конкуренция” лугьудайда садрани кIвалахдач. Чун идан — адан “чеш­нейрихъ”, “тарсарихъ” калтугиз (чабалмишиз) амукьда. Къецепатан “конкурентри” чаз майданар (базарар, къуватар) садрани я гайидини туш, я гунни ийидач. Чпиз кIан хьайивалди, чи рекьерал къадагъаярни эцигда, санкциярни кардик кутада, датIана буржарни илитIда. Чи “олигархрин” — либералрин девлетри асул гьисабдай гьа къецепатан ампайриз къуллугъуни квекай лу­гьуз­ва?!

Чи тарихда хьайи, гилани авай хъсан тежриба (Советрин экономикадин тежриба) квадардай ихтияр авачирди дуьньяда кьиле физвай еке акъажунри (“конкуренцияди”) субутзава.

Президентди вилик эцигзавай месэлаяр, теклифар экономикадин илимдикай,  законрикай, къуватрикай кьил-кьилик кваз менфят хкудун паталди я. Ма­са­кIа я техника, я илим, я технологияр, идахъ галаз сад хьиз экономикани виликди  фидач… Гьелелиг чун, яц тукIуна, тIуьна, адан бажарагъ чIутаривайни бувунривай,  хенцIеривайни тIветIеривай кIанзавайбуруз ухшар я.

Мердали Жалилов