ЦIийи ктаб

Нариман Ибрагьимов гьам журналистикада, гьамни алай девирдин эдебиятда бегьерлудаказ зегьмет чIуг­в­азвайбурукай сад я. Газетдин гьар нумрада адан са шумуд макъала жезвайди кIелзавайбуруз аквазва. Эдебиятдин яратмишунрикай рахай­тIа, ам 30-далайни гзаф ктабрин автор я.

Ингье гила чи вилик Дагъустандин ктабрин издательстводи и мукьвара акъуднавай гьикаятдинни пуб­лицистикадин «Душмандин руш» тIвар ганвай ктаб ква. Адай чаз, сад тир уьлкве чукIурайла, саки 74 йисуз­ кардик кваз хьайи халкьдин гьукум, гьахълу, адалатлу къурулуш тергна, мад вагьши капитализм илитI хъувунин нетижада жемиятда, халкьдин уьмуьрда, инсанрин къанажагъда, руьгьда, къилихра чIуру патахъ хьанвай дегишвилер, жуьреба-жуьре къатарин агьалийрин амалар, къаматар аквазва. Эгер советрин девирда аялар, жегьил-жаванар пионеррин, комсомолрин тешкилатра дуьзгуьн идеяй­ралди тербияламишзавайтIа, уьмуьрдани абуруз хъсан чешнеяр­ аквазвайтIа, алаш-булашдин 90-йисара я кIелиз, я зегьмет чIугваз хкIа­ма­чир куьчебасанрин кьадар къвердавай гзаф жез гатIунна. ИкI, ктабдин гьа сифте кьиляй ганвай «Уьмуьрдин рагъ чуьнуьхна» гьикаяда куьчебасанрин таъсирдик акатай  авай са хцин (Салигь) кьилел вуч атанатIа къалурнава. Угъри хьанвай, чан аламачир хьтин гьалдиз атанвай кIани велед суддал акурла, дидедай «вучиз, вучиз за вун ханай?» лагьана гьарай акъатзава.

Гьикаяяр ктабда муьжуьд ава. Виридакай рахун тавуртIани, ктабдални гьа тIвар атанвай «Душмандин руш» гьикаядикай кьве гаф. Кьве жегьил (Саидни Интизар), арада муьгьуьббат аваз, эвленмиш жезва. Абуруз са рушни ава. Амма къаридиз свас аквадай вилер авач, квачир тахсирар кутаз, адаз «гьей-гавур, душмандин руш, ченги…» лугьузва. Себеб вуч я лагьайтIа, къавумар хьанвай кьве хизандин арада фадлай душманвал ава кьван.

Ктабда кьилин чка «Санал кIе­лай­бур» повестди кьунва. Вилик­рай, уьл­кведин гьи шегьердиз акъа­тайтIани, вав жувандав, багъридив­ хьиз эгечI­дай, гьуьрметдай. Амма­ 90-йисара итимдихъ галаз Чапаевск шегьердиз кIвалахиз акъатай Тавата гьиссзава хьи, чкадин инсанар па­танбурув­ са ­уьлкведин агьалийрив хьиз эгечIзавач, абуруз ягъийриз хьиз килигзава. Са шумуд йисалай ватандиз, вузда кIелай шегьердиз хтайлани, инани ада вич чаради хьиз гьиссзава: инсанар виликанбуруз ухшамиш яз  амач.  Адалат, гьуьр­мет квахьна­ва. Са чIиб алай чилни­ бушдиз тан тийиз, са къатда гзаф мертебайрин­ кIвалер хкажзава. Куьчейра нефес­ къа­чуз жезмач. Таватал са кьадар вах­тарилай танишар, вузда санал кIе­­лайбур гьалт хъийизва. Абурукни чпихъ ихтибар ийиз, умуд кутаз жедайбур гзаф квач. Тольяттидай хтана­, автомашинар­ ремонтдай, маса гудай кархана-автоцентр ачухай хва Аразавай «харж», гьавайда машинар­ кIан­дайди гьим я, адаз «крыша» тек­лифдайди гьим я, бизнес, кархана­ къа­къудиз кIандайди гьим я — тахсир­кар дестеярни банди­тар, къайдаяр­ хуьдай органрин, гьакIни мэриядин бязи векиларни сад хьанвай тахсиркар дестейрин — жанавуррин кIеретIрин хурук акатзава ам. Дирибаш дагъви яз, Араз абурун кIиринай физвач. Чпин планар, чIуру ниятар кьилиз акъат тийиз акур тахсиркарри адан хва чуьнуьхзава. Эгер 20 миллион манат пул тагайтIа, квез аял ахквадач лугьуз, къурхуяр гузва­. Аялдин бадени дах гъамуни кьунва — хаталувал екеди я эхир. Куьмек кIанз, Тават санал кIелайбурун, къайдаяр хуьдайбурун, чирхчиррин ва масабурун патарив физва. Гьа и чIавуз гзаф крар чIур хьанвай, гьакIни инсанвал кумай, куьмекдиз къвезвай, гьа са вахтунда алдатмишиз, къанунрилай кам ягъиз вердиш гзафбурун къилихар, амалар ачух жезва. Гьахълувал, адалат квахьайла, уьмуьрдихъ са къиметни амукьзавач. Алаш-булаш девирар тарихда мадни хьайиди хиневи мазан Зайнабан (1140-1175) шиирдайни аквазва:

КIарасдик хьиз акатна квак,

Амач гила я дуьз, я пак.

КукуцIулрал аламач рак,

Пачагьлугъ чи кур авуна…

(На лугьуди, ада 90-йисарикай кхьенва).

Гьа икI, 117 чиникай ибарат повестда автордилай чи уьлкведи, халкьари кечирмишай, инсанар чуьнуьхиз, ягъиз-рекьиз, къакъудиз, машинар чуьнуьхиз, абур кIус-кIусиз, запчастар маса гуз (ва икI мад), гьахъ-адалат амачиз, инсанар еке кIевера тур, гъарикIарай девир художественный рекьелди дуьздаказ, уьмуьрдиз, гьакъикъатдиз лап мукьва яз къалуриз алакьнава.

Ктабди кIелзавайдав дериндай ве­ревирдер ийиз тазва. Инал рагьметлу Азиз Алеман са ябур (шиир­ туькIуьр хьунин са жуьре) рикIел къвез­ва:

Хьайилахъди уьлкве алчах,

Алчахдикай жеда пачагь.

Гьикьван зегьмет чIугуртIани,

Ви къалчахдал жедач валчагъ.

Уьлкведин кьилиз атай сада, буш балабанар яна-яна, девлет авай, суьрсет, девлет гьасилзавай хуьрер баябанарна; муькуьда пичIи лагълагърин балабанралди дуьзена инсанрин япарихъ «лапша» вегьена, держава чукIурунин цIарцIел гъана; пуд лагьайда, империалист ампайрин, душманрин вилик  ялтахвилелди кьуьлер ийиз, гьабуруз кIандайвал авуна ва пуд хаинди, Беловеждин тама халкьдикай чинеба кIватI хьана, уьлкве чукIурна, халкьдал мад вагьши капитализм илитI хъувуна. Нетижада виринра криминалди агъавализ башламишна, инсанрин уьмуьрда, къилихра, марифатда чIуру патахъ дегишвилер гьатна. Абуру чпикай яргъалди хабар гузва, яни жемиятдиз яргъалди таъсирда. Вучиз? Тайин идея амач. Ам авачиз, виликди физ жедач. Идея рехъ къалурзавай нурлу гъед я. Идея, идеал авачтIа, гьерекатни авач…

300 экземплярдин тираж аваз, 286 чиникай ибарат яз акъуднавай ктабда «Гьикаяяр», «Русвагь ва хъвер», «Санал кIелайбур» (повесть), «Публицис­тика» кьилер ава. Абурни кьилериз (подзаголовки) пай жезва. И карди ктаб кIелиз регьятарзава.

Автордиз цIийи ктаб мубарак авуналди, чаз адахъ мадни агалкьунар  хьана кIанзава.

Ш. Шихмурадов