(Интервью)

Россиядин Банкуни 2022-йисан сифтегьан 6 вацра къанундалди ихтияр таганвай саягъда кIвалахзавай (нелегальный) кьве агъзурдалай виниз тешкилатар дуьздал акъуд­нава, абурун гъвечIи пай финансрин пирамидаяр я. Гекъигун патал къейд ийин хьи, алатай йисан гьа ихьтин муддатда къанунди ихтияр таганвай саягъда кIвалахзавай тешкилатар цIининдалай 3 сеферда тIимил тир. Къастуналди дуьздаказ кIвалах тийизвайбурун кьадар вучиз гзаф хьанва? Чинеба, къанунсуздаказ кIвалахзавай тешкилатрик гьихьтинбур акатзава? Финансрин пирамидаяр гьикI чириз жеда? “Лезги газетдин” мухбирдин и ва маса суалриз Россиядин Банкунин РД-да авай отделенидин управляющий  Мурад  Саниевич  Идрисова  жавабар гузва.

• Мурад Саниевич, финансрин базарда къанундалди ихтияр таганвай, кьабул тавунвай тегьерда кIвалахун вуч лагьай чIал я ва ихьтин тешкилатрин жуьреяр гьихьтинбур я?

—  Россиядин Банкуни финансрин базарда къанундалди  кьабул тавунвай жуьредин кIвалахрик къанундалди ихтияр таганвай кредиторар, тапан форекс-дилерар, гьакIни финансрин пирамидаяр акатзаваз гьисабзава. Ихьтин тешкилатри Россиядин Банкунин лицензия авачиз кIвалах кьиле тухузва. Им лагьай чIал я хьи, абурувай финансрин къуллугъар ерилудаказ кьилиз акъудиз жезвач ва инсанрин ихтиярар чIурай дуьшуьшра ихьтин гьалар пайгардик кухтаз кIанзавайдаз къайда чIурай касдиз эсер авун четин акъвазда.

Къанунди истемишзавай чарар-цIарар авачиз, чинеба кIвалахзавай тешкилатрин сиягьда авай гзафбур пешекарвилелди финансрин къуллугъар ийизвай поставщикрин реестрра авачир, амма кьил алаз пул буржуна вугузвай “чIулав” кредиторар я.

Къанунди истемишзавайвал кIвалах тийиз­вай кредиторривай чпин крар гьар жуь­реда­ кьилиз акъудиз жезва. Абуру халкьдиз ишлемишдай займар къанунсуздаказ гузва, гьа са вахтунда чпин тIварара финансрин институтрин къанунлу формаяр ишлемишзава (месела, “микрофинансрин тешкилат”, “микрокредитдин компания”), ва я та­хьайтIа, микрофинансированидин базардин реестррикай хкуднавайбур ятIани, чпин кIвалах давамарзава.

“ЧIулав” кредиторрин жергедик тапан лизингдин тешкилатарни, тапан ломбардарни акатзава. Къанундалди ихтияр таганвай саягъда кIвалахзавай тешкилатрик финансрин пирамидадин лишанар квай компаниярни акатзава: инвестицийрин гьакъикъи кIва­лах кьиле тухун тийиз, ихьтин субъектри, еке къазанжияр хиве кьаз, инсанрин пулар желб­зава.

• Куьне винидихъ лагьана хьи, къанунсуздаказ кIвалахзавай тешкилатрин кьадар алай йисан сад лагьай паюна, алатай йисан и муддатдив гекъигайла, пуд сеферда артух яз винел акъуднава. Ихьтин гьалар квехъ галаз алакъалу я?

— Себебар са шумуд ава. Санкцияр себеб яз, къанундалди кьабулнавай, ихтияр ганвай финансрин тешкилатрин кIвалахдин шартIар дегиш хьана. Къастуналди чIуру крарал машгъулбуру и делилдикай менфят къачуна ва чпин кIвалахрик гьерекат кутуна. Активнидаказ “хсуси ксарин патай займар”, “адетдинбур тушир” тапан инвестицийрин проектриз такьатар харж авун реклама ийиз хьана. ЧIе­хи пирамидаяр гъвечIибуруз элкъуьруникдини гьалар дегиш хьуниз таъсирна. Финансрин пирамидайрин ва къанундалди ихтияр таганвай саягъда кIвалахзавай тешкилатрин саки 80 процентди онлайн къайдада крар кьетIзава.

Гьа са вахтунда Россиядин Банкуни интернетдин сетра къанунсуздаказ кIвалах­­завайбур мадни нетижалудаказ дуьздал акъуд­завай ахтармишунин серенжем лап хъсан дережадиз акъуднава. Алатай йисан декабрдиз финансрин хиле лутувилин гьерекатар кьилиз акъудун патал ишлемишзавай интернет-ресурсар, са суд-силисни галачиз, мега­ре­гулятордин теклифдалди блокировка авунин къанун къуватда гьатна. Къанунди блокировкадин кардик хъсан дережада йигинвал кутуна: са шумуд гьафтедилай кьвед-пуд йикъал кьван. Алай йисуз Россиядин Банкуни къанундалди ихтияр авачиз финансрин базарда кIвалахзавай тешкилатрин 3,5 агъзурдалай гзаф сайтриз гьахьунал сергьят эцигуник кьил кутуна. Ихьтин тешкилатар дуьздал акъудунин гьалар артухвилихъ дегиш хьун гьа и делилри къалурзава.

• Дуьздал акъуднавай финансрин пирамидайрин кьадар гьикьван я? Финпирамидайрин сиягьда Дагъустандин мулкара дуьздал акъуднавайбур авани?

— Алай йисан сад лагьай паюна санлай вири уьлкведа кардик квай финансрин 900 пирамида дуьздал акъудна. Чпин хсуси сайтар авачиз, абур анжах Telegram мессенджерра кар кьетIзавай хайп-проектрик далдаламиш хьанвай ва Telegram-ботрин куьмекдалди ватандашрин такьатар желбзавай. Ботдихъ галаз кIвалах башламишун патал инсанриз Telegram-каналдин ссылкадай финиз ва текстинин сообщение кхьиниз эвер гузвай. Эгер абуру шаклу интернет-проектриз пулунин такьатар ракъурун теклифза­ва­тIа, ахьтин  Telegram-каналрик экечIмир. 56 процентдилай виниз финансрин пирамидайри жуьреба-жуьре криптовалютайра такьатар желбна ва я криптовалютайрин активриз харж авун реклама авуна. Экономикадин къу­гъунрин жуьредин финансрин пирамидаярни, виликдай хьиз, машгьур яз ама.

Дагъустанда финансрин “TRUST INVEST CAPITAL” чIехи пирамидадин кIвалах акъва­зарна. Тешкилатчийри, венчурный бизнесдиз такьатар серф авуналди, еке къазанжияр хиве кьаз, муьштерияр желб ийиз хьана. Лутуйри, сетдин маркетингдин къайдаяр ишлемишуналди, ватандашар улакьар, багьа къиметдин техника, юзан тийидай эменни аламаз маса къачунин проектрални желбзавай. Амма гьакъикъи инвестирование кьиле физвачир. Россиядин Банкуни, МВД-ди ва прокуратуради санал кьабулай серенжемри пирамидадин кIвалах дуьздал акъудна ва ватандашрин квахьун мумкин тир тахминан 300 миллион манат хвена.

• Финансрин базардин къанунсуз тешкилатри къенин юкъуз гзафни-гзаф гьихьтин къайдаяр ишлемишзава?

— Алай вахтунда лутуйри, ватандашривай гуя “пулар къутармишиз” хьун патал абуруз къецепатан проектриз, къиметлу чарариз  (акцийриз) пулар эцигун активнидаказ теклифзава. Ихьтин теклифар идалай виликни авайди тир, амма гила, за лагьайвал, лутуйри и кар санкцийрихъ галаз алакъалу ийизва. Телефондин нумрадай са гьихьтин ятIа счетдиз пул ракъурун герек тирдахъ инсан инанмишарун патал киберлутуйри гзафни-гзаф международный расчетра арадал къвезвай сергьятвилер багьна яз кьазва. Гзаф дуьшуьшра рекъемрин финансрин алатри пулар эцигунин къайдайрикай менфят къачузва. Алай йисан сад лагьай кварталда дуьз­дал акъуднавай пирамидайрин 58 процентдилай виниз криптовалютайрихъ галаз ала­къалубур я. “TRUST INVEST CAPITAL” пира­ми­­дадин тешкилатчийри, компанияди криптовалютайрин ва акцийрин савда тухузвайди я лугьуз, муьштерияр чIалахъарзавай.

Лутуйри VPN-дин куьмекдалдини  ватандашар алцурарзава. Гьатта финансрин пирамидайрин сайтриз гьахьун Россияда къадагъа авунватIани, им къанунди ихтияр таганвай саягъда кIвалахзавай тешкилатчийривай ватандашрин такьатар желб ийиз жедач лагьай чIал туш. Эгер интернетдикай мен­фят къачузвайбуру VPN-дин куьмекдалди сетда кIвалахзаватIа, абурувай Россияда­ къадагъа авунвай, агалнавай къанунсуз ресурсризни гьахьиз жезва. Мумкин тир муьштеридихъ галаз кIвалахдайла, лутуйри ам чпин тешкилатдин сайтдиз VPN-дай гьахьун герек тирдан чIалахъарзава. Гьавиляй VPN-сервисрин фендигарвилера гьат тавун патал ватандашри финансрин тешкилатдихъ лицензия авани-авачни Россиядин Банкунин сайтда ахтармишна кIанда.

Эхиримжи йисара лутуйри онлайн-майданар ишлемишун адетдиз элкъвенва. Анра цIийи проектар арадал гъун ужузни я, асантни. Анрик онлайн-пирамидаяр, гуя криптовалютайриз инвестицияр авун патал арачивилин къуллугъар теклифун, къанунсуз форекс-дилерар, экономикадин гьар жуьредин къугъунар акатзава.

Къунунсуздаказ кIвалахзавай тешкилатри реклама патал блогерар желбзава, гьа жергедай яз — региондинбурни. Проектда иш­тиракунин чарасуз шартIарикай сад соцсетра авай хсуси аккаунтда инсанди и проектдин­ куьмекдалди пулунин еке кьадар къачуна лагьай малумат раижун я. Ягъалмишардай затIунин еринда интернетда рекламадин баннерар, машгьур видеохостингра видеоро­ликар ишлемишзава, дуьньядин машгьур бренд­рин ва финансрин компанийрин тIварар кьазва. Къанунсуздаказ, чIуру къастуналди кIва­лахзавайбуру финансринни рекъемрин жигьетдай савадсуз ксар къурбандриз эл­къуьрзава.

• Финансрин къуллугъар кьилиз акъуд­завай иштиракчи къанундалди ихтияр ганвайди яни, тушни адетдин дагъустанвидивай гьикI чириз, тайинариз жеда?

— Эгер квез са гьи ятIани тешкилатдин къуллугърикай менфят къачуз кIанзаватIа, сифте нубатда за а тешкилат ахтармишун тек­лифзава. И карда квез Россиядин Банкунин сайтда авай информацияди куьмекда.

Къанунсузвилелди кIвалахзавайвилин лишанар квай тешкилатрин сиягь “Финансрин тешкилат ахтармишун” разделдай жагъу­риз жеда. Тешкилатдин тIвар, ИНН ва я регион къалуруналди жагъуриз жеда. Эгер квез фирма и сиягьда акуртIа, адахъ галаз гьич са дуьшуьшдани алакъалу жемир.

• Эгер тешкилатдин тIвар сиягьда авачиз хьайитIа, адетдин ватандашдиз вич финансрин пирамидадихъ галаз алакъалу хьанвайди чир жедани?

— Эгер тешкилатдихъ агъадихъ къейдзавай лишанрикай сад ва я са шумуд авайди малум хьайитIа, эхь. Кьилинди, лицензия авани-авачни — гьа кардиз фикир гун герек я. Тешкилат Россиядин Банкунин реестрдик, гьакIни юридический идарайрин госреестрдик кватIа чирун чарасуз я. Къанунрал амална кIвалахзавай тешкилатри ихьтин информация чуьнуьхдач, къанунсузвилелди кIва-лахзавайбуру лагьайтIа, багьнаяр туькIуьриз гатIунда.

Пирамидадин муькуь лишанрикай сад интернет-рекламадин куьмекдалди гужуналди инсанар желбунин гьерекатар я, гьа жергедай яз соцсетрани, мессенджеррани. Тешкилат пулунин такьатар кIватIдалди са йи­къан вилик регистрация хьунин делилдини шаклувилик кутун герек я.

Эгер тешкилатди куь пул еке къазанжияр къведай идарайра (месела, къизил хкуддай, эцигунрин) эцигда лугьузватIа, абурувай ихьтин кIвалахар тестикьардай документар тIалаба. Эгер документар авачтIа, абур лутуяр я.

ГьакIни такьатар эцигуникди къурхулувилер жедач лугьуни игьтиятлу авун герек я: финансрин пирамидайри чеб инвестицийрин компания хьиз къалурдайла, ихьтин дуьшуьшарни жезва. Инвестицийрин гьакъикъи тешкилатри пулар эцигзавайбур къурхулувилер арадал атун мумкин тирдакай виликамаз гьамиша тагькимарзава.

Теспача кутадай мад са лишан ам я хьи, гуя проектдик кутун патал виликамаз нагъд пул чара авун теклифзава ва гуьгъуьнлай еке дивидендар хиве кьазва. Им гьахъсузвилин къугъунрин ашкара лишан я.

Эгер квевай цIийи муьштерияр гъун тIалабзаватIа, имни финансрин гьар са пирамидадин адетдин къайда я, яни масабурун такьатралди чеб тухариз кIан хьун.

• Инсандивай вич къанунсуздаказ кIва­лахзавай финансрин тешкилатдал ва я пирамидадал ацалтай дуьшуьшдикай Россиядин Банкуниз гьикI хабар гуз жеда?

— Эгер квез финансрин базарда къанунсуздаказ кIвалахзавай иштиракчи акуртIа, амма ам талукь тир сиягьда авачиз хьайитIа, адакай Россиядин Банкунин сайтда чинеба (жуван тIвар раиж тавуна) хабар гуз жеда.

Центральный банкунин сайтдин кьилин чинал агьалийривай интернетдин куьмекдалди алакъадиз экъечIиз жедай делилар къалурнава, гьакIни “ЦБ Онлайн” мобильный приложенидин чатда  суалар гуз ва я БР-дин сайтда къалурнавай адресдиз чар ракъуриз жеда.

За Дагъустандин агьалийриз, икьрарар кутIундайла, дикъетлу хьуниз, кьуд пад фагьум авуниз, шаклувал авай тешкилатрин къуллугърикай менфят къачун тавуниз эвер гузва. Гзаф дуьшуьшра инсанри “пирогдин кIус” къачуз ва вахтунда пирамидадай  эхкъе­чIиз жеда лагьана фикирзава. Амма им ягъал­мишвал я, пирамидада анжах тешкилатчийри я къазанмишзавайди. Гьар сада ви­чи вичикди фагьумна кIанда хьи, къанунсуз жуьреда кIвалахзавай финансрин тешкилатрихъ галаз алакъада хьайила, инсан ихтияррин майданрай экъечIзава. Ихьтин тешкилатрихъ галаз алакъа хьуни пул квахьунал ва нервияр чIур хьунал гъида. Эгер куьн къанунсуздаказ кIвалахзавай тешкилатрихъ галаз алакъалу хьанатIа ва квевай куь пул эл­къуьрна вахчуз жезвачтIа, ихьтин дуьшуьшра къайдаяр хуьдай органриз хабар це.

Чи мухбир