Конференция

18 ва 19-сентябрдиз, ихьтин лишандик кваз, Махачкъалада, ДГУ-дин кьилин дараматдин конференц-залда, Дагъустандин сад лагьай Президент, философиядин илимрин доктор, ДГУ-дин гьуьрметлу профессор, РАН-дин философиядин Институтдин илимдин кьилин къуллугъчи Муху Алиеван 85 йисаз талукьарна­, Вирироссиядин илимдинни тежрибадин­ конференция кьиле фена. Ам тешкилнавайбур Дагъустан Республикадин Кьилин ва Гьукуматдин Администрация­, РАН-дин философиядин Институт, Россиядин философрин общество, ДГУ, РАН-дин Дагъустандин федеральный ах­тармишунрин центр тир. Адан кIвалах­да уьлкведин жуьреба-жуьре регионрай­ атанвай мугьманри — вишелай виниз алимри, философри, ахтармишунардайбуру, экспертри, общественный ва госу­дарстводин деятелри, журналистри, гражданвилин обществодин институт­рин­­ векилри иштиракна. Республикадин жавабдар къуллугърал алай ксарин жергедай ана иштиракайбурун арада, кьилди къачуртIа, Дагъустандин Халкьдин Собранидин Председатель Заур Аскендеров, комитетрин кьилер тир Ильяс Мамаев, Артур Исрапилов, Фирудин Ражабов, РД-дин Кьилин советник Энрик Муслимов, гьукумдин органрин векилар, илимдин рекьяй къуллугъчияр ва журналистар авай.

Конференция ачухай ДГУ-дин ректор Муртазали Рабаданова Заур Аскендероваз, РАН-дин делегациядиз, кIватI хьанвайбуруз илимдин мярекатдиз итиж къалурунай сагърай лагьана.

Конференциядин иштиракчийрихъ эл­къвена, парламентдин спикерди уьлкведин­ машгьур экспертар ва алимар санал­ кIватI­навай серенжемдин важиблувал къейдна. Илимдинни тежрибадин конференция талукьарнавай Дагъустандин сад лагьай Президент Муху Гьимбатович Алиев государстводин вини дережадин деятель, вич патал сиясат регьбервал гунин алат ваъ, философиядин дерин принципрал бинеламиш хьуналди ва хиве еке жавабдарвилин гьисс аваз халкьдиз къуллугъун тирди къейдна. Гуьгъуьнлай ада Дагъустандин Кьил Сергей­ Меликован Чар кIелна, конференция­дин кIва­лахдихъ агалкьунар жедайдахъ инанмишвал къалурна.

«Гьина кIвалахайтIани, — илимдин ва образованидин хилера, республикадин регьбер яз, Россиядин Федерациядин Советда ва я Европадин Советдин чкадин ва региондин Конгрессда — Муху Гьимбатовича вичин чирвилер, тежриба, кIвалахда кьетIен бажарагъдин, хкянавай рекьиз вафалувал хуьнин, жавабдарвилин позициядин чешне яз, хайи макандиз къуллугъ авунин рекье серф авуналди, дагъустанвийрин арада виниз тир дережадин, инкар ийиз тежер гьуьр­мет ва авторитет къазанмишна», — кхьенвай Чарче. Мадни философиядин илимдик, республикадин гьукуматдин сиясатдик ва абадвилик еке пай кутунай Муху Гьимбатовичаз сагърай лагьанвай.

Конференциядал Муху Алиев вични рахана. Вичин докладдиз ада «Обгонять, не догоняя!» кьил ганвай. Ада къейд авурвал, и гафари алим Игорь Курчатова XX асирдин юкьвара уьлкве вилик фин патал тайинарай принцип къалурзава, яни масадан гуьгъуьна аваз фин герек туш лагьай чIал я. Гьа са вахтунда виликди финиз, гьа гьисабдай яз илимдин цIийи агалкьунрикай менфят къачуз чалишмиш хьуниз эвер гузва. И принцип бинеда аваз алатай асирда уьлкведа са куьруь вахтунда дуьньяда виридалайни вилик фенвай атомдин хел арадал гъиз алакьайди къейдна. И карни дуьньяда арадал атанвай сиясатдин гьалари истемишзаваз хьайиди, им Советрин Союздин кьадар-кьисметдикай ихтилат физвай вахт тирди рикIел хкана Муху Алиева.

Дериндай фагьум-фикирриз тадай, сиясатдин рекьяй вичин тежрибадин мисаларни галаз авур гзаф метлеблу докладдихъ конференциядин иштиракчийри еке ашкъидивди яб акална.

Къенин юкъуз къалабулух кутазвай мес­элайрикай рахадайла, Муху Гьимбатович хайи чIалар хуьнал, абур чир хьунал­ кьетIендаказ акъвазайдини къейд ийиз кIан­зава. Гьар са миллетдин векил хьунин кьилин шартI, лишан къалурзавай диде — бубадин чIал чир тахьун дагъустанвийри гьич са вахтундани рехъ гана кIан тушир, дагъвийрин уьмуьрдихъ галаз гьич кьан тийидай тегьер тирди къейдна ада.

Конференциядал веревирд авур кьилин­ темайрик Россиядин ва Кеферпатан Кавказдин цивилизацийрин эйнивал уьлкведа модернизация­дин­ перспективаяр ва четин месэлаяр, гзаф миллетар санал яшамиш жезвай обществода яшайишдин рекьяй гьахълувал, гьукуматдин садвал хуьнин карда диндин роль ва масабур квай. Докладчикри, Россиядин ва Дагъустандин илим, сиясатдин къурулуш ва ахтармишунардайбурун цIийи несил арадал гъунал гьалтайла, Муху Алиева кьетIен пай кутунвайди ва и кар давамарзавайди къейдна. Веревирдзавай месэлайрикай са кьадарбур М. Алиеван «Между философией и политикой» ктабда гьатнавайди, авторди ана вич шагьид ва иштиракчи хьайи вакъиайриз талукь яз уьмуьрдин тежрибадин, сиясатдин ва философиядин фикирар раижнавайди, къенин юкъуз обществодик секинсузвал кутазвай хейлин суалриз жавабар гьатнавайди, терроризмдихъ ва диндинни сиясатдин экстремизмдихъ галаз женг чIугуниз, республика дурумлудаказ вилик финиз, модернизациядиз ана кьилин фикир ганвайди къейдна. М. Рабаданова лагьайвал, конференциядин нетижа яз, вири докладрикай кIватIал гьазурда.

Конференциядин программадик пленарный заседание (ам ва са шумуд гуьруьш­­ РД-дин милли сиясатдин ва диндин крарин рекьяй министерствода кьиле фена), дискуссийрин майданар, элкъвей стол ва Дербентда тухудай сессияни квай. Адан сергьятра аваз, ДГУ-да «Философия» пеше­ ачухна 20 йис тамам хьуниз талукьарна, Муху Алиеван монографийрин выставкани тешкилнавай. Ана жуьреба-жуьре йисара партиядин Дагъустандин обкомдин сад лагьай эхиримжи секретарь, Дагъустандин Верховный Советдин председатель, РД-дин Халкьдин Собранидин сад лагьай председатель, Дагъустандин сад лагьай президент хьайи Муху Гьимбатовича, отставкадиз экъечIна, РАН-дин философиядин Институтда кIвалахзавай йисара, и къуллугърал кIвалахай гьар са девирдиз талукьарна, «Перестройка: риторика и реальность», кьве томдикай ибарат тир «В поисках согласия», «Выбор курса», «Неожиданный поворот», «Между философией и политикой» тIварар алай ва маса ктабри, адакай вичикай кхьенвай макъалаяр авай журналрини газетри чка кьунвай.

М. Алиев автор тир ктабрикай рахадайла, тамам 10 йис идалай вилик, Муху Гьимбатовичан 75 йисан юбилейдиз бахшна, адан ктабдихъ галаз танишардай мярекатдал, а чIавуз адан пуд ктабдин («Самур», «Выбор курса» ва «Неожиданный поворот») презентация кьиле фейиди рикIел хквезва. Жемиятдинни сиясатдин машгьур­ деятель Агьед Агъаеван экуь къаматдиз бахшнавай «Самурди» зи фикир иллаки желб авурди къейд ийиз кIанзава. Ана республикадин экономикадинни сиясатдин гьалар къалурунихъ галаз сад хьиз, «лезги тематикадизни», Самур вацIун ятариз талукь яз гьуьжетар арадал гъайи месэлайриз кьилин фикир ганва эхир.

М. Алиева республикадиз регьбервал­ гузвай йисарни (2006-йисан 20-февралдилай 2010-йисан 20-февралдалди) Дагъ­ларин уьлкве патал регьятбур тир лугьуз жедач. Гьа са вахтунда лишанлу крарни­ тIи­мил хьанач. Кьилди къачуртIа, Кас­пийскда А. Алиеван тIварунихъ галай дво­рец эцигун, Дербентда Лезги театрдин цIийи хъувунвай­ дарамат шад гьалара ачухун — Дагъус­тан­дин халкьдин шаир СтIал Сулейманан­ 140 йисан юбилейдиз талукьарна кьиле фейи и шад мярекатда Муху Алиева вичини иштиракайди кьетIендаказ къейд ийиз кIанзава, Ботлихда военный городок, сергьятар хуьдайбурун 28 застава — анра 3 агъзурдалай виниз дагъустанвийри къуллугъзавай, са шумуд ГЭС эцигун, дагълух са шумуд райондиз газ, рекьер тухун, Кеферпатан Кавказда сифтебурун жергедай яз МФЦ-ди ракIарар ачухун — агьалийрив «са дакIардин» къайдада къуллугъар агакьарун, республикада сад лагьай сефер яз илимдин, культурадин, образованидин, жегьилрин сиясатдин, жегьилрин тешкилатрин, общественный кIва­тIалрин виридалайни кар алай проектрин авторар грантралди къейд авун. Дагъус­тан­дин вузрин студентар тир, гьакIни Моск­вадинни Санкт-Петербургдин вузра хъсандиз кIел­завай дагъустанвияр патал 113 стипендия кардик кутун хьтин ва хъсан са кьадар маса кIвалахрихъ галаз сад хьиз, бюджетдал алай ксарин, гьа гьисабдай яз культурадин, журналистикадин хилера зегьмет чIугвазвайбурун мажибар кьве сеферда, яни 100 процентдин хкаждайдини рикIел хквезва.

Муху Гьимбатовичаз уьмуьрдин баркаллу юбилей тебрик авунихъ галаз сад хьиз, чаз адахъ 100 йисан юбилей къейддай мягькем сагъламвал хьана кIанзава.

Рагнеда Рамалданова