И мукьвара РД-дин Кьилин патав гвай комиссияди илимдин, техникадин, литературадин, публицистикадин, искусстводин ва архитектурадин хилерай 2019-йисуз РД-дин Гьукуматдин премияр гун патал къалурнавай кIвалахрин сиягь малумарнава. Гьа са вахтунда премияр гун патал къалурнавай эсеррикай веревирдер кхьин патал гегьенш къатаризни эвер ганва.
Шад жедай кар ам я хьи, литературадин хиляй къалурнавай эсеррин жергеда лезгийрин тIвар-ван авай шаир, филологиядин илимрин доктор Фейзудин Рамазанович Нагъиеван “Абилейсан марф” ктабни ава.
Халкьдин рикI алай ялавлу шаирдин, халисан ватанпересдин тIвар заз жув мектебда кIелзавай ученик тир чIавалай малум я. Ам РД-дин медениятдин лайихлу къуллугъчи, лезгийрин къагьриманвилин “Шарвили” эпосдин, машгьур лингвист Мегьамед Гьажиеван тIварарихъ галай премийрин сагьиб я. Публицистикада къазанмишай агалкьунри адакай “Къизилдин лекь” премиядин лауреатни авуна. 2012-йисуз адаз “Литература” номинацияда “Россиядин халкьарин Артиададин лауреат” лагьай тIвар ва къизилдин медаль гана. Яратмишунрин рекье адахъ мадни гзаф наградаяр ава…
Фейзудин Нагъиеван эсерар фадлай учебникрани гьатнава, гзаф кьадар чIалариз машгьур композиторри авазар кхьенва. Ам “Терсепулда йиф”, “Капал кхьинар”, “Къванцел биришар”, “Хважамжамни Яргъируш”, “Цавай къвазва муьгьуьббатдин авазар”, “Гарал теменар”, “Зенг ва къван”, урусдалди акъатнавай “Три песни”, “Звёзды смотрят глазами твоими” ва маса ктабрин автор я.
“Абилейсан марф” 2014-йисуз Махачкъалада, 464 чиникай ибарат яз, Дагъустандин ктабрин чапханада акъатна. Ктабда шаирди жуьреба-жуьре йисара кхьенвай шиирар, поэмаяр ва драмаяр гьатнава.
Адан яратмишунриз Гьажи Гашарова, Гьаким Къурбана, Рагьимхан Келбеханова, Тажидин Агьмедханова, Арбен Къардаша, Абидин Камилова, Нариман Рамазанова, Руслан Къадимова, Агьмед Агьмедова, Жамиля Гьасановади, Райсама Фатуллаевади, Мегьамед Атабаева, Халидин Эльдарова, Владимир Фирсова, Ашот Сагратяна, Семен Липкина, Юрий Борева ва хейлин масабуру хъсан къимет ганва. Къейд ийиз кIанзава хьи, кьилди ватанпересвилин темадикай рахайтIа, Фейзудин Нагъиев зун патал сад лагьай чкадал алай шаир я. Публицистикада хьиз, шииратдани ада хайи халкьдин, ватандин месэлаяр веревирдзава, милливал къалурзава.
И фикир субутун патал профессор, литературовед Рагьимхан Келбеханова Фейзудин Нагъиеван гьакъиндай кхьей келимаяр рикIел хкун бес я: “Фейзудин Нагъиев алай девирда шииратда активвилелди кхьизвай шаиррикай сад я. Чи гзаф шаирри хьиз, амма вичиз хас хатIуналди Ф.Нагъиева лезги ватандихъ, халкьдихъ, галаз алакъалу гзаф месэлаяр къарагъарзава ва абур вичин шиирра гьялзава”.
“Лезги газетдин” 2001-йисан 17-майдиз акъатай нумрада машгьур писатель ва алим Гьаким Къурбана кхьей макъаладайни Ф.Нагъиев халкь сад хъхьунин женгчи шаир тирди ашкара жезва: “Нагъиеван шиирри, цIарари рикIерай-рикIериз физ тикрарзава: милли руьгь гьикьван мягькем жеда, гьакьван халкьни мягькем ва сагълам жеда”.
Шаирдин яратмишунриз талукь яз мад са тереф кьетIендаказ къейд ийиз кIанзава. Вич чIалан деринрикай, адан тIал алай месэлайрикай хъсандиз хабар авай алимни тирвиляй, шаирдин эсеррин чIалан девлетлувилини кьетIенвили кIелчи гьейранарзава. Кутугай чкадал кутугай гаф ишлемишиз алакьуни кхьизвай гьар са касдин бажарагъдинни чирвилерин сергьятар тайинарзава. И жигьетдайни шаир тафаватлу я. Вирибур патал са акьван малум тушир хейлин гафарни Фейзудин Нагъиеван эсерри чириз куьмекда, рикIелай алатнавайбур рикIел хкида, чи чIалахъ еке мумкинвилер авайди ва ам вилик физвайди чир жеда: аксидар, ах, бажит, басаратбагълу, бедрягьхана, бицIих, бушлухэгьли, вервецI, вирнеяр, витI, гав, гандазвал, гъараз, гьарем, дегьел, жазачи, кIурусар, къалгъанлух, къемедачи, лахъут, пен, суьзенаг, тежрибахана, хаинкар, цуцIрух, явшанлух, элген…
“Абилейсан марф” кьве паюникай ибарат я. “Зи лезги ватан, зи лезги чилер” паюна инсандикай, тIебиатдикай, чиликай, инсанрин рафтарвилерикай, инсандин тIебиатдихъ галаз авай алакъайрикай, хайи чIални меденият хуьникай, кьве чкадал пай хьанвай халкьдин кьисметдикай кхьенвай эсерар гьатнава.
“Ватандин къванер” паюна шииратдин чIехи эсерар — “Къванцикай риваят”, “Муьгьуьббатдикай риваят”, “Къуруш” — тарихдин поэма, “Хважамжамни Яргъируш” драмадин мах, “Кра Мелик” трагедия ва масабур гьатнава.
Ктабдин сифте чина адан метлебдикай ганвай куьруь баянда къейднавайвал, шаирдин эсеррай хайи чIалан деринвални генгвал, кьетIен хатI, кьатIунрин алем, милли тарих ва меденият аквазва.
“Къванцикай риваят” эсерда инсанрин гъилера алат яз, кIвалин цлан материал яз къуллугъ авур, гила вич небгетдин сурун кьилихъ акъвазиз мажбур хьанвай къванци вичин залан кьисметдикай ихтилатзава. Эсердай аквазвайвал, къванери, дагъ хьиз санал кIватI хьана, душманрин рехъ кIевирзава. Къван чилел ва халкьдин уьмуьрда кьиле фейи вакъиайрин шагьиддиз элкъвенва. Инсан мидаим уьмуьрдиз хъфейлани, гьам кьегьалдин, гьамни кичIерхъандин сурун кьилихъ къван акъваззава. Шаирди, къене цIелхемар секин хьанвай, инсанди тIебиатдиз къалурзавай жавабдарсуз рафтарвилери къалабулух кутунвай къванцин секинвилин сир ачухзава.
“Муьгьуьббатдикай риваят” эсердай чаз дуствилинни кIанивилин къуват, кIани инсан патал чан гузни гьазур тир чешне, халисан вафалувал аквазва.
“Къуруш” — тарихдин поэма квекай ятIа, адан тIварцIи вичи лугьузватIани, шаирди и эсерда къурушвийрикай, абурун кьисметрикай кхьенвай тарихдин делилар вирибуруз итижлу жеда. Поэмада къурушвийрин кьисметда хьайи дегишвилерикай, абуру Дагъустандин тарихдикни медениятдик кутур паюникай, къурушвияр зегьметдал кьару инсанар тирдакай… суьгьбетзава.
Зи фикирдалди, ктабда гьатнавай гьар са эсердикай газетдин макъалада кьилди рахунин чарасузвал авач. Аквазвайвал, “Абилейсан марф” ктабди адан автордиз хас са шумуд тереф ачухзава, абур мад сеферда тестикьарзава: халкьдин тарих, меденият, чIал хъсан чидайди; викIегьвилелди халкьдин ивиррин къайгъу чIугвазвайди; метлеблу эсерралди халкьдиз сейли хьанвайди; вичин эсеррин къимет са чIавузни зайиф тежедайди…
Лезгийрин умуми тарихда Фейзудин Рамазанович Нагъиеван кIвалахар-гьерекатар кьилдин са вакъиа я. Шаирдин ктаб гьукуматдин премиядиз къалурнавай Дагъустандин писателрин Союздин тереф зани тамамвилелди хуьзва. ГьикI хьайитIани, “Абилейсан марф” (абилейсан/абулейсан — берекатни бегьер артухардай гатфарин марф) ктаб бегьерлуди, берекат галайди я. Умудлу я, гьукуматдин премия тайинардай махсус комиссиядини и кар тестикьарда ва адаз кутугай къимет гуда.
Куругъли Ферзалиев
