Эй зи гуьзел1
Эй зи гуьзел дилбер халум! Зи чанда са мерез2 ава,
Ви гьалар жез тахьуй тебдил3, вун зи рикIел алазава.
Вун авай гьар са межлисда Керем, Эсли авазава,
Зи гьалдикай заз хабар я: зи рикI завай чараз ава.
Эй, гьайиф4 зи эвел чагълар5 — ширин беден кьуразава.
Вун кешкин6 чир хьаначиртIа, зун дарвиле жечир, гуьзел,
Са вахтунда, гьич са чIавуз, вун зи рикIел къвечир, гуьзел.
“Лав-лам накун фи-къаряти”7, заз ви къам8 аквачир, гуьзел9.
Шукур хьуй, Худа, ви кар я халкь авун авачир гуьзел,10 —
Зун дарвиле туна вуна11, зи душманар хъуьрезава.
Талигьсузбур12 са жергеда гьикьван ава ийиз хифет13,
Гуьзел патал14 чIугваз гьижран15, хкакь16 тийиз авур минет.
Зи азар хупI четинди я, зи гьал язух17 хьанва, гьелбет18.
Гьарай, дустар, заз са чара! Яр ацукьна кIвале хелвет,
Магьидин регъ алаз метIел, зардин зилфер19 хразава.
Зи дердиниз вун дава я, валай гъейри авач дарман,
Вун цIувад къан варз я, гуьзел, авач ви тай, магьи-жегьан20.
Ви стхайри, акьрабади21 вун масадаз гана, гъилман22,
Гьич вуна кьабул ийимир, са легьзедан чан хьун23 къурбан,24 —
Хъсанвал хупI хъсан затI я, инсан, на зун чразава.
Зун лап25 икьван сефил авун, Азимушан26, я ви кьадар,
Шукур хьуй ваз, рази я зун, эй ЧIехи Кас27, Первердигар28.
“Фал катибу балкъалами”29, авач хьи заз30 йифен ахвар,
Ваз лугьуда, яб це вуна, вун заз килиг, аман, тавар31:
Яр, ви къамар гьатна чанда32 Етим Эмин33 цIразава.
1856-1857
_________________________
1 И шиир 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай Е.Эминан шииррин кIватIалда муьжуьд слогдин цIуд-цIуд цIар авай 4 бендиникай ибарат тир, са бендина кьве цIар кими “Эй зи гуьзел” тIвар алай эсер хьиз сифте яз ганвай. Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтардин 155 ва156 лагьай чинрай ва А.Шихсаидован архивдай цIуругуд слогдин вад-вад цIар авай 5 бендиникай ибарат тир и шиирдин араб гьарфаралди кхьенвай кьве цIийи вариант чаз гила гьатнава. И эсердин 1948-йисуз акъатай вариант, ам цIуругуд слогрин цIарарин къайдада аваз кхьена, бес тежезвай цIарар цIийиз чаз гьат хъувунвай вариантрай къачуна, и эсердин цIийи ва тамам къайда чна газетда сифте яз гузва.
2 Мерез — инал: азар.
3 Тебдил/табдил — дегиш.
4 Инал 1948-йисан вариантда “гьайиф тир” келима ала, чна ам чаз гьатнавай кьве вариантдани шиирдин талукь чкадал алай “эй, гьайиф” келимадалди эвез авунва, вучиз лагьайтIа “тир” гаф и цIарцIин манадив кьазвач.
5 Чагълар — инал: вахтар, девирар.
6 Кешкин — нагагь, эгер.
7 Араб чIалал: “Чун и хуьре хьаначиртIа”.
8 Къам — “гъам” гафунин маса жуьре.
9 Инал кхьенвай “заз ви къам аквачир, гуьзел” келима чна Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтарда ва А.Шихсаидован архивда авай шиирдин вариантрин талукь чкайрилай къачунва. Н.Агьмедова ганвай вариантда инал, чи фикирдалди, шиирдин асул манадив такьазвай “за вун кьамал кьачир, гуьзел” келима кхьенва.
10 Н.Агьмедова акъудай вариантда и цIар квахьнава. Ам чна гила А.Шихсаидован архивдай гьат хъувунвай вариантдин талукь чкадилай къачуна инал ганва. Гьахьтин цIар, са жизви дегишвал кваз, Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтардай гьатнавай вариантдани ава.
11 Чи фикирдалди, инал Эмина, “авачир гуьзел” халкь авуна, Аллагьди вич дарвиле тунва лугьузва.
12 Талигь — инал: бахт.
13 Хифет — хажалат, гъам.
14 Инал алай “патал” гафунин чкадал къедалди Е.Эминан шииррин вири кIватIалра цIарцIин манадихъ галаз са алакъани авачир “беден” гаф кхьизвай. Чаз гьатнавай и шиирдин вариантра инал “патал” гаф кхьенва.
15 Гьижран — инал: кьилди хьунин дерт.
16 Хкакь тийиз — тIвар-ван авай филолог М.Гьажиева тестикьарзавайвал, и келимадин мана “акат тийиз” келимадин манадихъ галаз сад я.
17 Язух — инал: зайиф.
18 И цIар Н.Агьмедова акъудай вариантда ихьтинди я: “Азардикай хабар яхъ на, зи гьал язух хьанва, гьелбет”. Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтарда авай ва А.Шихсаидован архивдай гьатнавай шиирдин вариантра и цIар маса жуьреда ганва: “Зи азар гзаф четин я, зи гьал язух хьанва, гьелбет…” ЦIарцIин и эхиримжи вариант лезги чIалан къайдайрив артух кьадайвал са жизви дегишарна чна инал ганва.
19 Зилфер — цIвелер. 1948-йисуз акъатай шиирдин вариантда инал “кифер” гаф кхьенва, амма чаз гьатнавай кьве вариантдани инал “зилфер” гаф ала.
20 Магьи-жегьан — инал: “экуь уьмуьр”. Шаирди вичин яр “экуь уьмуьр” я лугьузва.
21 Акьраба/акьраб — мукьвади. Н.Агьмедован ктабда авай вариантда инал “акьрабайри”, Р.Гьайдарован дафтарда авай вариантда “акьрабади” кхьенва. Вилик “стхайри” гаф кхьенвай чкадал, чаз чиз, а гафунилай гуьгъуьнай теквилин кьадарда авай “акьрабади” гаф кхьин дуьз я ва а “акьрабани” рушан буба я.
22 Гъилман — инал и гаф “женнетдай тир кас” келимадин манада ишлемишнава. И гафунин чкадал Н.Агьмедован ктабда, гъалатI яз, “гил ман” келима кхьенва, амма чаз гила гьатнавай шиирдин кьве вариантдани а гафунин чкадал “гъилман” гаф ала.
23 Инал 1948-йисан вариантда кхьенвай “са легьзеда чанни” келима чна цIарцIин манадив кьадайвал дегишарнава.
24 И цIарцIелай кьулухъай къвезвай 5 цIар Н.Агьмедован ктабда авай вариантдай квахьнава. Абур чна А.Шихсаидован ва Р.Гьайдарован архиврай чаз гила гьат хъувунвай вариантрай къачуна инал ганва.
25 ЦIарцIе слогрин кьадар герек кьадар хьун патал чна цIарцIик кухтунвай гаф я.
26 Азимушан — Аллагьдин са тIвар.
27 ЧIехи Кас — урусри лугьудай “Всевышний” гафунин лезги чIала авай эвез.
28 Первердигар — лезгийрин арада Аллагьдин са тIвар.
29 Фал катибу балкъалами — араб чIалал: “каламдалди кхьейвал я”.
30 Чаз гила гьатнавай шиирдин вариантра инал «авач адаз» келима кхьенва. Бендинин манадив дуьз кьун патал ам са жизви дегишарна, чна адакай «авач хьи заз» келима авунва.
31 Тавар — гуьзел, гуьрчег.
32 Н.Агьмедован ктабда инал, гъалатI яз, “хиве” гаф кхьенва. Чна ам Р.Гьайдарован дафтарда ва А.Шихсаидован архивда авай вариантрай тир “чанда” гафуналди эвезнава.
33 Чаз гьатнавай вариантда инал “Эмин” гафунин чкадал “Мелик” гаф кхьенва. И шиир гьеле Эминан девирдин инсанрал чан аламаз пешекарриз гьадан шиирар яз чидай эсеррикай я. Чпин автор “Етим Мелик” яз Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтарда къалурнавай амай шииррай аквазвайвални, абур вири Етим Эмин кьейидалай кьулухъ адан стха Мелика вичин кIвачиз ягъиз кIан хьанвай Эминан шиирар я.
(Етим Эминан и шиир чапдиз гьазурайди ва
адаз баянар гайиди Мансур Куьреви я)
