Лезги поэзияда за сифте Етим Эмин кьатIанай. Ам авайди зи рикIи гьиссзавай. Адал гьалтдайдини заз чизвай хьиз тир. Зун акъваз тавуна къекъвезвай. Девирдин дам кьунвай, адахъ галаз санал кам вегьезвай, вири дуьньядин дерт-гъам вичиндай кьазвай, вири планетадин дердеривди уьмуьр кьиле тухузвай, гьа са чIавуз вичин хайи чилел жезмай кьван ашукь, хайи чIалал инжияр туькIуьрзавай ихьтин шаирар тек-туьк жеда.
Са юкъуз ам зи вилик акъатнай. Садлагьана. Са михьи муьгьуьббат, мужидат хьиз. Зун мягьтел хьана амукьнай. И гуьгьуьлдин, и шииррин иервилел. Ихьтин шиирар анжах чIехи, михьи гуьгьуьлди туькIуьрда.
Алирза Саидов… Асул шаирдин тIварни, вичин шиирар хьиз, иерди хьайила, заз гьамиша хвеши жеда. Адан тIварцIи, июндин нянихъ секин шагьварди юзурзавай пешери хьиз, вишришзава. И тIвар “Поэзия” тIвар алай хару перидин мили кушкушдиз ухшар я.
“Хцихъ галаз ихтилат” — Алирза Саидован за кIелай сад лагьай ктаб. Шаирдин эхиримжи ктаб. КIелиз-кIелиз, зи вилерикай аял чIавар карагзава. Аял чIавуз акур, жув гьейран авур лезги чилин шикилар цIийи кьилелай вахкузва зав Алирзадин къудрат гвай къелемди…
Ник. Аял чIав. Бадедихъ галаз къуьлуьн кьилер кIватIиз фидай чIавар. Чна цIийи кIвалер эцигнавай. Чун дидедихъ галаз асунарун патал цIекIвер гъиз фидай. Гвенвай никIин самари, кIвачер чухвана, хер-хер ийидай. Нянихъ кIвачер чуьхуьдайла, хирери хъуцIур гудай. Гьамиша зун и никIерин генгвилел мягьтел жедай. Ракъини тIанурди хьиз куз-вайтIани, япай фидачир. НикIин хъипивилел, дерейрал, гуьнейрал, кьакьан цавун виливилел гьейран жедай…
Ахпа гзаф йисар хьана заз ник такуна. И иервилер такуна азим йисар я заз. Алирзадин шиирри а гуьзелвал, аялвилин мили чIаварин атирар вахкузва зав. И шиирра лезги чилин иервал, экв, ракъинин чим, нур, чи никIерин хъипивал, самарин атир ава. Алатай асирдин 60-70-йисарин секин, бахтавар гатарин, бадейри айванрик, кьурарик гам храдай архайин гатарин атир ква… А чIавуз гад гьикьван яргъиз аквадай…
“Хцихъ галаз ихтилат”… 1978-йисуз акъатнава и ктаб. За юкьван мектеб акьалтIарай йис. И ктаб кIелиз-кIелиз, за веревирдзава: яраб за а чIавуз, а йисуз вучзавайтIа? Бакудиз имтигьанар вахкуз фейи чIавуз ам амайтIа? Ваъ. А йисан июндин 25. Чна, мектеб акьалтIарна, «эхиримжи йиф» тешкилнава. Хъсандиз рикIеллама: а йифиз дуьньядин чемпионатдин финал къугъвазва: Аргентина-Голландия. Зани стхади гьайиф чIугвазва, килигиз хьанач лугьуз. АмайтIа Алирза Саидов? Ваъ… Ам гьа йисан мартдиз… Мез къвезвач.
А чIавуз чаз садазни чизвачир и тIвар. Чара-чара халкьарин шаиррин тIварар чизвай чаз. Мукьвал, яргъал халкьарин — Франциядин, Кубадин, Чилидин, Бразилиядин… шаиррин тIварар чаз чизвай. Амма жуван хайи чIалал кхьизвай жуван шаирдикай хабар авачир. Чаз лап мукьвал, лап чи япун кIанел хайи дидед чIалал икьван иер шиирар кушкушзавай шаир чизвачир. Чирнавачир. Адан тIвар кьун къадагъа тир кьван Самурдин и пата.
Амма Алирза Саидов чизвайбур, адан шиирар кIелзавайбур авай кьван! Чи физикадин муаллим, вичини кхьинар ийизвай Шихзада Веледоваз ам чи халкьдин чIехи шаиррикай тирди чизвай. Белки, Алирза Саидов амач лагьай ван атай чIавуз ам гзаф перишан, гъамлу тир жеди. Анжах чаз чир хьанач. Шихзада муаллим вичин рикIевайди, вичин рикIин тIал идаз-адаз лугьуз къекъведайбурукай тушир. А чIавуз Алирза Саидован тIварцIи чаз затIни лугьудачир.
Чаз гила чир жезва Алирза Саидов, Етим Эмин вужар ятIа…СтIал Суьлейман, Забит Ризванов вуж ятIа…Чна чирдай затIар, чирна кIанзавай затIар гьикьван гзаф я! Чакай чуьнуьхнавай, чаз чир хьун къадагъа тир затIар гзаф тир кьван! Гзаф!
Алирза Саидов… Адан поэзия харуди, экуь рангаринди я. Адан шиирар кIелайла, ваз акI жеда хьи, абур кIвале ацукьна ваъ, гатун гуьлуьшан йикъара, шагьвар алай кьакьан пелерал, гьикьван килигайтIани тух тежедай хайи чилин иер акунар вилелай ийиз, къелемдиз къачунва. Адан къудрат квай къелемди ваз такур йисар-чIаварни къалурда, вун и дуьньядиз гьеле атанвачир чIаварни ваз аквада.
“Хцихъ галаз ихтилат” шаирдин са вичин хцихъ галаз ихтилат туш. Ам чахъ галаз, гьар са кIелзавайдахъ галаз ихтилат я. Хайи чилихъ галаз, хайи элдихъ галаз ихтилат я. Уьмуьрдин гуьзелвиликай, хъсанвиликай, хъсан инсанрикай, хайи элдин ацукьун-къарагъуникай ихтилат я.
“Хцихъ галаз ихтилат” акьван верцIи ихтилат я хьи, ваз ам куьтягь хьана кIан жедач. Ам вуна са кьилихъай иер мах, гьикаят хьиз кIелда. Анай чаз гьардаз жуван аял чIавар, хайи хуьр, адан уьруьшар, пелер, рекьер, цIарар, хайи хуьруьн инсанар, чи бадеяр, бубаяр аквада, чи уьмуьрдин лап верцIи чIавар рикIел хкведа. Им Алирзадин къелемдин кьуват, адан руьгьдин, къенепатан алемдин генгвал, бажарагъдин кьакьан дережа я. Асул шаирдин чIехивал, къелемдин гуж адан гьа сад-кьве шиирдилай, гьа са ктабдилайни чир жеда.
Вучиз ятIани, уьмуьр куьруь жеда чIехи шаиррин. 47 йисан уьмуьр. На лугьуди, Алирза хайи чилихъ, элдихъ, кIелзавайдахъ, пакаман несилдихъ галаз эхиримжи ихтилат авуна, фенва. И ихтилат куьтягь тежер, даим цIийи, инсандик руьгь кутадай, хъсан крариз, мердвилиз эверзавайди я. Ада хайи чилизни дидед чIалаз икрам ая, жуван лезгивал, лезги руьгь, жуван лезги тIвар гьамиша вине яхъ, ам са чIавузни кьацIурмир лугьузва и ихтилатдив… За жуван рикIин тIал Алирза Саидовакай шиирдалди ачухзава:
Атаналдай Алирза чи хуьруьзни
Эхиз жезвач завай са кар гилани,
Фей девирдин ихьтин са кар хьанва дерт:
Карагзава зи вилеркай гилани,
Хуьруьн юкьвал кьве шаир чи къвазна перт…
Атаналдай Алирза чи хуьруьзни,
Забит галаз къекъвеналдай рекьера.
Девир тир ам аслан лугьур къуьрезни,
Эл хъуьрезвай, тIуб туькIуьриз лекьерал.
Хайи чилел, лекь хьиз, ашукь кьве гуьгьуьл,
Акъвазналдай хуьруьн юкьвал атана.
Къван вегьей хьиз хьанвай ина эл къегъуьл,
Саларнавай чи игитрин майданар.
Лагьанай жед Алирзади Забитаз:
“Стха, ина шаирдиз мас авачни?
Гьинва рушар? Вучиз ганач цуьквер чаз?
“Куьн хвашкалди!” лугьудай кас авач хьи”!
Куьз экъечIнач эл куь вилик, шаирар?
Чи рушари цуьквер вучиз ганач квез?
КIелнач куьне чаз куь цIийи шиирар,
Са баркалла, я са бугьнар хьанач квез.
Атаналдай Алирза чи хуьруьзни,
Акъвазналдай буш рекьериз килигиз.
Вилин накъвар адан хару гуьгьуьлдиз
Авахьнай жед стIал-стIал, тIили хьиз…
Атаналдай Алирза чи хуьруьзни,
Забит галаз къекъвеналдай рекьера…
Римма Гьажимурадова
