Кьилин редактордин гаф
Майдин куьруь тIатIилар куьтягь хьана, кIвалахал эхкъечIай юкъуз, 11-майдиз, Казанда (Татарстан) арадал атай бедбахтвилин дуьшуьшди вири уьлкве къарсурна: 19 йис хьанвай Ильназ Галявиева шегьердин 175-нумрадин мектебда хъиткьинардай затI кардик кутуна ва ина кIелзавай аялризни кIвалахзавай муаллимриз гуьлле гана. Нетижада 9 кас телеф (ирид аялни 2 муаллим), 25 касдал хирер хьана. Гуьлле гунин ванер акъатайдалай кьулухъ 5 декьикьа арадай фейила, мектебдин дарамат элкъвена Росгвардиядин къуллугъчийри кьуна. Къанлу вичихъ катдай мумкинвал авачирдан гъавурда акьуна ва ам, гъилер хкажна, къанун-къайда хуьдай органрин векилрин вилик экъечIна.
…Гзаф суалар арадал къвезва: 19 йис хьанвай жегьил вагьшидиз гьикI элкъвена? Ам гьихьтин хизанда чIехи хьана? Инсанрин чандиз къаст авуниз ам куь мажбурна? Яракь гьинай атана? Са манийвални авачиз, мектебдин дараматдиз гьикI гьахьна?..
И.Галявиева кIелзавай колледждин ректор Нэлла Прусан гафаралди, гадади саки пуд йисни зура хъсан къиметар аваз кIелзавай, волонтер яз, гзаф мярекатра иштиракзавай. Амма эхиримжи зур йисан къене ам садлагьана дегиш хьана. Тарсариз хквезмачир. Гьа и кар себеб яз, жегьил колледждайни акъудна.
Алай йисан 1-апрелдилай ам, хизандивай чара хьана, кьилди яшамиш жезвай. Дидеди — кассирвиле, бубади зирзибил тухудай машиндал кIвалахзавай. ЧIехи стхади Казандин университетда кIелзавай.
Къанлуди хиве кьурвал, яракь къачудай пул (50 агъзур манат) ада интернет-къугъунин куьмекдалди къазанмишна. Виликамаз талукь идарайра яракь хуьдай ихтиярар гузвай документар гьазурна, 250-дав агакьна патрумар маса къачуна. Диде-бубади чпин хцивай яракь, патрумар квез герек я лагьана хабар кьурла, ада вичиз гъуьрчехъан жез кIанзава лагьана.
Силисчийрин гафаралди, тахсиркарвал ийизвай чIавуз Галявиеван кьил-кьилел алай. Ам я ичкидин, я тирякдин таъсирдик квачир. Алай вахтунда ам психикадин жигьетдай сагълам яни, тушни тайинарун патал ахтармишунар кьиле тухузва…
Ихьтин мусибатдин дуьшуьшар арадал татун патал, чи фикирдалди, гьар са диде-бубади чпин веледар кьетIен гуьзчивилик кутун герек я. 19 йис хьанвай жегьил садлагьана дегиш хьанвайди, тарсариз фин тийизмайди Ильназан диде-бубади гьисс тавуна амачир. Идалайни гъейри, кIвалевай гадади яракьар, патрумар маса къачунва, хизандивай къакъатна, кьилди яшамиш жезва. Амма и крариз диде-бубади лазим тир къайдада фикир ганвач. Эгер фикир ганайтIа, ихьтин мусибат арадал татунни мумкин тир.
Чи къаст Ильназан диде-бубадик тахсир кутун туш, амма и дуьшуьшда абуру чпин велед гуьзчивиликай хкуднавайди якъин жезва. Казанда арадал атай мусибат амай вири диде-бубайриз тарс хьун лазим я. Алай вахтунда, 1-классда кIелзавай аялдилай гатIунна, виридав телефонар гва, интернетдикай менфят къачузва. Интернетда жегьилрин кьил элкъуьрзавай къуватар гзаф я. Ильназни гьахьтинбурун таъсирдик акатначтIа, низ чида? Чи республикада, гьа интернет себеб яз, дуьз рекьелай алатна, кIвал-югъ, хизанар туна, тамариз катайбурун кьадар гьикьван я? Гьар са диде-бубади чпин веледди интернетдикай гьикI менфят къачузватIа, нихъ галаз дуствал хуьзватIа, гьиниз физ-хквезватIа, кьетIен гуьзчивилик кутун герек я. Тербиядин кьенерар легьзедани бушарна виже къведач.
Аламат жедай кар ам я хьи, интернетдин бязи сайтра Ильназан тереф хуьзвайбур пайда хьанва. Ада авунвай кар меземмет авуна кIани чкадал бязибур ам гьахъариз алахъзава. Ада кьисас вахчуна лугьуз кхьизва. Нелай? Гьихьтин себебар аваз? Суалар жавабар авачиз амукьзава.
Са тахсирни квачир кIуьд кас яна кьенвай вагьши, къанлу гьахъардай келимаяр кхьин гьич фикирдиз гъиз жедай кар туш. Татарстандин кьил Рустам Минниханова республикадин къанун-къайда хуьдай органриз интернетда ихьтин фикирар раижзавайбурун гьакъиндай, къанундал асаслу яз, виридалайни кьетIен серенжемар кьабулунин буйругъ ганва. Ихьтин лепе къарагънамазди, секинар хъувуна кIанда, тахьайтIа, геж жеда.
Чи фикирдалди, уьлкведин вири регионра жегьилрихъ галаз тухузвай кIвалах мадни гуьнгуьна туна кIанзава. Жемиятдин арада гьуьрмет, кесер авай инсанар, яшайишдин жуьреба-жуьре хилерин векилар желб ийиз, мектебра — аялрихъ, вузра — студентрихъ галаз гуьруьшар тухунихъ, абуруз пис-хъсан чирунихъ еке метлеб ава. Килиг садра, гьи йикъал атанватIа: бязи жегьилри, чи чIехи бубайри, дидейри чпин чанар къурбандна, Ватандин ЧIехи дяведа къазанмишай Гъалибвал гьисаба кьазвач. А четин йисара уьлкведин кьиле хьайи регьберар бязибуру негьзава. Гъалибвилин сувар герек авачирди я лугьузвай несилар чIехи жезва. ПIузаррал алай некIедин стIал кьурун тавунвай жегьилрин кьилера ихьтин фикирар ни твазва? Абурун бейнида хайи Ватандиз акси идеологиядал чан ни гъизва? И кардин вилик пад гьикI кьада? Жегьилрин пакадин югъ экуьди хьун патал, сифте нубатда, и суалриз жавабар жагъурна кIанзава.
Мегьамед Ибрагьимов
