12 агъзурдалай гзаф  выпускникри  ЕГЭ имтигьанар кьиле тухузвай­ асул вахтунда  вахкуда. Идакай  Да­гъустандин  образованидин ва илимдин министр Яхья Бучаева и йикъара “Дагестанская  правда” газетдин майдандал  кьиле фейи пресс-конференциядал хабар гана.

Журналистрихъ галаз хьайи гуьруьш­дин вахтунда министрди 2023-йисуз ГИА кьиле тухуниз ийизвай гьазурвилерикай, лазим тир техникадалди таъминвилин дережадикай ва кадрийрин гьазурлухвиликай суьгьбетна. Конференция  республикада ирид лагьай сеферда тешкилнавай “Санал вахкузва.  Аялрин диде-бубайри ЕГЭ вахкузвай югъ” вирироссиядин серенжемдиз гьазурвал аквазвай вахтунда кьиле тухвана.

Я.Бучаева  хабар гайивал, алай йисуз ГИА кьиле тухунин месэла тамамдаказ гуьзчивилик ква.

ГьакIни, малум хьайивал, 2023-йисуз ОГЭ (9-класс) мектебра кIел­завай  41 210  аялди  вахкудайвал я. Им алатай йисан кьадардилай 6,5 агъзурдан гзаф я. ЕГЭ (11-класс)  вахкун патал 12 784 жегьилди арзаяр кхьенва.

ЕГЭ вахкузвайбурукай 10 915 выпускник алай йисанбур я, 1352 —  алатай йисаринбур. Абурун арада  алатай йисара  имтигьан вахкуз тахьай аяларни, чпин къиметар хъсанариз кIанзавайбурни  ава.

Малум хьайивал, 9-классра кIел­завай аялрин чирвилер аттестация авун патал имтигьанар кьиле тухудай 144  пункт  ва тахминан 3 агъзур аудитория гьазурнава.

ЕГЭ вахкун патал лагьайтIа, тех­нический рекьяй вири истемишунриз жаваб гудайвал туькIуьр­на­вай 64 пункт ва 980 аудитория гьазур я. Идалайни гъейри, имти­гьанар вахкузвай  чкайра (ППЭ) и кардиз манийвалдай са себебни та­хьун­ патал РД-дин  образованидинни илимдин ва къенепатан крарин министерствойрин къуллугъчийри  объектрал гуьзчивалдай месэла санал гьялзава.

Дагъустандин жегьилри гележегдин пешеяр патал гьихьтин рекьер — тарсар хкязава лагьай су­алдиз жаваб яз, министрди малу­марна:

“Адет яз, ЕГЭ вахкузвай же­гьилрин саки 30 процентди химия, биология ва обществознание хкязава, тахминан 25 процентди —  профильный математика ва тарих. Алатай йисарив гекъигайла, цIи информатика хкягъай аялрин кьадар саки 150-дан гзаф хьанва. Ида чак шадвал кутазва. Гьа са вахтунда пашманвал кутадай делилни ава: физикадай ЕГЭ хкязавайбурун кьадар саки гьа икьван тIимил хьанва. И жигьетдай чаз, вузрин инженервилин пешеяр къачун патал документар вугуз жедайвал, физика про­фильный математикадихъ галаз санал хкязавай аялрин арада еке кьитвал ава”, — лагьана министрди.

Инал арадал атанвай гьаларихъ галаз алакъалу са гъвечIи къейд авун герек я. Малум тирвал, ЕГЭ-дикай къурху аваз, кьилди къа­чуртIа, ам вахкун мумкин тушир кар яз аквазвайвиляй, эхиримжи йисара республикадин мектебра      9-классар акьалтIарзавай гзаф ­ая­лар, бязи чкайра гьатта классдин чIе­хи пай, мектебрай тамамдиз экъечIзава. Гьа са вахтунда эхиримжи йисара гьакIни пешекар­вилин юкьван образованидин пешейрин  игьтияж къвердавай артух жезва, жуьреба-жуьре производствойра герек къвезвай рабочий пешейрин лазимвал мукьвал-мукьвал къейдзава. Республикадин мектебрай 9-классдилай кьулухъ экъечI­завай аялринни юкьван пешекарвал къачузвай жегьилрин  арада барабарвал авани-авачни ла­гьай суалдиз жаваб яз, министрди къейдна:

“Авайвал лагьайтIа, им еке ва гьелелиг гьял тавунвай месэла я. И йисара республикадин мектебрай  9-классдилай кьулухъ тахминан 26 агъзур жаван  экъечIзавай. Санлай къачурла, республикада  пешекарвилин юкьван образованидин 83 идара ава, абурукай 22 колледжар я. Абуру вирида санлай гьар йисуз 10-12 агъзур пешекар ахъайзава. Не­тижада, гьисабунар тамамбур туштIани, якъин жезва: 9-классар акьалтIарна, мектебрай экъечIай аялрикай саки са пай образованидин системадай михьиз акъатзава. Квел машгъул я абур?  Са кардал шак алач — ида инсанвилин капиталдин ери агъузарзава. ЕГЭ-ди аялрик кичI кутун тавунвай вахтара чи жегьилрихъ, чIехи хьайила­, и ва я маса пешекарвал къачунин жигьетдай гьевеслувал авай. Абуру чпин уьмуьрдин пеше фа­гьум-фикирна, майилар кваз кьуна хкязавай. Гила лагьайтIа, 9-классра им­­тигьанар патал виридалайни гзаф хкязавай тарсар 11-классра саки эхиримжи чкадал жезва. И кардин себебни ЕГЭ-дихъай кичIе хьун, рикIиз кIандай ваъ, вахкуз ре­гьят тарс хкягъун я.

Гьа са вахтунда ЕГЭ чи аялар патал еке гележег ачу­харзавай алат я. Адан куьмекдалди республикадин дагъдин кукIва авай хуьряй тир аялдивайни Москвадин, Санкт-Петербургдин кIвенкIвечи вузрик экечIиз жезва. Зи фикирдалди, ЕГЭ чун патал лап хъсан мумкинвал я. Амма  ам, мектеб акьал­тIа­­райла, вахкузвай имтигьанрикай къакъудайтIа, хъсан я — икI илимди ялзавай аялривайни чIехи вузрик экечIиз же­да, амай аялризни мектеб акьалтIарнавайвилин гьа­къин­дай аттестат са къур­ху­лу­вални ава­­чиз къачудай мумкинвал жеда”.

Яхья Гьамидовича   гьам имтигьанриз гьазур жезвай жегьилриз, гьамни абурун диде-бубайриз абурухъай кичIе тахьуниз эвер гана. “Ам юкьван баллралди вахкун са гьалда хьайитIа­ни кIел­навай аял патал четин кар туш, герек анжах рикIе авай къурхулувал квадарин. И кар тестикьарун патал­ ­“Санал вахкузва. Аялрин диде-бубайри ЕГЭ вахкузвай югъ” серенжемни тешкилнава. Ада иштиракдай ди­де-бу­байриз имтигьан четинди туширди чир хьун лазим я. ИкI хьайи­ла, абурувай чпин веледарни гъавурда тваз же­да”, — лагьана ада.

Кадрийрин гьазурлухвилин месэладай къейд авурвал, ЕГЭ тухунин кардал желбзавай ксариз ерилудаказ чирвилер гун патал са кьа­дар­ кIвалахар авунва. ИкI, январдилай мартдин вацралди  ДИРО-дин бинедаллаз  ППЭ-дин руководителар ва технический пешекарар, ГЭК-дин ва кьилди къачур тарсарай комиссиядин членар  гьазурун патал семинарар кьиле тухванва.  Идалайни гъейри, ЕГЭ-дал желбзавай вири жуьре пешекарри федеральный тестерин центрадин махсус платформадал, арада мензил аваз, чирвилер къачуз башламишнава. Санлай къачурла, ГИА кьиле тухунин кардал 15 агъзур кас желб­нава.

Пресс-конференцияда ЕГЭ-дай федеральный пешекар, Дагъустандиз Федеральный тестерин центрадай рекье тунвай эксперт Ирина Мирохоровадини иштиракна. Урус чIалай асул вахтунилай фад кьиле тухвай  имтигьанда иштиракай ада ам кьиле фейи тегьердикай суьгьбетна.

“Къе Махачкъаладин 22-нумрадин лицейдиз урус чIалан имти­гьандиз 126 кас атун лазим тир, гьа­къикъатда 83 атана. Асул гьисабдай абур вузрик экечIун патал чпин нетижаяр хъсанариз кIанзавай  алатай йисарин выпускникар тир.Санлай къачурла, имтигьан  хъсандаказ гьазурнава, ада иштиракзавайбурун ихтиярриз кьецI ганвач. Амма са дуьшуьш хьана — руша имтигьан­диз, шоколаддин чарче чуьнуьхарна телефон гъана. И кар себеб яз, ам аудиториядай акъудна ва къайда чIуруниз талукь протокол кхьена.  Алай йисан сентябрдалди адаз ЕГЭ цIийиз вахкудай ихтияр  авач”, — лагьана ада.

ДИРО-дин рекъемрин трансформациядин рекьяй проректор, РЦОИ-дин руководитель Аскандар Мегьамедован гафаралди,  ОГЭ ва ЕГЭ тухудай сад тир расписание тестикьарнава. ИкI,  сад лагьай ЕГЭ  2023-йисан 26-майдиз кьиле тухуда, ОГЭ — 24-майдиз. Имтигьанрин асул вахт 1-июлдалди давам жеда.

Жасмина Саидова