9-декабрь — Ватандин Игитрин югъ

Къе дуьньяда, иллаки РагъакIидай патан мулкара гьихьтин вакъиаяр кьиле­ физватIа, государствойрин кьилера авайбур къизгъин гьалар арадал гъиз гьикI алахънаватIа, гьар садаз аквазва. Са вахтара Россиядихъ галаз­ дуст­вилин, амадагвилин алакъаяр авай Франция, Польша, Германия, Италия, Финляндия, Испания… Россиядихъ галаз дяве тухуз гьазур жезва. ДатIана «Россиядиз чал вегьез кIан­зава» лугьуз абуру чпин агьалияр­ни къурхутарнава. Ихьтин вахтунда Ватан хуьн ва адаз къуллугъ авун — им гьар са веледдин буржи я. Чакай гьар садакай ватанпересар хьунни девирдин истемишун я. Ватанпересвал — им хайи уьл­кведихъ авай кIанивал, вафалувал къа­лурун, адан итижар патал къуллу­гъун ва герек атайтIа, чанни къурбанд авун я.

Лугьун лазим я хьи, гьа и важиблу ва лайихлу буржидиз вафалу рухваяр, рушар­ чи уьлкведа, гьа гьисабдай яз Дагъус­тан­дани, гзаф хьана ва гилани ава. И кар абуру Ватандин ЧIехи дяведин лап къизгъин­ женгерани, фашистрин кьушунри чу­­кIурай, кайи, барбатI авур хуьрер, ше­гьерар­, карханаяр, майишатар кIвачел ах­кьал­дар­дай­лани, пятилеткайрин планар кьилиз акъуд­дайлани, дуствилин уьл­квей­­ра интернационалиствилин буржи тама­мар­дай­лани, 1999-йисуз Дагъларин уьлкве­дал­ яракьламиш хьанвай бандит­рин дес­тейри вегьейлани, ислягь зегьметдани успатна.

Гила, РагъакIидай патан уьлквейри, США-ди пIупI кутур Украинадин миллетбазар, цIийи фашистар неинки урус халкьдиз, гьакI вири Россиядиз акси акъвазайла, чи Президент Владимир Путин­ дяведин махсус серенжем кьиле тухуниз мажбур хьайилани, дагъустанвийри чеб игитвилелди тухузва. Гьейранвилин а кьил авач. ЦIерид дагъустанвидиз Россиядин Федерациядин Игит лагьай гьуьрметдин тIвар ганва. Халисан Игитар­, ватанпересар, кьегьалар. Къе, уьл­кведа Ватандин Игитрин югъ къейд ийидайла­, чи офицеррин ва аскеррин тIварар кьун тавуна жедач. Нурмегьамед Гьажимегьамедов, Ис­рафил Мегьамедов, Михаил­ Аб­раменко, Мегьамедали Мегьамеджа­нов, Шамил­ Мегьамедов, Фаргьад Худай­натов, Мегьа­мед Исбакьиев, Султан Сулейманов ва чпин везифаяр мадни мукьуфдивди, жуьрэтлувилелди тамамарзавай Эседул­ла Абачев, Руслан Къурба­нов, Муслим Муслимов, Темирлан Абу­талимов,­ Залибег­ Умаев, Зугьраб Агьмедов, Хантемир Султанов, Энвер Набиев, Куьре­бег Караев Дагъларин уьлкведин дамах я. Абурал 1999-2005-йисара Дагъус­танда гьукумдин­ къурулушар дегишариз, гьукум чпин гъиле кьаз кIанзавай яракьлу бандит­рихъ галаз бягьсиниз экъечIай Игитарни, гьабурукай яз Радим Халикьов ва Зейнудин Батманов алава хъжезва.

Куьрелди лагьайтIа, ватанпересвал дагъустанвийрин ивидик квай ери я. Дагъларин уьлкведин тарихда чи бубайри ва къенин несилри и кар Ватан кIеве гьатай гьар уламда тестикьарзава. ИкI тирвиляй Дагъустандин чилелай чи зурба уьлкве фашистрин чапхунчийрикай хуьз фейи 75 кьегьал Советрин Союздин Игит лагьай тIварцIиз, 8 аскер Баркалладин пуд дережадин ордендиз лайихлу хьана.

Государстводин вилик кьилдин ксарин­ лайихлувилериз, гьунарлу, дамахдай­ хьтин ва тафаватлувилин вини дережадин крариз килигна Игитвилин тIвар гунин гьакъиндай къарар СССР-дин ЦИК-ди 1934-йисан 16-апрелдиз акъуднай. Гьа и йисан 29-июлдиз акъудай къарардалди СССР-дин ЦИК-ди Игитвилин тIвар гунин гьакъиндай положение тестикьарнай. 1939-йисан 1-августдин указдалди ва гьа и йисан 16-октябрдиз адал хъувур алавайралди СССР-дин Верховный Советди Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьайибуруз гудай «Къизилдин медалдин» гьакъин­дайни положение тестикьарнай.

Советрин Союз чукIуни цIийи къарар акъуддай чкадал гъана. РФ-дин Госдумади 9-декабрь Ватандин Игитрин югъ яз малумарунин гьакъиндай къарар акъудна. Вучиз 9-декабрь?

Идахъни вичин тарих ава. XVIII асирда Урусатдин пачагь Екатеринади женгерин вахтунда тафаватлу хьайи, жуьрэт­лувал къалурай аскерар, матросар къейд авун патал Пак Георгийдин орден­ тайинарна. Адахъ кьуд дережа авай. 1913-йисалай адаз Георгийдин хаш лугьуз эгечI­на. Кьуд дережадин ордендизни лайихлу хьайибуруз «Георгийдин тамам кавалерар» лугьузвай. 1917-йисалди Урусатда 9-декабр­диз Георгийдин орденар авайбурун югъ къейдзавай. Ингье а вахт рикIел хкана ва 9-декабрь Ватандин Игитрин югъ яз тес­тикьарна.

Россиядин Федерациядин кьилин ша­багь тир Россиядин Игитвилин тIвар 1992-йисан 20-мартдиз кьабулай закондин бинедаллаз гузва. Россиядин баркаллу тIварцIиз сифте яз космонавт Сергей Крикалев лайихлу хьана. Дагъустанвийрин арада къенин йикъалди Россиядин Игитвилин тIвар къачунвай 54 кас ава. Абурук чи цIийи Игитарни акатзава.

Чи инсанри ислягь чIавузни жуьрэтлувал, кьегьалвал, дирибашвал къалурзава. Гьатта аялрини кваз. Абуру цIай кьуна кузвай кIвалерай, вацIу тухузвай, гьуьлуьз аватай инсанар къутармишзава. КIеве авай маса агьалийриз жумартвилелди куьмекзава. Дяведин махсус серенжемдин иштиракчияр патал датIана суьрсет, маса шейэр кIватIзава, абур женгер кьиле физвай чкайриз агакьарзава. И жуьредин викIегьвилер авур инсанар цIудралди ава. Абуруз Игитвилин тIварар, орденар, медалар ганва.

Франциядин писатель, философ Воль­тера «гьакъикъи жуьрэтлувал, къагь­ри­манвал анжах бедбахтвиле гьатайла­ дуьздал акъатда» лагьанай. Эхь, маса­ кас кIеве гьатайла вичин чандилайни гъил къачуна куьмекдиз физвай инсанрал чна гьамиша дамахда ва абур гьамиша инсанриз чешне яз амукьда.

Дагъустандин Кьил Сергей Мелико­ва­ Ватандин Игитрин югъ уьлкведин ва рес­публикадин кьегьалриз тебрикна,­ да­гъус­­тан­вийрин жуьрэтлувилин, Ватан кIан хьунин, вилик эцигзавай везифаяр­ кьилиз­ акъу­дун патал чанни эцигунин ерияр­ къейд­на. И йикъара республикадин ше­­­гьерра ва районра Игитрин йикъаз талукьарнавай 350 мярекат кьиле тухвана.­ Абурукай яз Игитрин паркар, мемориалар, яшамиш хьайи чкайра мемориалдин­ кьулар ачухна, школайра, вузра важиб­лу темадай тарсар тухвана, Совет­рин Союз­дин, 1999-2000-йисарин ва­къиай­рин Игитар рикIел хкана, культурадин идарайра­ СВО-дин, Афгъанистандин игит­рихъ ва иш­­тиракчийрихъ галаз гуьруьшар теш­кил­­на, концертдин программаяр къалурна.

Ватан патал игитвилер къалурай ва чанар къурбанд авур са игитни чи рикIе­лай алатдач. Им акьалтзавай несилриз ватанпересвилин тербия гунин карда лап хъсан чешне я.

Хийир Эмиров