(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-23-нумрайра)

ГъвечIи лишан №35

Мал гьарамдикай къазанмишзавани,

я тахьайтIа, гьалалдикай къазанмишзавани фикир тагун

Мусурмандихъ диндин рекьяй авай къанажагълувал тIимил жез ва адан дин кьиле тухун зайиф хьайила, ам шаклу крариз аватзава, ахпа ам гьарам крара гьатзава. Нетижада ада фикир хгузмач вичин малдин чешмедиз — ам гьалалдикай яни, тахьайтIа, — гьарамдикай.  Дугъриданни, чи йикъара ихьтин дуьшуьшар мукьвал-мукьвал арадал къвезва ва абуру Аллагьдин Расулдин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) гафар тестикьарзава.

Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Дугъриданни, ахьтин вахтар­ алукьда хьи, инсанди вичи мал-дев­лет къазанмишзавай къайдадиз фикир хгудач: ихтиярар ганвай гьалал рекьералди ва я тахьайтIа, — къада­гъа алай гьарам рекьералди»1.

Эгер къенин йикъан гьакъикъатдиз дикъетдивди фикир гайитIа, чаз гзаф кьадар инсанар, пехъибур хьиз, гьи къайдада хьайитIани (ихтиярар авай ва къадагъа авунвай) пул къазанмишунин къайгъуйрик квайди аквада.

ГьакI хьайила, икьрар чIур хьана ва инсанри чIехи къуллугъринни гьарам алишверишдин патахъай къайгъусузвална. Мисал яз, абуру ихьтин крариз рехъ гузва: пIапIрусар, ички, дишегьлийрин эдебсуз парталар маса гунал машгъул жезва, алишвериш кьиле тухудайла, селемчивилиз рехъ гузва, къадагъа авунвай алвердал машгъул жезвайдав алишвериш кьиле тухун патал чкаяр ижарадиз вугузва ва икI мад…

Аллагьди лагьана (23-сура, 5-аят, мана): «Неъ (куьне) гьалал няметрикай»2.

Аллагь Хъсанди я ва хъсан, гьалал (крар) кьабулзава. Къанунсуз, гьарам рекьерин куьмекдалди гьасилнавай як Жегьеннемдиз финиз (ЦIа куниз) лайихлу я.

Шак алай затIаривайни краривай яргъа жезвайди инсанрин арада чарадаз, гъариб касдиз «лазим тир кьадардилай артух чешне къалурзавайдаз» элкъвенва. Мумкин я, адавай ришвет къачун тийиз­ хьайитIа, гьатта вич алай къуллугъдал ва я кIвалахдал амукьиз тахьун. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Ни вич шак алайдавай хвенатIа, ада вичин дин ва намус михьи авуна. Вуж шаклу крара гьатнатIа, ам гьарамдиз аватда»3.

Чна Аллагьдивай Ада чун дуьз рекье аваз тухун ва Вичин диндал мягькемар авун тIалабзава.

ГъвечIи лишан №36

Дяведа душмандивай гьатай шейэр девлетлуйрал ацалтун

Дяведа душмандивай гьатзавай шейэр — ибур муджагьидри къачузвай затIар я, кIантIа мал-девлет хьурай, кIантIа — са маса затI, дяве галачиз, — я душман катайла, я ада рей гайила гъиле гьатзавай шейэр я. Вири и затIар Аллагьди Къуръанда гьикI лагьанватIа, гьа къайдада паюн лазим я (59-сура, 7-аят, мана):

«Аллагьди Вичин расулдиз гайи «дяведа женг галачиз душманривай къакъудай шейэр» хуьрерин агьалийривай (мушрикьривай) — (а дяведа­ иштирак авур кьушунриз пайна виже­ ­­къведач, амма хьи ам) талукь я Ал­лагьдиз, расулдиз, (Пайгъамбардин) мукьва-кьи­лийриз (бану-Гьашим ва ба­ну-аль-Му­тI­тIалиб тухумриз), етим­риз, кесибриз ва рекье авай ксариз (вичин мал, пул куьтягь хьана ва я бес тежез, вичин рехъ давамар хъийиз тежезвай кас), амни (акI авунва) (ам – яни, мал), квекай (анжах) девлетлуйрин гъилерай гъилиз физвай шей тахьун патал…»4.

Аллагьди а шейэр Вичи тайинарнавайвал паюн эмирнава: кесибар магьрум авуна, абур девлетлуйрин гъиле гьат тийи­дайвал.

Амма Къияматдин йикъаз мукьва вахт алукьай девирда инсанри Аллагьди тайи­нарайвал пайдач ва жагъурай (гьатай) затI девлетлуйринни регьберрин арада пайда, чпи гъилера ишлемишиз.

Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавай гьадисда къейднавайвал, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Дяведа душманривай гьатай шей — дяве галачиз — девлетлуйрин арада пайдай затI яз авурла ва аманат (ихтибарнавай) шей «гъанима» (трофей) яз гьисабайла…»5.

Гьадис тамамдиз агъадихъ гуда6.

ГъвечIи лишан №37

Хуьн патал ихтибарнавай шей  (аманат) — гъанима (трофей) яз кьун

Аллагьди аманатар (хуьн паталди ихтибарнавай мал-мулк) хуьн ва элкъвена сагьибрив вахкун эмирнава. Къуръанда лагьанва (4-сура, 58-аят, мана):

«Гьакъикъатда, Аллагьди квез аманатар (квел ихтибарнавай шейэр дуьзвилелди) чпин иесийрив вахкун эмирнава…»7.

Къияматдин йикъан вилик жедай эхиримжи вахтара инсандал аманат ихтибарда, амма нел ихтибарнаватIа, гьада ам вичин гъанима яз гьисабда, халис иесидивай яргъа жеда, ам инкарда ва адав адан мал-девлет вахкудач.

ГъвечIи лишан №38

Инсанри чпи закат гудайла, рикIин сидкьидай (хушдиз) гудач

(Закат буржунай кьада)

Мал-девлетдилай, къизилрилай, эмен­нидилай закат гайила, асул гьисабдай инсандин чан михьи ва хъсан хьана кIанда, вучиз лагьайтIа, закат малдиз михьи хьун я ва Аллагьдиз мукьва хьун я, я туш ам я налог, я жерме.

Къияматдин йикъан вилик, эхиримжи вахтара азгъунвал ва мутIлакьвал гегьенш жеда, девлетлуйри, закат гудайла­, ам чпивай къастуналди къакъудзавай жерме ва я мажбури яз гузвай пул яз гьисс­да. Ахьтин инсандивай михьи ри­кIел­ди закат гуз жедач, я адаз сувабни къведач, и кардин себебни адахъ дуьз ният тахьун я.

_______________________

1 Гьадис аль-Бухарийди гъана.

2 «Аль-Муъминун» сура, 51-аят.

3 Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана.

4 «Аль-Гьашр» сура, 7-аят.

5 Гьадис ат-Тирмизиди гъана.

6 Килиг: 45-нумрадин гъвечIи лишандиз.

7 «Ан-Ниса» сура, 58-аят.

(Мугьаммад ибн Абдуррагьман аль-Арифидин ктабдай)

Гьазурайди — диндин алим

Ямин  Мегьамедов