( Эвел — 41-43-нумрайра )
И макъаладин сифтегьан паяр агъадихъ галай ссылкайрай кIелиз жеда:
География илим хьиз арадал атунин карда генани мусурманри чIехи роль къугъвана. Чилин гьар жуьре пипIер ахтармишай Эвлия Челебидин (1611-1682) ва вири материкра къекъвей Ибн Батутан (1304-1369) рекье кхьей чарар тарихдин ва географиядин къимет авачир хазина я.
Васко да Гамадин (1450-1554) сиягьатда адан белед, гьуьлерал сиягьатчи-мусурман Агьмад ибн Мажид Идриси (1100-1166) тир. Гьеле 850 йис идалай вилик адалай алай аямдин картайриз ухшар дуьньядин географиядин карта туькIуьриз алакьна.
Ибн Байтар (1190-1248) — ам Юкьван асирра чIехи ботаник ва фармацевт хьиз машгьур тир. Вичин ктабда ада саки 1400 дармандин набататар ва векьер къалурна. Гьа и рекьяй адан ктаб илимдин кьилин чешме тир.
Дамири (1349-1405) лугьудай алимди вичин “Гьаятуль гьаяван” тIвар алай ктабда гьайванрин алемдин тIебиат дуьз делилралди къалурнавай.
Гьарун ар-Рашидан везирдин хва Ибн Фазла 794-йисуз Багъдад шегьерда сифте сеферда яз чар акъуддай фабрика эцигна. Адаз ухшар фабрика 800-йисуз Египетда ва 950-йисуз Андалусияда (Испаниядин кьиблепад) эцигна. Европада ахьтин фабрикаяр хейлин геж кардик акатна: Византияда — 1100-йисуз, Сицилияда — 1102-йисуз, Германияда — 1228-йисуз, Англияда — 1309-йисуз.
«Исламдин гьакъикъат»
