Дуьньядин илим вилик тухунин барадай мусурман­рин алимрин кIвалахри лап чIехи, мет­леб­­лу роль къугъвана. Месела, Абу Али ибн Си­на­дин “Аль-Къанун” тIвар алай ктаб неинки мусурман жемиятда, гьакI Европа­дани медици­надин бине яз гьисаба кьаз­вай­. Лап хъсан субут­вал ам я хьи, 600 йисан вах­­тун­да а ктабдай Ев­ро­­падин  университетра студентриз тарсар гузвай.

Абу Бакар Мугьаммад ар-Рази (864-925) — сифте сеферда яз ада цIегьер ва къиздирма (лихо­рад­ка) хьтин  азарар ачухна ва абурун лишанрикай малумарна.

Мугьаммад бин Гьамзат (Ахшамсуддин — 1389-1459) — ада микробар ачухна.

Камбур Васим  (1761-йисуз кьена) — ам верем  (чахутка) азардин микроб ачухай кас я.

Ибрагьим Жассар (1009-йисуз кьена) — ада гьеле агъзур йис идалай вилик жузам (проказа)  азардик начагъ хьунин себебар къалурна ва адакай сагъардай къайдайрикай лагьана.

Ибн аль-ХатIим (1313-1374) — ада ваба (холе­ра) азардиз садакай-масадак акатдай тегьер авайди илимдин рекьелди ачухна.

Амма ибн Али аль-Мосули — ада гьеле кIуьд асир идалай вилик, вил операция ийидай, анжах­ вичиз ма­лум хирургиядин, къайда ишлемишнай.

Али ибн Аббас  (994-йисуз кьена)  — ада рак опе­-рация авуна. Ада кхьенвай “Китаб аль-Малики”  тIвар алай медицинадин энциклопедия къенин­ юкъузни важиблуди я. Сифтегьан азархана 707-йисуз Омейядрин тухумдай тир Валид ибн Абдул­малик халиф тир вахтунда арадал гъанвай.

Мусурманрин алимар математикадин рекьяй­ни чIехи дережайрив агакьнава. Абурун агал­кьунри алай аямдин Европадин алимарни  гьейра­нарзава. Европадин машгьур алим Жак Рислера къейдна: “Чун кIва­чел ахкьалдар хъувунин карда математикадин муаллимар мусурманар тир”.

Мугьаммад ибн Муса аль-Хорезми  (780-850) — ам алгебрадин бине эцигай кас я. Ада сифте сефер­да яз нуль рекъем ишлемишна. Мусадин хва Му­гьам­­мада алгебрадай “Аль-Эабр ва аль-Му­гъа­биле” тIвар алай сифте ктаб кхьена. Ктабдин тIвар­цIин “Аль-Жабр” лугьудай гафуникай, Рагъ­акIидай патан алимри, чпин чIалал сивяй  акъудзавай те­гьерда а гаф дегишарна ва адаз “Алгебра” лугьуз хьана.

Беттани (858-929) — ада тригонометриядин бинеяр эцигна.

Мугьаммад ибн Мугьаммад аль-Бузжани (940-998) — ада тригонометрияда тангенс, котангенс ва косинус манаяр туна.

«Исламдин гьакъикъат» ктабдай

(КьатI ама)