Алай йисан 29-октябрдиз-Виридуьньядин инсультдихъ галаз женг чIугвадай ­юкъуз — Махачкъалада, Аваррин драмтеатрдин фойеда, и азардин вилик пад кьуниз талукьарнавай са жерге серенжемар-«сагъламвилин майданар» кьиле тухвана. Са шумуд сятда меркезвийриз инсульт арадал гъизвай кьилин себебар, гьа гьисабдай яз дамаррин ивидин гьерекат чирдай, и жигьетдай чпин сагъламвал ахтармишдай (кьилин мефтIедин ва гардандин дамаррин УЗДГ, ЭКГ, кардиовизордин куьмекдалди ахтармишунар ийидай, вилер ахтармишдай ва икI мад),  пешекар духтуррин (терапевтдин, кардиологдин, нев­рологдин, окулистдин, психотерапевтдин, гигиенадин рекьяй тербия гудай…) меслятар къачудай мумкинвал авай. Важиблу и серенжемдин тешкилатчияр Да­гъустандин здравоохраненидин министерстводик акатзавай республикадин кардиодиспансер (РКД), республикадин медицинадин профилактикадин центр (РЦМП), республикадин клинический больница (РКБ) ва шегьердин 1-больница тир. Мярекатдин макьсад агьалияр, сифте нубатда, жегьилар инсульт азардин, гьакIни инсульт хьанвай касдиз дуьз­даказ ва вахтунда агакьарай куьмекдихъ авай важиблувилин гъавурда туникай, кьилиндини, и жуьредин куьмек гуз чируникай ибарат тир.

РикIел хкин: 2004-йисуз Виридуьньядин здравоохраненидин организацияди (ВОЗ) инсульт — им гзаф инсанар кьиникьал гъизвай еке завал яз малумарнай. 2006-йисуз инсультдихъ галаз женг чIуг­вадай Виридуьньядин организация тешкилнай, адани и азардихъ галаз женг чIуг­вадай югъ тайинарнай. Инсульт себеб яз кечмиш жезвай инсанрин кьадардал гьалтайла, Россия дуьньяда сифтегьанбурукай са чкадал ала.

Мярекатдин тешкилатчийрикай сад тир РД-дин Минздравдин РЦМП-дин кьилин духтурдин заместитель Элеонора Алиевадин суьгьбетдай малум хьайивал, “сагъламвилин майданрин” иштиракчийрин чIехи пай яш хьанвай инсанар тир. Абурукай хейлинбуруз чпин азаррикай хабар авайтIани, гипертония-дамарра ивидин гьерекат кьадардилай йигин хьуни (АД) инсульт арадал гъизвай кьилин себебрикай сад тирди чизвайтIани, АД  — хкаж тахьун патал духтурри меслятнавай дарманар лагьайтIа, вирида ва вахтунда хъван тийизвайди гзафбуру хиве кьуна. И ксар чпи-чпин уьмуьр хаталувилик кутазвайдан патахъай гъавурда туна. “Сагъламвилин майданрал” ахтармишай инсанриз меслятар гана, бязибуруз лазим дарманар кхьена.

Ингье, чун РКД-дин кардиологар тир Э.Марданов ва А.Арсланов  ацукьнавай (абуру агьалийри и мярекатдин сергьятра аваз кьиле тухванвай ахтармишунриз баянар гузвай) столдихъ агатзава. Инихъ гзаф кьадар инсанар галай. Амир Арсланован суьгьбетдай малум хьайивал, “сагъламвилин майданрал” ахтармишунар кьиле тухвай 80 % агьалияр сагъламвал пайгардик квачир ксар тир. ЧIехи паюниз чпин азаррикай хабар авай, абуруз кьи­лин ва ри­кIин тIалри та­ди гузвай. Са шумуд касдиз чпин дамарра ивидин гьерекат йигинди тир­дакай эсиллагь хабар авачир (идахъ галаз алакъалу яз ЭКГ-ди рикIин кIвалах пайгардик квачирдини къалурзавай). Ихьтин инсанар иллаки еке хаталувилик ква.

-Кар кардай фидалди вичикай хабар тагун — им азардин фендигарвал я. Дамарра ивидин гьерекат йигинди хьун ва атеросклероз (им ивидин дамаррин хронический азар я, ам себеб яз дамаррал холестериндин бляшкаяр арадал къвезва, ахпа дамарар гуьтIуь жезва) — ибур инсульт арадал гъизвай кьилин кьве себеб я. АД винизди тир гзаф инсанриз адакай хабар авачиз яшамиш жез хейлин йисарни алатун, ахпа и кар себеб яз са юкъуз инсандин кефи садлагьана чIур хьун мумкин я.  Ихьтин вахтунда инсанди вичи-вич тухвай саягъдилай (яни вич-вичикай квахьдалди вилик акур серенжемрилай), “Тади куьмек” агакьай вахтунилай, гьакIни патав гваз хьайи инсанрин чалишмишвилерилай инсульт хьанвай касдин гележег са кьадарда аслу жезва. ГьикI хьи, инсульт башламишай сифтегьан кьуд сят инсан патал гзаф важиблу вахт я, — суьгьбетзава Амир Арсланова.

Кардиологри кIватI хьанвайбуруз инсульт чир жедай регьят къайдадикайни суьгьбетна. Гзаф вахтара пиянди хьиз аквазвай инсан, инсульт хьанвайди яз хьун мумкин тирдал фикир желбна. Гьа ихьтин са дуьшуьш мярекатдин иштиракчи  тир жегьил итимдини рикIел хкана.

-СтIал Сулейманан багъда зи патав ацукьнавай итимдиз денбеден пис хьана. Эгер зун адан патав ацукьнавачиртIа, адаз пис жедалди заз ам акунвачиртIа, за ам пиянди я лагьана фикирдай, вучиз лагьай­тIа адан рахунар пияндан рахунриз ухшар тир, дуьзвилелди са гафни лугьуз жезвачир. Анжах рикI алай чка кьуни шак гъун мумкин тир. Зун медицинадин гъавурда авай кас туш, зи ийир-тийир квахьнай, амма энгел тавуна за “Тади куьмекдиз” зенгнай. Бахтунай хьиз, а чIавуз “Тади куьмек” фад агакьуни, инсан ажалдин къармахрай акъудиз куьмекна, — суьгьбетна ада.

Ихьтин дуьшуьшра вахт квадар тавунихъ еке метлеб ава. ИкI, инсульт хьанвай кас, рахунар чIур хьунилай гъейри (адавай  гьатта вичин тIварни дуьз лугьуз жедач), мадни ихьтин лишанралди чир жеда:

— адавай хъуьрез жедач, сивин са пад авахьда;

— а касдивай гъилер кьведни хкажиз жедач, са гъил аватда;

— а касди вичин кьил пис тIазвайди, вири беденда бушвал авайди гьиссда;

— чиниз, гъилеризни кIвачериз хабар амукьдач;

— вилерин ишигъ зайиф жеда.

— Ихьтин дуьшуьшра гьасятда «Тади куьмекдиз» зенгна,  пис хьанвай кас къаткурна ва я ацукьарна кIанда. Хуруда тIал гьатнаватIа ва я рикI алай чка заланза­ватIа, нитроглицериндин са таблетка мецин кIаник кутуртIа пис жедач. Регьятвал тахьайтIа, 5-7 декьикьа арадай фейила, са таблетка мад ишлемишиз жеда, амма кьведалай артух — ваъ, — меслят къалурзава пешекарри.

Къейд авун лазим я хьи, мярекатдин сергьятра аваз инсандин сагъламвилиз талукьарнавай са шумуд передача ва фильмаярни къалурна. “Сагъламвилин майданрикай” менфят къачур вири ксари и серенжемдин тешкилатчийриз чухса­гъул­ малумарна.

Рагнеда Рамалданова