Лап дегь девиррилай малум тирвал, кIвалин къул хуьзвайди, хизандин агьваллувилин къайгъуда авайди, веледриз ахлакьдин, марифатдин, намусдин, къагьриманвилин тербия гузвайди, багърияр, тухумар сад ийизвайди дагъви дишегьли, диде тир. Дидедин гафуни, адан патай агакьзавай кIанивили, чимивили уьмуьрда дуьз рекьер хкягъиз ва абурай виликди физ куьмек гузва. Дидедин рикIяй къвезвай метлеблу, важиблу гафунихъ хизанрини, тухумрини, жемятрини яб акалзава. Дидедин баркаллу къамат рикIе хуьн патал чIалан устадри риваятарни, кьисаярни, шиирарни, маниярни, поэмаярни, романарни теснифна. Дагъви дишегьлидин, дидедин тариф къенин шаирри, писателрини ийизва. Абурун эсерра зегьметдани, яшайишдани, илимдани, тербиядин кIвалахдани зурба агалкьунар къазанмишнавай дишегьлийрин рикIелай тефидай къаматар арадал гъанва. Алатай девиррани ва гилани чи дишегьлийри чпел ацалтай тежедай хьтин четинвилериз, дявейрин цIаяриз, зегьметдиз дурум гана. Са куьнихъайни кичIе тахьана, абуру гафуналди, кардалди дидевилин везифа кьилиз акъудна, хайи макандин гьакъиндай къайгъударвал чIугуна.
Заз чидайвал, дидедин патай аялриз авай кIанивал алцумдай терезар и дуьньядал алач. Дидедиз кьван вичин бала садазни ширин жедач. Гьавиляй диде, къуватлу, дирибаш аскер хьиз, датIана вичин веледрин къаравулда акъвазнава. Абуруз шадвал, савадлувал, асайишвал, бахт къурмишунин къайгъуйра ава.
Дидедиз вичин веледар ширин жедайвал вуч я! Вичин кIанивал къалурун патал дидеди акьван эпитетар ишлемишда хьи: ширинди, багьади, масанди, кIаниди, азизди… Дидедиз вичин бала ширин хьунин дережадив гекъигдай маса ярж бажагьат жеда. И ширинвили, кIанивили диде гзаф кьадарда игитвилер авуниз, четинвилериз дурум гуниз мажбурзава. Халкьдин мисалра и кар мадни керчекдиз тестикьарзава: “Дидеди велед патал вич цIузни гадарда”, “Буба кьейиди садра, диде кьейиди иридра етим я”. Амма, гьайиф хьи, бязи вахтара балайри чан аламаз чеб патал дидейри ийизвай кьван хъсанвилериз къимет гудач, ахпа, рагьметдиз фейила, дидедихъ авай кIанивал, ширинвал гьиссда.
Дидеди инсаниятдин майданда кьазвай метлеблу чкадикай машгьур гзаф ксари камаллу гафар тунва. Франциядин шаир Пьер Беранжеди кхьена: “АкьалтI тийидай аламатрин чешме дидедин рикI я”. Советрин писатель Максим Горькийдин гафара мадни дерин мана ава: “Вири инсаниятдиз хурудай нек ганвай, кIанивилихъ манийвилер, сергьятар авачир дишегьлидиз-Дидедиз баркалла лугьун. Инсандихъ авай вири гуьзел ерияр Дидедин некIедилай ва Ракъинин нурарилай атанвайбур я…”
Дидени велед сад-садаз ала, ширин, кIан хьуникай чи гзаф шаиррини эсерар теснифнава. “Диде тIазва” шиирда Майрудин Бабаханова кхьизва:
Зи югъ-югъ туш,
Гьамни йиф я —
Рагъ авай.
Зи хъвер-хъвер туш,
Кьагьар, шел я.
Вилерал кьван агакь тийиз,
Куьтягь жезвай пIузаррал.
Гъулангерек Ибрагьимовади “Дидеяр хуьх!” тIвар алаз шииррин цикл арадал гъанва. Ана кIелзавайдан рикIиз таъсирдай, дидедин ширинвал къалурзавай цIарар гзаф ава.
Вуч ширин я дидедин хъвер,
АкI я кIвале ава мехъер.
ЦIурурда лап рикIевай хер,
Квахьда михьиз вири дердер.
Чи хуьрера, шегьерра Дидевилин халис везифадиз ва тIварцIиз лайихлу дишегьлияр пара ава. Веледриз дуьзгуьн тербия гун, абурукай ватандиз, обществодиз менфятлу агьалияр авун патал дидейри вири четинвилериз таб гуз, зегьмет чIугвазва. Гьахьтинбурун жергеда муаллим, Ватандин ЧIехи дяведин къурбанд, кьуьчхуьрви Абдулгьамидан руш Серфиназни ава. Адакай и чина ихтилатни фида.
Нариман Ибрагьимов
