Вилериз аквазвай шикилар я: уьмуьрдай са вуч ятIани квахьзава, адан ериндал маса са вуч ятIа­ни хквезва. 1990-йисалай инихъ чун хейлин цIийивилерин, дегишвилерин шагьидар хьана. ЦIийи суварарни арадал атана, виликдай чи халкьари хушвилелди къейдзавай бязи суварар тарихдизни фена. Россиядин югъ — суварни цIийибурук акатзава. Адан тарихни  ихьтинди  я.

1990-йисуз Советрин Союз тIвар алай государство чукIурна ва гьа и йи­­сан 12-июндиз РСФСР-дин халкьдин депутатрин Съезддал Рос­сиядин государстводин аслу туширвилин гьакъиндай Декларация кьабулнай. 1991-йисан 25-декабрдиз Госдумадин сессиядал депутатри гзаф гьуьжетар авурдалай гуьгъуьниз  цIийи государстводиз Россиядин Федерация тIвар ганай. 1994-йисан 2-июндиз РФ-дин Президентдин Указдалди 12-июнь — Россиядин Федерациядин государстводин аслу туширвилин гьа­къиндай Декларация кьабулай югъ — суварин  югъ яз малумарна. 2001-йисуз и сувариз “Россиядин югъ” тIвар гана.

Россия. Россиядин Федерация. Им гзаф кьадар миллетар яшамиш жезвай, 80-далай виниз регионрикай ибарат, чIехи мулкаралди, девлетралди машгьур, къудратлу уьлкве я. Вири регионрин арада аваз Дагъустан Республикадини ви­лик­ди камар къачузва. Вири мил­лет­рихъ галаз дагъустанвийрини, абурун жергеда аваз лезгийрини, экуь гележегдихъ еримишзава. Са ра­хун­ни алач, и делил дамах авуниз лайихлуди я.

Фенвай девирдиз тамашайла, дагъвийри урусрихъ ва гьакI Россияда авай маса миллетрихъ галаз халкьдин майишатдин гьар са хиле еке агалкьунар къазанмишна. Гилани абур, ацалтнавай са бязи четинвилер алудиз, виликди, гуьзел ге­ле­жегдихъ физ чалишмиш жезва. Дагъустанвийри  и кьил, а кьил авачир Урусатдин областра, шегьерра, хуьрера гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазва, уьлкведи къейд ийи­дай хьтин агалкьунар къазанмишзава. Заз инал, вири тахьайтIани, са бязи ватанэгьлийрин тIварар кьаз кIанзава. Абуру хсуси зегьметдалди, бажарагъдалди, алахъунралди чеб фейи чкайра гьуьрметни къазанмишзава, гьа са вахтунда лезги халкьдин тIварни хкажзава.

Алимар, государстводин ва общественный деятелар, карчияр, бизнесменар, культурадин, искусстводин устадар — Абдусалам Гьуьсейнован, Камалдин Гьажиеван, Сулейман Керимован, Сергей Меликован, Асан Нуьдуьрбегован, Сабир Къехлерован, Гьажимет Сафаралиеван, Темирхан Мисриханован, Разим ва Мамед Абасоврин, Девлетхан Алиханован, Абдулжелил Абдулкеримован, Ариф Керимован, Феликс Шамхалован, Салман Бабаеван, Рашид Сардарован, Марат Шайдаеван, Герман Сефербегован, Видади Юсибован, Изета Гьажиевадин, Светлана Магьмудовадин, Тамара Керимовадин,  ТIа­жиб Мирзебегован, Расим Жабраилован, Къудрат Абдулкъадирован… тIварар дуьнь­я­­дани кваз машгьур хьанва. Абуру­кай ва гьа ихьтин дережадиз экъечI­завай стхайрикайни вахарикай “Лезги газетдини” мукьвал-мукьвал кхьизва. Абурулай чи акьалтзавай несилри чешне къачудайвал, баркаллу, лайихлу ва къени крарин иесияр жедайвал.

Гьелбетда, эхиримжи йисара чи вилериз такур татугайвилерни,  ва­къиаярни амач. Дявеярни, миллетрин арада чуьруькарни, экстремизмдин, терроризмдин гьужумарни, халкьар сад-садал гьалдарзавай идеологиядиз къуллугъзавайбурни, Ватандин абадвал патал на­муслувилелди зегьмет чIугваз­вай бажарагълу ксар хаинвилелди къирмишунни, карханаяр, майишатар барбатIунни, массовый информациядин са бязи такьатри Да­гъустандикай, дагъустанвийрикай анжах чIуру хабарар чукIурун­ни… Уьл­кведин са бязи дестейриз республика дяведин цIа твадай фи­кирарни авай. Амма государстводин кьилевайбуру вахтунда и крарин вилик пад кьуна. Гьа имни РФ-дин Гьукуматди Дагъустандин ва санлай чи зурба уьлкведин садвилин гьакъиндай къайгъударвал авунин лишан я.

Россиядин Федерациядин къазанмишунрик жуван ватандашри виле акьадай пай кутун ва абурун­ зегьметдиз, алахъунриз РФ-дин Пре­зидентди, Гьукуматди, талукь маса къурулушри лайихлу къимет гун мадни дамахдай кар я. Де лагь, гьикI дамахдач, лезги халкь­дин хва, къенепатан кьушунрин генерал-полковник Сергей Меликов Рос­сия­дин милли гвардиядин начальникдин 1-заместителвиле тайина­рай­ла. ­Штулви викIегь хва Тагьир Гьа­жи­еваз Владимир Путина авиа­ция­дин генерал-майорвилин чин ва ам Россиядин Яракьлу Къуватрин Командный кьилин къурулушдиз хкя­гъун тебрикайла. Пермь шегьер­да кардик квай “Италлогистика” ООО-дин президент, “Россиядин гьуьрметлу гражданин”, “Россиядин экономикадин Баркалладин гъед” орденрин, “Карчивал вилик ту­хунай” медалдин, “Россиядин хушбахтлувал яратмишунай” къизилдин знакдин сагьиб, макьави руш Магьмудова Светланадиз Моск­­­вада, Сочида, Санкт-Петербургда кьиле фейи экономикадин форумрал еке гьуьрметар авурла. Чи жаван руш, манидар Карина Ис­маиловадиз “НТВ” каналди тухвай “Ты супер!” конкурсда еке къимет, Москвадин Кремлдин дворецдин сегьнедиз экъечIдай мумкинвал гайила…

Руьгьдик гьевес, шадвал, чешне къачунин гьиссер кутадай ихьтин мисалар мадни гъиз жеда, раиж авунвайбурайни лезги халкьдин векилри,  чеб гьина аватIани, лайихлувилелди, намуслувилелди, гьуьрмет къазанмишуналди тухузвайди аквазва.

Халкьдин тIвар хкажзавай, чпел дамахдай крарин иесияр тир ватандашар Россиядин шегьерра, хуьрера гзаф ава. Имни акI лагьай чIал я хьи, абуруз анра къулай шартIар яратмишнава, абурув са уьлкведин веледрив хьиз эгечIзава. Гьелбет­да­, яргъал, патал чкайриз фенвай инсанрал жуьреба-жуьре четинвилерни ацалтзава, абурув тахайбурув хьиз эгечIзавай дуьшуьшарни жезва. Амма, санлай къачурла, дуьз, намуслу, къени хесетрин пешекар инсанрин кефи хадайбур жезвайди туш.

Садани инкардач, чаз чи Ватан масан я. Ам аваданлуди, къудратлуди, гьунарлуди яз акунни чи мурад я. Гьар са касди вич бахтлуди яз гьисабдайвал. Ихьтин гьаларни вич-вичелай арадал къведач. Ватандин къадир авайбуру ам мадни мублагьди, девлетлуди, хъсандиз яшамиш хьун патал къулай шартIар авайди хьун патал зегьмет чIугва­да­. Гьа и важиблу кар, мурад патал вичин алакьунрикай, бажарагъдикай, мумкинвилерикай менфят къачуда.

Россиядин югъ — им государст­водин кьилин ва виридалайни жегьил сувар я. Ада азаддаказ демократвилин бинейраллаз вилик финин барадай хкянавай рекьихъ инанмишвал, ватанпересвилин, чи гзаф миллетрин векилрикай ибарат уьлкведин тарихдиз ва культурадиз гьуьрмет авунин адетрин мягькемвал лишанламишзава. Агьалийрин рикIел  Россиядин Федерациядин Конституцияди тестикьарнавай демократиядин, азадвилин ва адалатлувилин ивирар хкизва. Сувар гьакI чакай гьар сада вичихъ галаз гражданвилин буржидин, Россиядин кьадар-кьисметдин патахъай жуван хиве авай жавабдарвал аннамишунин макьсад алакъалу ийизвай югъни я.

Россиядин йикъан суварихъ чи халкьар мадни сих ийидай, умуми крар патал къуватар саддай, дуст­вал авайдалайни мягькемардай, акьалтзавай несилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай, чи чIехи уьлкведал дамахдай метлеб ава.

Чи республикада Россиядин югъ гьар йисуз къейдзава. Шегьерра, районра концертар, ктабрин выставкаяр, конференцияр тешкилзава, агьалийрин вилик политикар, депутатар экъечIзава, театррин коллективри тамашачийриз махсус композицияр къалурзава. Музейри инсанриз чпин ракIарар ачухзава. Къуй гьамиша гьакI хьурай!

Нариман  Ибрагьимов