Тербиядив эгечIунин жуьре аялдин яшдилай аслу я. И макъалада чун аялриз тербия гуна диде-бубайри виридалайни гзаф ахъайзавай гъалатIрал акъвазда.
Чна ихьтин инсафсузди чIехи ийизвайни?
Жаванвилин яш четин девир я. И яшда авай аялрик фад хкIада, абур бейкеф жеда. Гьа са вахтунда винелай абур инсафсуз бунтчийриз ухшар я. Гзаф диде-бубайри и дегишвилер пис патахъай кьатIуда: «Чаз ам чир хъжезмач! Чна вуж чIехи авунва?» Нетижаяр хкудиз тади къачумир, жуван аялдин тереф хуьн давамара. И бунтунихъ эхир авайди я.
Ада са затIни гьисаба кьазвач!
Бязи вахтара жаван кIеви цал хьиз аквада. Амма диде-бубайри а кар рикIелай ракъурзава хьи, им жаванвилин яшда аял вич патал четин гьаларай экъечIиз куьмекзавай ва вичин жуьреда ам хуьзвай къайда я. Жаванди вич квекай хуьзватIа, гьадан гъавурда хьуни аялдихъ галаз дуьз алакъаяр тайинардай мумкинвал гуда.
Чими гуьлуьтар алукI, тахьайтIа, ваз мекьи жеда. Гьиниз фена? Вуна гьеле хапIа тIуьнвач!
ТIебиатди диде-бубайрин ва аялрин арада авай мензил артухарун патал кIвалахзава. Амма бязи вахтара гьамни къуватсузди жезва. Диде-бубайри а кар кьатIузвач хьи, къайгъударвал яваш-яваш хаталу къаюмвилиз элкъвезва. И вахтунда абуру аялриз гьар жуьре къадагъаяр эцигда, абурал къадарсуз еке гуьзчивалда. Аялдихъ вичин къарарар кьабулдай ихтиярни амукьдач. «И кар за кьилиз акъудайтIа хъсан я, тахьайтIа, вуна мад са гьихьтин ятIани аламатар къалурда» — ингье гьа икI диде-бубайри чпин гададин ва я рушан гьакъиндай «къайгъу» чIугвазва. Нетижада хсуси къуватрихъ аялдин инанмишвал квахьзава. Ихьтин гьалара жавандилай аслу туширвал къазанмишиз алакьдач. Жаванвилин кризисди аял гзаф вахтара чIехи хьайила, психикадин азаррал, месела, невроздал гъида.
Компьютер хкуд ва инал ша!
Гаджетра аял сергьятламишун хийирлу я, амма кIеви истемишунралди — ваъ. Сад лагьайди, жавандин дикъет са машгъулатдилай масадал дуьздаказ желбун важиблу я. «Компьютер, энгел тавуна, хкуд» буйругъдин чкадал «чаз вун вад декьикьадилай герек я. И вахтунда вавай кIвалахар бегьемариз ва компьютер хкудиз жеда» гафар лугьун хъсан я. Кьвед лагьайди, ял ягъунин альтернатива галачиз гаджетра сергьятар эцигун анжах гьуьжетралди бегьем жеда. Гьавиляй бубадин «интернетда ацукьай кьван бес я!» ва «ша футбол къугъваз фин!» гафарин арада авай тафатлувал гьисс авун кутугнава.
Абурухъ галаз алакъаяр акъвазара — ви «дустар» чаз бегенмиш туш!
Диде-бубайриз чпин аялар гьикьван хъсандиз чир хьайитIани, абурувай аялрин патахъай са нихъ галаз ятIани дуствал кутIунунин ва я кутIун тавунин месэла гьялиз жедач. Жаванди дустар вичин хушуналди хкязава. Гьелбетда, татуировка алай гадади диде-буба шаклу авун мумкин я. Гзаф дуьшуьшра и кардихъ бинени ава, амма жува-жув хвена, туьнт рахунрикай яргъаз хьана кIанда. Аялдин дустар ачухдаказ кьабул тавуни ада абур квекай чуьнуьхунал гъида. Гьавиляй азаддаказ тухузвай суьгьбетда куь аялдиз вичин дустар квелди бегенмиш ятIа чирна кIанда. Эгер гьакъикъатдани абурун пис таъсирдин къурхулувал аватIа, идакай аялдиз гъавурда акьадай тегьерда суьгьбетун лазим я.
Ваз соцсетра вуч кхьизватIа къалура кван!
«Вахъ закай чуьнуьхдай затI авазвани?» — ихьтин ва и жуьредин маса суалри жаван къурхулувилик кутазва. Эгер хизанда чарадан сенгерриз гьуьрметзавачтIа, мумкин я, аял гележегда асул кьве месэладал расалмиш хьун. Сад лагьайди, ам вичин патав гвайбурун хсуси мензилриз гьахьиз эгечIда. Идани жавандиз я кIвалахдал, я уьмуьрда инсанрихъ галаз дуьзгуьн алакъаяр тайинардай мумкинвал гудач. Кьвед лагьайди, адалай вичин хсуси итижар хуьз алакьдач. Идакай лагьайтIа, чпихъ намус авачир инсанри гьасятда менфят къачуда.
Ингье килиг — бубадин куртка видалай ужузди я! Вуна лагьайтIа, чаз сагърай лугьузвач!
Пул ва сагърай лугьун са терездал эцигун герек авай кар туш. Гьеле аял вахтарилай мукьва-кьилийрин арада шейэрин ва рафтарвилерин къиметдин чаравал хьана кIанда. Амма чIехи жердавай аялди пулдиз ийизвай итиж хкаж жезва. Гила адаз ширинлухар ва цIийи конструктор ваъ, диде-буба гъавурда авачир са гьихьтин ятIани вичин игьтияжар патал нагъд пул герек я. Нетижада бязи диде-бубайри чпи мудда авай кроссовкайрихъ ва цIийи жуьредин джинсрихъ гьикьван пул ганатIа гьисабиз, аялдик тахсирар кутазва. Идан чкадал абуру аял финансрин патахъай хизанда авай гьаларин ва халис рафтарвилер (алакъаяр) пулдилай аслу туширдан гъавурда тун лазим тир: «Чавай вав икьван пул вугуз жедач, вучиз лагьайтIа, чна ам кIвалер ремонт авун патал кIватIзава».
Икьван галатун патал вуч авуна? Им адетдин темпелвал я!
Хейлин диде-бубайри кьатIузвайвал, абурун чIехи жезвай аялар лап темпелбур жезва. Амма жавандик тахсирар кутаз тади къачумир. Жаванвилин яшда темпелвал физиологиядихъ галаз алакъалу я. Аялрихъ чеб регьятдиз яб акал тавун ва темпелвал хьиз кьабулиз жезвай психикадин кьуд азар ава. Кар ана ава хьи, аял йисан вахтунда 12 сантиметрдин чIехи хьун мумкин я ва беденда фад дегишвилер кьиле физвайвиляй къурулушрин — гормональный, рикIинни дамаррин, нервийрин саналди тир кIвалах къайдадикай хкатзава. Нетижада физический гьални гьар жуьрединди жезва: жаван гагь сятералди футбол къугъвазва, гагь, къуватсуз гьалда аваз, ам тамам юкъуз дивандал къаткизва.
Бес ихьтин дуьшуьшда вуч ийин? Психологди жавандин игьтияжрив гъавурда аваз эгечIун теклифзава. Эгер аялдихъ ихьтин гьалар гьамиша аватIа ва адахъ активвал аквазвачтIа, мумкин я, суствал (апатия) пайда хьанва, ам психологдиз къалурна кIанда. «Вун, яргъан хьиз, вучиз гьамиша дивандал ала?» лагьана, жуван наразивал къалурна виже къведач.
Хайи йикъаз гьазур жезвани? Давление хкаж хьайитIа, ахпа вуч ийида?
Жаванар патал таяр-туьшерихъ галаз алакъаяр гзаф важиблу я. Амма бязи диде-бубайри фикирда: хайи диде дустарилай багьа я! Ам кIвале амукьайтIа хъсан я. Диде-бубайрин бязи гафари жавандиз тахсирдин гьисс арадал гъизва. Абуру чпин сагъламвилин ва уьмуьрдин патахъай жавабдарвал жавандин къуьнерал вегьезва. Гележегда ихьтин аялар куь гуьзетзава? Са себебни авачир дерин тахсирдин гьиссди ва, мумкин я, социофобияди (диде-бубайри ихьтин гафар лугьуз хьайитIа: «Вун аниз фин тавуртIа хъсан я, тахьайтIа, вуна ана са кутуг тавур гаф лугьуда — гадаярни вал хъуьреда»).
Нариман Мамедов,
журналист, РД-дин культурадин лайихлу работник
