Гьуьрмет авун — регьимлувал, хъсанвал, еке хатур авун я. Диде-бубадиз гьуьрмет авун гьар са касдин хиве авай важиблу кIвалах я. Аллагьди Къуръанда лагьана (мана): “Ибадат ая (куьне) Аллагьдиз, гьич са шейни (куьне) Адаз шерик яз кьамир ва (куь) диде-бубадиз хъсанвал (еке хатур) ая” (Ан-Ниса:36). “Шукур ая (вуна) Заз (Аллагьдиз) ва жуван диде-бубадиз” (Лукьман:14).
Диде-бубадиз гьуьрмет авунин лайихвилер
- Диде-бубадиз гьуьрмет авун Аллагьдиз виридалайни кIани кIвалахрикай сад я. Абдуллагь ибн Масъуда (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана (мана): «За Аллагьдин Расулдиз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) суал гана: “Я Аллагьдин Расул, Аллагьдиз виридалайни кIани кIвалах гьим я?”. Аллагьдин Расулди лагьана: “Вахтунда капI авун”. “Ахпа гьи кIвалах я?” — хабар хкьуна за. “Ахпа диде-бубадиз гьуьрмет авун”, — жаваб хгана Пайгъамбарди. “Гьадалай кьулухъ гьи кIвалах я?” — мад сеферда жузуна за. “Аллагьдин рекье жигьад”, — алава хъувуна Аллагьдин Расулди” (Ан-Насааи).
- Диде-бубадиз гьуьрмет авун Аллагьди инсандиз эмирнавай (важиблу авунвай) кIвалах я. Аллагьди Къуръанда лагьанва (мана): “Ва эмирнава (важиблу авунва) Чна инсандиз вичин диде-бубадиз хъсанвал (гьуьрмет) авун” (Аль-Ахкаф:15).
- Инсандилай диде-буба рази хьайила, адалай Аллагьни рази жеда. Абдуллагь бин Амр асгьабдилай (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьнавай гьадисда къейднавайвал, Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Аллагьдин разивал диде-буба рази хьуна ава, Аллагьдин хъел — диде-бубадиз хъел атуна” (Ат Тирмизи).
- Диде-бубадивай къакъат тавуна (абур тек тун тавуна) гьуьрмет авур касдиз Аллагьди Женнет гуда. Жагьимату Ас-Сулямий асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана (мана): “Зун жигьаддиз финин патахъай меслят къачуз Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) патав атана. Пайгъамбарди завай хабар кьуна: “Ваз диде-буба авани?”. “Эхь”, — жаваб хгана за. Пайгъамбарди лагьана: «Жуван диде-буба хиве яхъ (диде-бубадиз яб це), гьакъикъатда Женнет диде-бубадин кIвачерик ква» (АтI ТIабарани).
- Диде-бубадиз гьуьрмет авурдаз тамам иман жеда.
- Диде-бубадиз гьуьрмет авурдаз вичин мал девлетда ва несилрани (веледра) берекат жеда.
- Диде-бубадиз гьуьрметзавай касдиз вичизни вичин веледри гьуьрмет ийида.
- Диде-бубадиз гьуьрметзавай инсан гъам-хажалатдикай хуьда.
Диде-бубадиз гьуьрмет авунин къайдаяр
- Аллагьдиз акси кIвалах авачиз хьайитIа, диде-бубадиз вири кIвалахра муьтIуьгъ хьун (яб гун).
- Диде-буба патал мал-девлетдикай, са тIимил кьванни мискьивал (гъилин кIевивал) тавуна, харж авун важиблу кIвалах я.
- Диде-бубадиз садрани гьич “уф” кьванни лугьун тавун. Аллагьди Къуръанда лагьана (мана): “Эмирнава (гьукумнава) ви Раббиди куьне садазни ибадат тавун са Вичелай гъейри, ва (эмирнава) диде-бубадиз хъсанвал авун. Эгер абурукай сад ва я кьведни ви патав кьуьзуь хьанватIа, (вуна) абуруз «уф (эгь)» (гьич) лугьумир, (вуна) абуруз гьараймир ва (вуна) абуруз (кьведазни) хуш (хъуьтуьл) гафар лагь (гьуьрметдивди рахух” (Аль-Исра:23).
- Диде-бубадин вилик гьамиша чинал хъвер алаз хьун.
- Диде-бубадиз писзаватIа, абуруз кьведазни шад жедайвал авун.
- Диде-бубадиз хъел аватIа, абур жувалай рази жедайвал авун.
- Диде-буба шехьзаватIа, абур хъуьредайвал авун.
- Яргъа аваз хьайитIа, мукьвал-мукьвал диде-бубадин патав хтун, зенгер авун.
- Диде-бубадихъ галаз виридалайни хъсан, ширин, хъуьтуьл гафаралди рахун.
- Къекъведайла — абурулай вилик тефин, гьерекат тавун, ацукьдайла — абурулай вилик ацукь тавун, фу недайла — абурулай вилик нез гатIун тавун.
- Диде-буба ксанваз хьайитIа, кIвале ван тавун ва жуван веледривни ван ийиз тун тавун.
Диде-бубадиз яб тагайдаз гьихьтин жаза ава?
- Диде-бубадиз яб тагайла Аллагьдиз гзаф хъел къведа. Абдуллагь бин Амр асгьабдилай (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьнавай гьадисда къейднавайвал, Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Аллагьдин разивал диде-буба рази хьуна ава, Аллагьдин хъел — диде-бубадиз хъел атуна” (Ат Тирмизи).
- Диде-бубадиз яб тагун чIехи гунагьрикай сад я. Абу Бакр Нафиъ асгьабдилай (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьнавай гьадисда къейднавайвал, Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): «За квез хабар гудани чIехи гунагьрикай? Аллагьдиз шерик гъун, диде-бубадиз яб тагун ва таб гаф (алдатмишарун)” (Сахих джаамиъ).
- Диде-бубадиз яб тагун себеб яз инсан жегьеннемдиз фида. Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Аллагь Къияматдин юкъуз пуд касдиз килигдач: диде-бубадиз яб тагайдаз, вич итимдиз ухшар ийизвай дишегьлидиз ва даййусдиз (вичин диде, паб, руш куьчедиз гьикI экъечIзаватIа килиг тийизвайди, гъейрат авачир итим).
Пуд кас Женнетдиз фидач. Диде-бубадиз яб тагайди, пиянискавилел рикI алайди ва вичи са хатур авурла, гьамиша рикIел гъиз, чинал хкизвайди” (Ан-Насаи).
Мугьаммад Гуьлмегьамедов
