Региондин экономика анжах илимдин, образованидин ва производстводин арада сих алакъаяр тайинаруналди дурумлудаказ виликди фин мумкин я. Къецепатан уьлквейрай гъизвай шейэр чкадинбуралди эвезунихъ кьунвай рекьи экономикадин гьакъикъи хилен четин гзаф месэлаяр винел акъудна. И месэлаяр инновациядин къайдаяр ишлемишзавай производствояр ва абур виликди тухудай шартIар тешкил тавунмаз гьялиз хьун мумкин туш.
Инновациядин рекьяй дурумлудаказ виликди финин бинеда илим, образование ва производство сад масад патал хийирлу жедай жуьреда алакъалу хьун ава. Абурукай са хилевайни, масад галачиз, яни амайбурухъ галаз алакъалу тушиз, яргъал вахтунда виликди физ жедач.
Алай вахтунда промышленность виликди тухванвай уьлквейра ВВП артухарзавай делилрин 80-90% технологийра, тадаракра ва техникада уьмуьрдиз кечирмишнавай цIийи чирвилерал гьалтзава. Талукь яз, илимдинни техникадин рекьяй гьазурзавай цIийи шейэрин ва технологийрин, абур туькIуьрунин ва ишлемишиз башламишунин къайдайрин, илимни производство алакъалу авунин месэлайрин важиблувал артух жезва.
Карханайрин руководителри ва инвесторри кьатIузвайвал, арадал хквезвай ва производство къвердавай артухарзавай республикадин карханайриз ва тешкилатриз хъсандаказ гьазурнавай технический рекьяй кадрияр, виридалайни кIеви истемишунриз жаваб гуз жедай пешекарар герек я. Абур галачиз экономика цIийикIа, алай аямдин истемишунрихъ галаз кьадайвал туькIуьр хъийиз жедач.
Къенин юкъуз Дагъустандин государстводин технический университетдикай республикадин неинки образованидин, илимдин ва инновациядин диб, гьакIни Дагъустан Республика виликди тухунихъди туькIуьрнавай ва жуьреба-жуьре хилерай тир гегьенш проектар гьазурзавай интеллектуальный ва экспертный центр хьанва.
Университетдин 11 факультетдани вуздин Дербент, Къизляр ва Каспийск шегьерра авай пуд филиалда гьар жуьре хилерай чирвилер къачузвай студентриз уьмуьрдин рекьер гегьеншдаказ ачухдай мумкинвал жезва.
Университетди инженер-программистралди, энергетикралди, технологралди, архитекторралди, эцигунардайбуралди, радиотехникралди, нафтIадинни газдин рекьяй пешекарралди, гьакIни таможнядин къуллугъчийралди ва экономистралди неинки республика, гьакI Кеферпатан Кавказдин регионни таъминарзава.
ДГТУ-да гьар йисуз зегьметдин базардин мумкинвилер ахтармишунин, гьакIни материальный производствойринни илимдин эхиримжи технологийрин хел виликди финин рекьер ахтармишунин кIвалах кьиле тухузва. Асул макьсад кадрийрин жигьетдай авай игьтияжар винел акъудун ва республикада гележегда герек хьун мумкин тир пешекарар виликамаз гьазуриз башламишун я. И кIвалахдин нетижа яз, республика патал цIийибур тир высший ва вуздилай кьулухъ къачузвай образованидин хилерай кадрияр гьазурун патал лицензияр къачунва.
Чирвилер къачудай идараяр — государстводин, бизнес лагьайтIа, кьилдин ксарин ихтиярда авайди фикирда кьурла, малум жезвайвал, абурун арада аслувилин ваъ, амадагвилин алакъаяр туькIуьрун лазим я.
Бизнесдиз вичин кьилди къачур пешекаррихъ хьун лазим тир ерийриз талукь якъин истемишунар ава. Гьаниз килигна, чирвилер гунин ва илимдин ахтармишунар тухунин программаяр датIана хъсанарун патал бизнес образованидин идарайрихъ галаз алакъада хьун лазим я. Выпускникдихъ хьун лазим тир пешекарвилин алакьунрин сиягь вузар акьалтIарнавай жегьилар кIвалахдалди таъминарун мумкин тир заказчикрихъ галаз веревирд авуна кIанда.
Дагъустандин государстводин техуниверситетдин кафедраяр ва илимдинни чивилер гунин лабораторияр 26 карханада ачухнава. Ида чирвилер гунин гьерекат производственникрин активлу иштираквал аваз тешкилдай, гьакIни карханайрин заказралди илимдинни ахтармишунрин кIвалахар тешкилдай мумкинвал гузва. Илимдинни чирвилер гунин гьерекатдал производстводин ва республикадин халкьдин майишатдин хилерин руководителар желбзава. Абуру неинки махсус дисциплинайрай тарсар тухузва, гьакIни къурулушдин подразделенияр идара ийизва.
Университетдин ректор Нурмегьамед Суракатова гьисабзавайвал, амадагвилин алакъаяр туькIуьрунин кар тек са вуз ваъ, кьве тереф патални итижлу хьун лазим я. Технический образованидин еридин гьакъиндай кIеви стандартар тахьайла, техобразованидин ери хъсанарун патал виниз тир чирвилер гудай идарайри инновациядин бизнесдихъ галаз алакъаяр тайинаруниз итиж ийизвач. Къенин юкъуз инновациядин бизнесди образованидихъ ва илимдихъ галаз алакъалу яз кIвалахуниз манийвалзавай месэла ава. Са патахъай, студентрин арадай мумкин тир пешекарар хкягъун патал бизнесди санал кIвалахуниз итиж ийизва. Муькуь патахъай, бизнесди, базарда гьуьжетиз куьмек гудай технологийрин сирлувал хуьн патал вичин производстводин майданрал чара ксар агудзавач.
Кьве патахъайни делилламишнавай себебар тахьайла, образование ва вузрин илим инновациядин бизнесдихъ галаз мукьва жезвач, государстводинни кьилдин карханайрин арада авай амадагвилин алакъайрин малум тир дуьшуьшрин бинеда гьелелиг бизнесди эцигунринни ремонтрин кIвалахар тамамарун, идараяр недай суьрсетралди таъминарун ва маса, образованидизни илимдиз дуьздаказ талукь тушир крар авун ава. Хъсан патахъ дегишвилер гьелелиг асул гьисабдай оборонадин комплексда ава.
Республикадин экономикадин гьакъикъи хел инновациядин ре-кьяй виликди физвай шартIара илим виликди тухунин, технический образованидин ери хкажунин месэлайриз ДГТУ-да идарайрин ва карханайрин руководителрихъ галаз санал кьиле тухвай элкъвей столдин ирид мярекатдал килигнай. Абурун макьсад вуздин ва карханайрин арада алакъаяр аваз кIвалахдай къайда жагъурун тир. Ам ишлемишуни къенин юкъуз карханайри пешекарриз ийизвай истемишунрин ва вузди пешекарар гьазурунин еридин арада авай фаркь тIимилардай мумкинвал гудай. Веревирдерин нетижада илимдин гьерекатда ва производствода ишлемишиз башламишдай са жерге теклифар кьабулна:
— республикадин кар алай карханайри, яни гележегда кIвалахдалди таъминардайбуру алай вахтунда ишлемишзавай чирвилер гудай программаяр хъсанарунин карда, гьакIни выпускникрин нетижаяр кьадай аттестацияда иштиракун;
— Россиядин образованидин ва илимдин министерстводин ачух конкурсда иштиракуниз талукь арза туькIуьрдайла (федеральный бюджетдай тир ассигнованийрин гьисабдай жуьреба-жуьре рекьерай гьазурун лазим тир пешекаррин кьадардиз талукь яз), университетри региондин экономикадин гьакъикъи хиле и ва я маса пешекаррин игьтияж авани, авачни гьисабдиз къачун;
— мумкин тир кIвалахдалди таъминарзавайбуру кьилди къачур пешейрай заказ гьазуруна иштиракун;
— региондин карханайрин ва вуздин арада авайдалай сих алакъаяр тайинарун — саналди тир семинарар, тренингар кьиле тухун;
— республикадин ва бизнесдин кар алай карханайри студентрин гележег авай проектрин тереф хуьн;
— и ва я маса пешедиз талукь карханайри ва тешкилатри, пешекарар гьазурунин ери хкажунин, абур кIвалахдалди таъминариз ва выпускникар зегьметдин базарда адаптация ийиз куьмек гунин макьсаддалди чирвилер гунин гьерекатда иштиракун.
ДГТУ-ди вилик вузди ва промышленный зурба карханайри илимдинни ахтармишунин ва конструкторвилин разработкаяр гьазурунин хилера санал кIвалахуниз талукь гегьенш программа кьилиз акъудунин макьсад эцигнава. Амадагвилин программаяр кьилиз акъудуни вузрин илим цIийи дережадиз хкаждай мумкинвал гуда. ДГТУ-дихъ, санлай къачурла, региондин итижар фикирда кьуна, дуьз рехъ фидай вири мумкинвилер ава.
Амина Муслимова
