Пара зурба бажарагъдин сагьиб гьуьрметлу Пакизат Бейдуллаевна Фатуллаевадин гуьзел таржумайрин «Гафунин сир» ктаб 2024-йисалай зи столдал ала. Ада авай хейлин жавагьирар, урус чIалал кIелна, заз танишбур ятIани, лезги чIалалди абуру мадни хъсандиз ванзава. Бязибур заз хуралайни чир хьанва. Месела, — Омар Хайяман и рубаи:
Хана, кьена — и «рекье» чи гьунар гьинва бес?
Умудрикай храй иер гамар гьинва бес?
Уьмуьрдин цIу кармашай кьван гуьзелрин чанар
Руьхъ хьайиди аквазва чаз — гумар гьинва бес?
— Яда, Гьажи, — лагьана за, къудгун хьана, литотделдин редактор Ильясоваз, — ина авай аламат, къудрат, жанлувал, деринвал, девлет — «къиямат» аку садра! Пакизатан таржумайрин цIарари Омар Хайяма кхьей фарси, гьакI урус чIалал таржумачийрин шейэрилайни лезги чIалал иердиз, хъсандиз ванзава!
— Эхь, им чи гьуьрметлу Пакизат вахан, гьам шаир, гьамни таржумачи яз, зурба бажарагъдин, устадвилин нетижа я, — захъ галаз рази хьана гьамни.
Пакизат Фатуллаевади лезги чIалаз элкъуьрнавай Низами Генжевидин «Гьафте пейкар» поэмадай «Гафунин тариф ва камаллувиликай кьве келимани» за мад ва мад сеферда кIел хъийизва. Фикиррин, мана-метлебдин деринвили, чIалан девлетлувили, чIехи камалэгьлидин гьуьндуьрди тажубарзава, гьейранарзава.
И йикъара зав Пакизат ваха таржума авунвай Низами Генжевидин «Лейлини Межнун» ктабни агакьна. Сифте гафуна къейднавайвал, дуьньядин гзаф халкьарин эдебиятриз, культурайриз екез таъсирнавай «и эсердин цIарарай чал Низамидин камалдин деринар, марифатдин кьакьанар агакьзава; чаз адан зурба инсанпересвал, философиядин бажарагъдин, гуьзелвилин месэлайрай веревирдер аквазва. Низамиди чаз ихьтин тарсар гузва: дуьньядин хазина чилел жуван къени гел тун я; чан, зигьин инсандиз вичин инсанвал вине кьун патал ганвайди я; регьим, дуьзвал, гьиссерин михьивал са девирдани къиметдай ават тийидай эдеблувилин ерияр я…».
Низамидин жавагьирри, къадим девиррайни къвез, чи рикIерик велвела кутазва, уьмуьрда инсандин чка, везифа, къимет вуч ятIа, рикIел гъизва. Ада, алмас ягъиз, къелем хци ийиз, цIарарикай зурба минара эцигна, дерин, пара камаллу келимайрин саф Рагъ куькIуьрнава чаз, несилриз! Эхь, и чIехи камалэгьлидин вилаят са Ширван ваъ, вири дуьнья я. Чахъ галаз ам заманайрин деринрай рахазва, хийирлу, таъсирлу насигьатар гузва, чIалан роль къалурзава:
Девиррилай даимиди, цIийиди я вуч?
Лугьуда за: гаф я, тежер я иски, я пуч.
Чилин кIалуб яратмишай Устадди сарраф
Таж алукIна, чIагурна ам — багъишна чаз гаф.
Сирер гвай гаф, къудрат гвай гаф — михьиди я ам,
Хазинайрин куьлегни я, фикир це тамам.
Чаз ван тахьай гьикаятар кIевзава ада,
Гьеле кхьин тавунвайбур кIелзава ада.
Къе дуьньядиз атай гьар сад хъфида пака,
Тек гафуни гележегдин ифирда ака.
Багъ кьурада, пек цIрада, авахьда цлар,
Гаф жанлу я — кIудда ада вахтунин гарар.
Пакизат ваха таржума авунвай шейэр гьикьван кIелайтIани, мад ва мад сеферда кIел хъийиз кIан жеда. Гьар сефердани цIийи-цIийи терефар, деринар ви вилик къведа. «Лейлини Межнун», кьилдин ктаб яз, я лезги, я Дагъустандин маса чIалариз икьван чIавалди элкъуьрнавачир. Низамидин вичин руьгьдин суьрет, къамат аквазвай и зурба поэма чав, дидед чIалаз элкъуьрна агакьаруналди, Пакизат Бейдуллаевнади гражданвилин, шаирвилин, таржумачивилин — Инсанвилин еке кьегьалвал авунва. Касди вичи къейднава: «ктабдин винел кIвалахдайла, за неинки адан автордин экуь къаматдин вилик, адан машгьур ирсинин вилик, гьакI лезги кIелдайбурун ва лезги чIалан виликни жуван хиве авай жавабдарвал рикIелай алуднач». Инсанвиляй, камаллувиляй, бажарагъдай, уьмуьрдин дерин философиядай аферин, баркалла Квез, Пакизат вах!
Къейд ийиз кIанзава хьи, Советрин девирда Дантедин «Божественная комедия» урус чIалаз таржума авунай — Лозинскийдиз, В. Шекспиран «Сонетар» элкъуьрунай С. Маршаказ Сталинан премия ганай. Шаирвилин бажарагъдай, таржума авунин зурба устадвиляй, чи чIалан дережа — гьуьндуьр — девлетлувал, къешенгвал къалурунай Пакизат алай девирдин виридалайни чIехи премия гьим ятIа, гьам гун патал къалуруниз лайихлу я.
Пакизат Фатуллаевадин яратмишунрини таржумайри лезги чIалан девлетлувал, рикIин лап деринра авай фикирар, сирер, гьиссер ачухариз хьунин еке мумкинвилер къалурзава. Абуру чаз дидед чIал мадни кIанарзава. ЧIалав чун къадирлувилелди эгечIун лазим я. Адал виринра раханни ийин, акьалтзавай несилризни адан къадир чирин, гьикI хьи, хазинайрин и куьлег гзаф жанлуди я — «кIудда ада вахтунин гарар».
Лейлидикайни Межнунакай риваятдин сюжет, аквар гьаларай, ирид лагьай асирда арабрин уьлквейра арадал атана. Ахпа ам яргъаризни чкIана. 1188-йисуз Генжевидин гъиликай хкатай поэма виринра машгьур хьана, ам гзаф маса чIаларалдини таржума авуна. 54 кьиликайни эхирдай ганвай баянрикай ибарат тир поэма, 300 экземплярдин тираж аваз, Дагъустандин ктабрин издательстводи чапнава. Россиядин халкьарин ва дуьньядин литературайрай элкъуьрнавай поэзиядин ва прозадин эсерар авай «Гафунин сир» ктабдин тиражни 300 экземпляр я. Им, гьелбетда, тIимил я. Мумкинвал авай ксари, фондари куьмекдин къуьн кутуна, и девлетлу, герек ктабар гзафбурун гъилера жедайвал, агъа кIан агъзур-агъзур экземплярдин тираж аваз акъуд хъувунайтIа, пара хъсан кар жедай.
За бажарагълу таржумачидиз аферин лугьузва.
Ш. Шихмурадов
