Ван авуна

“Лезги газетдин” 48-нумрадиз “Руьгьдин лувар, ашкъи — гьевесдин чешме” тIвар алаз акъат­навай Дж.Насибованни Ш.Шихмурадован макъалади, авторри чпи лугьузвайвал, зи рикIин виридалайни назик гьиссер юзурна…

Зи рикIел аял вахтар, Гилийрин куьгьне хуьр, кьурарик жедай демер, къаварал кьавалри ядай “Экуьн сегьерар”  хтана.

Мехъер. Гьар са инсандин уьмуьрда виридалайни важиблу вакъиа. ЦIийи хизан арадал къвезвай и мярекатдин кьилин уьлчме, адаз гурлувал, къешенгвал гузвайдини, сифте нубатда, анжах музыкани кьуьлер я.

Суал къвезва: музыка, кьуьлер хьайила, абур гьихьтинбур хьайитIани жезвани? Гьелбетда, — ваъ! Гьар са мярекатдив, серенжемдив кьадай макьам, гьа макьамдив кьадай кьуьлни авуна кIанда. Им чи лезги халкьдин мисал я.

Пагь, ажеббур тир гьа куьгьне хуьре фонаррин экуьнал кьурарик тухузвай демер! Кьурар авайбур хуьре 4-5 кас тир. Гзафни-гзаф демер чи чIехи диде Хадижатан  кьурук ийидай. Кьурун­ 4 пипIе дестекрик фонарар куькIуьрна, кьавалар гурар авай патай ацукьдай. Дестекрин амай пуд арада шалманрал яшлу итимар ацукьдай. Абурун кьулухъ жегьилри, дишегьлийри чкаяр кьадай. Аялри гьич садани садрани деминин юкьвал физ жуьрэтдачир, абур далдайрикай кьуьлерзавайбуруз килигдай.

Кьавалрикай рахайтIа, авайди тек кьве кас тир- чIагъанчи Шегьимерденни далдамчи Шихмегьамед. Алай вахтунда мехъеррик кьавалрин дестейри язавай макьамар гьа кьве кьавалди тамамарай макьамрив садрани агакьдач (им зи фикир я). Кьуьлуьник са-са итим экечIдай. Кьуьл ийизвай дишегьлиди, гъилер къуьнелай виниз хкаж тавуна, ачух майдандал, цел алай къушра хьиз, чарх ядай. Пагь, гьа ихьтин кьуьлуьниз гьи­кьван зерифвал, гуьзелвал ярашугъ тир! Устадвилелди кьуьлердай жегьилриз килигиз, демериз гьатта яшлу итимарни фидай.

Гила чна алай аямдин мехъеррал вил вегьен­.  Мехъерин юкъуз рушан кIвале адан дустари язавай манияр, свас гъиз физвай енгейри ва свас кIва­лиз гваз хтайла лугьузвай манияр — вири и адетар цуькI хьана…

Зун гила мехъеррал язавай макьамрални кьуьлерал акъвазда. Кьуьлуьник са десте жегьи­лар экечIзава, гьа икI, — са десте рушарни. Кьуьлерни, кIекери хьиз, ин­лай анал, анлай инал хкада­рун я. Рушари гагь гъилер виниз хкажда, гагь хъуь­чIуьз яда… Нетижада  лезги дишегьлидин  кьуьлуьниз хас тир къешенгвал квахьзава. Гьайиф…

Макьамрикай рахайтIа, гьа макьамдиз килигай кьуьлни авун герек я эхир. Эгер макьам макьам яз хьайитIа, кьуьл ийизвайбурун кIвачерик чеб чпелай звар акатда. Амма алай вахтунда мехъеррик язавай макьамрай кьил акъатзавач: кьуьлуьник фейила, кIвачерик гьерекат акатзавач, яни кьуьл къвезвач.

Эхь, са шакни алачиз, музыкади инсандин гуьгьуьл­ хкажда. Дж.Насибова тестикьарзавайвал, эгер мани ва адан чIалар сад-садав кьунваз­ хьайитIа, музыкадин таъсир генани артух жеда. Амма алай аямдин “гъетери” межлисрик язавай манийрин чIалар  эсиллагь са манани авачирбур я. Ихьтин  гьалари жемиятдин гьиссерал са гьихьтин ятIани «хъен» вегьезва.

Ашкара я, гьар са мярекатдив кьадай, адаз  хас тир гьам авазар, гьамни чIалар ава. Идалайни гъейри, гьар са мярекатни са шумуд паюникай, агьвалатдикай ибарат я. Гьар са агьвалатдизни вичив  кьадай макьам ва чIалар ава. Ингье Дж.Насибова кхьизва: “…Свас залдиз гъизвай декьикьайра кьавалри ам “Вун чарадан яр хьана хьи” манидалди къаршиламишна…”. Гьелбетда, мехъерин и эпизоддив и мани эсиллагь кьазвач. Гаф авач аваздихъ, ада инсан мум  хьиз хъуьтуьларда, амма чIалар и шад агьвалатдив кьазвач.

Эгер мехъерриз манияр, кьуьлер ярашугъ ятIа, диндин межлисриз — на­шидар, инсан рагьметдиз фейила, лугьунар, бейтер­ хас я. Заур Са­­лигьова лугьузвай нашидрин ширин сесинин тариф лезги хуьрериз чкIан­ва. Гьа икI, манийрин ширин сесери яб гузвайбуруз лезет гунилай гъейри,  чи руьгь  секинарзава, жегьилриз тербиядин рекьяй инсан, ватан кIан хьуниз, чIуру краривай яргъа хьуниз, мегьрибанвилиз эвер гузва.

Эхь, музыка чи вири дерди-гьалдин мел­гьем я.

Фазила  Абасова