Владимир Абдуалиевич Васильев вахтуналди республикадин Кьилин везифаяр тамамарзавайди яз тайинарайдалай гуьгъуьниз (2017-йисан 3-октябрь) Да­гъустанда сиясатдин цIийи девир башламиш хьанва лагьайтIа жеда. Феде­раль­ный дережадин аслу тушир экспертри къейдзавайвал, дагъустанвийрин лап чIехи паюни цIийи руководителдивай вилериз аквадай хьтин дегишвилер гуьзлемишзава. Иллаки кадрийрихъ галаз алакъалу тир.

Сиясатдин ахтармишунар кьиле тухудай ин­ститутдин директор, политолог Сергей Маркова гьисабзавайвал, Владимир Васильев Дагъустандин руководителвиле тайинарун республикадиз цIийи жуьреда регьбервал гуз нубатдин сеферда чалишмиш хьунихъ галаз алакъалу я.

Журналист Максим Шевченкодин гафаралди, “Васильев Дагъустан патал хейлин месэла­яр пайгардаказ гьялдай кас я. Адан вилик са куь­руь вахтунда, 2018-йисуз жедай Президент­дин сечкийралди дагъустанвийри гьукумдиз их­тибар авунин гьалар арадал хкунин везифа эцигнава. Аквазвайвал, федеральный гьукум­дин­ ве­кил, “Сад тир Россия” партиядин руководителрикай сад тир Васильевалай са куьруь вахтунда­ ихтибар арадал хкиз алакь тавуртIани, ада инсанриз виридаз хуш жедай хьтин са вуч ятIани хиве кьун лазим я. Агьалияр сечкийриз фидайвал, сечкийрин нетижаяр 2016-йисан сентябрдиз кьиле фейи Государстводин Думадиз ва РД-дин Халкьдин Собранидиз депутатар хкягъай сечкийра хьиз чпиз кIанивал туькIуьр тийидайвал. Идалай алава яз, Владимир Васильева республикадин руководстводиз цIийи кадриярни гъун герек я”.

Алай вахтунда гзафбуру суалар гузва: Вла­ди­мир Васильевалай эхиримжи йисара республи­ка кIеве твазвай кар алай месэлаяр гьялиз алакь­­дани? Коррупция терг ийиз, боевикрин активвал зайифариз, бейкарбурун кьадар тIими­лариз, даль­нобойщикрин  забастовкаяр акъвазариз жедани?

Экспертри гьисабзавайвал, сифте кьиляй Владимир Васильеван вилик Дагъустандин Гьукуматдин Председатель ва менфятлудаказ кIва­лахдай команда хкягъунин везифа ква. Вахтуналди РД-дин  Кьилин везифаяр  тамамарзавай касди авур сифтегьан рахунриз фикир гайила, тестикь жезва хьи, адаз дугъриданни, дагъустанвийрик секинсузвал кутазвай ва гежелди тевгьена гьялна кIанзавай месэлайриз фикир гуз кIанзава.  Иллаки халкьдин уьмуьрдин дережа ва яшайиш хъсанардай фикир ава.

Малум тирвал, 6-октябрдиз В.Васильева Да­гъустан Республикадин Гьукумат отставкадиз ра­къурна. Исятда гзафбуру цIийи руководителди гьихьтин камар къачудатIа, нихъ галаз кIва­лах­­­да­тIа, къуллугърал тайинардайла, миллетрин ити­жар фикирда кьадатIа лугьуз, суалар гуз­ва.

Владимир Васильеван сифте камарай аквазвайвал, ада Дагъустан патал сифте галайвал авунва. Вичин депутатвилин мандат вахкудай чIавуз Госдумадин заседанидал федеральный бюджетдай Дагъустан Республикадиз чара ийизвай пуларин кьадар гзафарун тIалабна. Акурвал,  Госдумади адан гафариз къуват гана.

Республикада гьалар са акьван тарифдай­бур­­ туш. Гьавиляй инсанрин ихтиярар хуьдай Моск­­вадин бюродин руководитель, тIвар-ван авай правозащитник Александр Брода лугьузвайвал, Да­гъустандин регьбердиз сифте нубатда республикада нарази гьалар арадал гъизвай гьахъсуз дуь­шуьшрал, сиясатдал эхир эцигдай се­рен­же­мар кьабулун герек къведа. И кар авун па­тални гьам гьукуматда, гьам хейлин ведомствойра, ида­райра фадлай ва бегьерсуздаказ кIва­лах­завай ксар цIийибуралди эвезуниз мажбур же­да. Са бязи экспертри къейд ийизвайвал, рай­он­рин, шегьеррин муниципалитетрин, хуьрерин поселенийрин кьилерни вири халкьди сечкийра иштирак авунал­ди, хкядай къайдадал  хтун мумкин я.

Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин Председатель Хизри Шихсаидован, халкьдин фронтдин сопредседателар тир Мухтар Оздеаджиеван ва Татьяна Рассохинадин фи­кирдалди, Владимир Васильев Дагъустан фад­лай чизвай кас я. 1990-йисарилай ам чи республикадиз са шумудра атана, региондин терри­торияда къайда твадай серенжемра ада активвилелди иштиракна. Владимир Васильев камаллу, секин, гьар са месэладив фикир-хиялна эгечIзавай федеральный дережадин зурба политик, тежрибалу руководитель я. ИкI тирвиляй, ада гьахълу, дуьз къарарарни кьабулда.

Максим Шевченкоди вичин са интервьюда тес­тикьарзавайвал, “алай вахтунда Васильевахъ крар вичиз кIанивал кьиле тухудай хейлин мумкинвилер ава. Дагъустандин элитадик лап къурху акатнава: садазни цIийи руководителдив гьикI агатдатIа, гьикI ам вичин терефдал гъи­да­тIа чизвач. Малум тирвал, Владимир Абдуалиевича риш­ветар къачузвайди туш. И жигьетдай адахъ галаз сир сад авун лап четин месэла я. Маса рехъ ава, адан вилик юкь агъузун, адаз икрам авун. Эгер вири алахъунрихъ са нетижани та­хьайтIа, адакай бейкеф хьун”.

Политический илимрин кандидат Эдуард Эмирова къейдзавайвал, исятда виридаз цIийи руководителдихъ галаз тупламиш хьун ва са­нал­ди вилик эцигнавай везифаяр кьилиз акъудун хъсан я. И кар патални дуьзгуьн нетижа хкат­дайвал зегьмет чIугун герек я.

Дагъустандин гьукумдин векилар тир инсанрик секинсузвал акатнавайди аквазва. ГьикI ла­гьайтIа, гзафбуруз чпин гележегдин кьисмет гьихь­­тинди жедатIа, чеб къуллугърал аламукь­датIа чизвач.

Гьа са вахтунда бязи органри кIвалахда активвал къалурзава. 11-октябрдиз РД-дин Халкьдин Собранидин къвалав республикадин  векилвалдай органрин совет тешкилна. Адан макьсадни вуч я лагьайтIа, Дагъустанда шегьеррин ва районрин собранийрин кIвалахдик активвал кутун, саналди бегьерлу крар авун. Советди рес­­публикада зегьмет чIугвазвай вири дережайрин депутатрихъ (8 агъзур кас) галаз санал кIва­лахдай гьалар арадал гъун лазим я.

РД-дин парламентдин председателдин гафаралди, “къенин йикъалди чна къазанмишнавай агалкьунриз анализ гана, гьа са вахтунда РФ-дин Президентдин Майдин указра къалурна­вай хилера ахъайнавай гъалатIрал, кьилиз акъу­диз тахьанвай крарал ва гежел тевгьена гьялна кIанзавай месэлайрални фикир желбун лазим я”. Виридалайни кьилинди — инсанрин гьа­къин­дай къайгъударвал авун, инсанрин мажибар хкажун, яшайишдин гьалар хъсанарун я. Идахъ галаз сад хьиз, республикада школайра пуд сменада кIелунин дуьшуьшар арадай акъу­дун, районар ва шегьерар тамамвилелди аялрин бахчайралди таъминарун герек я.

Сир туш, жергедин чIехи пай дагъустанвийри, зегьметчийри РД-дин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай касдивай гьукумдин къурулушриз ришветбазар, коррупционерар ва дуьшуьшдин инсанар атунин вилик пад кьун истемишзава.

И йикъара цIудралди дагъустанвийрилай теклифар, меслятар къвезва. Абуру Владимир Васильеван тIварунихъ республикада къайда-низам тунин, чиновникрин кIвалахдал гуьзчивал авунин, жергедин инсанрин ихтиярар хуьнин патахъай чарар кхьизва.

Психологиядин илимрин доктор, профессор Анжелика Цахаевади тестикьарзавайвал, гьукумдихъ ихтибар авун кьуру хиве кьунрин кар туш. Ам гьакъикъи делилрихъ, рекъемрихъ галаз­ алакъалу хьун лазим я. Эгер республикада 18 йисалай 28 йисалди яшда авай  500 агъзур касдиз датIана кIвалах авачтIа, вузар куьтягьнавай 60 агъзур касдиз чпин пешейрай къуллугъар гьатзавачтIа, гьукумдихъ вуч лагьана ихтибар авурай? Ихьтин гьалари лап девлетлу хьанвайбурунни кесибрин жергеда гьатнавайбурун арада лугьуз тежедай хьтин чуьруьк арадал къведайдан гьакъиндай хабар гузва. 5-6 йисуз кIелна пешекарар хьанвай жегьилар кIвалахдалди таъминардай рекьер жагъурна кIанда.

Экспертри тестикьарзавайвал, экономикадин жигьетдайни Дагъустанда гьалар хъсанбур туш. Алай аямдин производствояр, транспортдин логистика, зегьметчийрин яшайиш хъсанардай мумкинвилер авач. ЯтIани, дагъустанвийрин умудар республикадин цIийи регьбердик ква ва абуру хъсан патахъ дегишвилерни гуьзлемишзава.

Ильман Алипулатов