8-август Виридуьньядин альпинизмдин югъ
Альпинизм спортдин жуьрейрикай сад я. Альпинистри чпи масакIа лугьузва: “Ам спортдин жуьре туш, уьмуьрдин къамат я”. Агъзур версинилай артух тир Кавказдин дагъларин Кьилин хребетдин 270 километрдин мензилар Дагъустандин сергьятрал гьалтзава: чи республикадин виридалайни кьакьан кукIуш Базар-дуьзуь дагъ яз гьисабзава (4466 метр) Азербайжан Республикадихъ галаз сергьят агал жезвай Яру дагъдин кьакьанвилел 4116 метр ала.
Дагъларихъ галаз алакъалу кIвалах, абурун тIебиат чирун ва картаяр туькIуьрунин месэла Кавказдин дяведин йисара (1849-йисуз) военный топограф, прапорщик С.Александрова гъиле кьуна. Ам сифте яз Базар-дуьзуьдин кукIушдал хкаж хьана ва ана 18 юкъуз ада дагъларин тIебиатдин кьетIенвилерал гуьзчивал кьиле тухвана. ЯхцIур йис алатайла, винидихъ тIвар кьунвай кукIушдал ингилис альпинистар тир Елд ва Бейкер хкаж хьана. Дагъустандин альпинизмдин бине кутурди Абакар Гьажиев яз гьисабзава.
1935-йисан гатуз ДАССР-дин ЦИК-ди Советрин Дагъустандин 15 йис тамам хьуниз талукь яз Базар-дуьзуьдал экъечIун паталди 13 касдикай ибарат тир десте тешкилна. Абурун арада пуд рушни авай. Чи альпинистри дагъдин кукIушар муьтIуьгъарна. Им суварихъ галаз алакъалу лишанлу вакъиа яз гьисабна. Абакар Гьажиеван викIегьвал республикадин ЦИК–ди грамотадалди къейдна, амай альпинистриз “чухсагъул” малумарна. 1938-йисуз Дагъустандин рагар-чархар муьтIуьгъардайбур Казбек дагъдин кукIушрал хкаж хьана. Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьунихъ галаз алакъалу яз альпинизмдин кIвалах акъваз хьана. ЦIуд йисарилай гуьгъуьниз дагъларин кукIушрал хкаж хьунин спортдин жуьредик цIийи гьерекат ахкатна. 1950-йисуз, Дагъустандин автономиядин 30 йис тамам хьуниз килигна, 51 касдикай ибарат десте Шалбуз дагъдин кукIушдал экъечIна. Абурун жергеда Ахцегь райондин дагълух хуьрерай 13 рушни авай. ВикIегьвал къалурай альпинистриз СССР-дин сад лагьай дережадин махсус знакар ганай.
1952-йисалай ЧIехи-чай вацIун дереда альпинистрин “Базар-дуьзуь” тIвар алай лагерь тешкилнай. Амма а лагерь яргъалди кардик хьанач.
Чпихъ тежриба авай альпинистар тир Къурбан Гьажиева ва Михаил Тимошина Кавказдин са кьадар шартIар яратишнавай районра чпин пешекарвал хкажиз хьана. 1981-йисуз вад лагьай дережадин четинвал авай Яру дагъдин кукIушдал хкаж хьун паталди Москвадай, Ленинграддай ва Киевдай альпинистар атанай (ам спортстменрин арада кьиле тухузвай СССР-дин 32-чемпионат тир). И чемпионатда дагъустанвияр тир М. Тимошина, М.Семеновади, А.Мирзаева спортдин мастервилин тIвар къачуна.
Гьайиф хьи, алай вахтунда Дагъустандин сергьятра альпинистрин са лагерни авач. Амма абур арадал гъун вахтуни истемишзава. Чи дереда виликрай хьиз альпинистрин лагерь кардик кухтунайтIа, спортдин и жуьредал машгъул жез кIанибурун жергеяр къалин жедай. Эхирдай лугьуз кIанзава: дагълари викIегьбур вилив хуьзва!
Шагьбала Шагьбалаев, Докъузпара район
