Гьар йисан 19-мартдиз Россиядин Федерацияда чи уьлкведин ВМФ-дин цин кIаникай фидай луьтквейра къуллугъзавайбурун югъ къейдзава. Тарихдин делилри шагьидвалзавайвал, 1906-йисан 19-мартдиз Россиядин империядин военный флотда важиблу вакъиа кьиле фена: флотдик цин кIаникай фидай “Форель” луьткве ва гьакIни “Касатка”, “Сом”, “Осетр” субмаринаяр кухтуна. Идахъ галаз алакъалу яз, пачагь II Николаян буйругъдалди цин кIаникай фидай луьтквейра къуллугъдай пешекарар гьазурдай чкани арадал гъана. Гьанлай инихъ 19-мартдиз цин кIаникай фидай луьтквейра къуллугъзавайбурун югъ къейдзава.
Ватандин ЧIехи дяведин йисара цин кIаникай фидай луьтквейри душмандин гимияр, луьтквеяр ва гьакI фашистарни терг авунин карда еке роль къугъвана. Абура хейлин дагъустанвийрини къуллугъна. Ленинграддиз фашистар гьахьунин къурху аваз акурла, Махачкъаладиз Кронштадтдай цин кIаникай фидай луьтквейра къуллугъдайбур гьазурдай С.Кирован тIварунихъ галай школа хканай. Ана 300-дав агакьна жегьил дагъустанвийри чирвилер къачунай ва абур гуьгьуьллувилелди фронтдизни фенай.
Яру Армияди ва Советрин халкьди къазанмишай ЧIехи Гъалибвилик подводникрин игитвилерин еке пайни ква. Абуру, 1200 сеферда женгинин майдандиз фена, 700 сеферда торпедайрин гьужумар авуна, фашистрин гимийрал 1542 торпедо ахъайна, абур къвезвай ятара 1736 мина эцигна ва нетижа яз, душмандин женгинин 100 ва транспортдин 200 гими тергна.
Алатай асирдин 50-йисара цин кIаникай фидай гимийрин тарихда цIийи чин ачухна. ВМФ цин кIаникай фидай атомный гимийралди таъминарна. Ихьтин агалкьун арадал гъайибурук академик Анатолий Александров, кьилин конструктор Владимир Перегудов, ядерный реактордин конструктор Николай Доллежаля акатзава.
1961-йисуз чи уьлкведин ВМФ-дихъ атомный ракетайрин 4 ва торпедайрин 5 гими авай. Алай вахтунда цин кIаникай фидай алай аямдин лап вини дережадин яракьралди таъминарнавай гимийрин кьадар хейлин артух я. Атомный флот чи уьлкведин милли дамах я ва ада Россиядихъ галаз алакъа авай церин винел падни, деринарни мукъаятвилелди хуьзва.
Россиядин ВМФ-дин жергейра къуллугъзавай дагъустанвияр, гьа гьисабдай яз лезгиярни тIимил туш. Абурукай садни чаз ма-лум ва дяведин йисара морякдин форма алукIай кьасумхуьруьнви Садыкьов Абдула тир. Ада Балтийский флотдик акатзавай “Лембит” гимида къуллугъзавай. И гимидин кьилин везифайрик фашистрин цин винелай ва кIаникай фидай луьтквеяр, гимияр терг авун, абуру сирнавзавай рекьера минаяр эцигун тир. 109 суткада “Лембит” 7 сеферда гьуьлериз фена, душмандин гимияр къвезвай рекьерал 120 мина эцигна, 14 гими тергна. Зурба 4 гимидихъ сирнав хъийидай мумкинвал амукьнач.
“Лембит” гимида къуллугъзавай Абдул Садыкьова са торпедадал кхьенай: “Адольфаз Абдулан патай”. Гимидин командир Яков Ошеровича матросдивай хабар кьазва:
— Садыкьов, гьикI я, вун Адольфахъ галаз таниш яни?
— Эхь, амма — яргъалай хьиз. Гьавиляй за адаз дагъустанвийрин тIварунихъай пишкешни ракъурзава…
Гьелбетда, Садыкьован пишкеш вичин макьсаддив агакьна. Дяведин йисара душман терг авунин кардик еке пай кутур “Лембит” гимидин экипаждиз 1945-йисан 6-мартдиз Яру Пайдах орден ганай.
Ихьтин кьегьалри алай вахтунда Россиядин ВМФ-да, цин кIаникай фидай луьтквейрин кьушунра уьтквемвилелди къуллугъзава.
Хийир Эмиров
