И вакъиа XX асирдин эвел кьилера Цилингрин хуьре хьайиди я. Осман лугьудай касди, вири дагъвийри хьиз, чилел зегьмет чIугваз, вичин хизан хуьзвай. ГьикI ятIани са сеферда техил кIватI хъийизвай чIавуз ам вичин хуьруьнвидихъ галаз къалриз акъатна. Арадал атай чуьруькдин нетижада Османа гапурдивди вичин хуьруьнви яна кьена. А девирдин къанунралди, ихьтин кIвалах авур кас хизанни галаз хуьряй акъудзавай. И жаза Османазни кьисмет хьана: ам вичин уьмуьрдин юлдаш Кевсер ва кьве хва Абдурагьманни Рагьман (гуьгъуьнлай кьвед лагьай хцел Агьмад тIвар эхцигнай) галаз Таркидиз куьчарна. Муьжуьд йисуз.

И чIавуз чIехи хва Абдурагьманан 6 йис тир. Таркида ам мискIин­дин патав гвай мектебда Ислам диндай чирвилер (Къуръан кIелиз, капI ийиз…) къачуз га­тIунна. Мектеб акьалтIарайдалай кьулухъ хци зигьин, кьатIунар авай гадади кIелу­нар медресада давамарна. Ам амайбурун арада Ислам диндай авай дерин чирвилералди тафаватлу жезвай. И кар себеб яз адаз, машгьур шейх Абдурагьман гьажи ас-Сугъуридин гьуьрметдай Абдурагьман Сугъури тахалус гана.

Цилингвидин гададиз чирвилер гузвай муаллимри адан тарифарзавай, гележегда адакай чIехи алим жедайдак умудар кутунвай. Абур гъалатIни хьанач. Абдурагьмана Исламдин са шумуд илимдай (Къуръан, Шариат, фикх ва масабур) чирвилер къачуна. Гуьгъуьнлай ада пуд йисуз Къаякент районда авай къумукьрин къадим Утамыш хуьруьн медресада кIелна. Адан муаллимрин арада машгьур алим-арабист Баязид-Али авай.

Са шумуд йисалай Абдурагьманакай Таркида диндин рекьяй машгьур алим хьана. Чкадин мискIин­дин имамди мукьвал-мукьвал имамдин везифаяр цилингви Османан хцел тапшурмишдай.

Лагьана кIанда, Абдурагьман Османован уьмуьр жуьреба-жуьре четинвилерив, имтигьанрив ацIайди хьана. Советрин девирда, динэгьли я лугьуз, ам пуд сеферда дустагъдиз акъатна. ЯтIани рикIе иман авай касди Аллагьдин рекье къуллугъ авун акъвазарнач. Ада гьукумдихъай чинеба сухтайриз Исламдай чирвилер гузвай. Адан гъилик кIелай гзафбурукай гележегда Да­гъустандин тIвар-ван авай алимар хьана. Абурун арада Испайи кьади Даргиви (ада Дербентдин жуьмя мискIинда кIвалахнай), Барият гьажи Доргели, Мугьаммад Расул Дор­гели, Калимулла Геливи, Мугьаммад Мухтар Параулви, Арсланали Афанди ва масабур авай.

Абдурагьман Османов кьуд сеферда эвленмиш хьана. Сад лагьай паб, азар акатна, кьвед лагьай паб аял хадай чIавуз рагьметдиз фена. Адалай кьулухъ ам мад кьве сеферда эвленмиш хъхьана. Пуд лагьай папа адаз рушни гада (Осман ва ФатIимат), кьуд лагьайда Умар тIвар алай хва багъишна.

И йикъара чун Умар гьажи Османоваз мугьман хьана. Ам Махачкъалада, Кяхулай поселокда яшамиш жезва. Адахъ аялар авач. КIуьд йисан вилик адан уьмуьрдин юлдашдиз инсульт хьана ва ам ­ме­сел алкIана. Вири и йисара Умар гьа­жи къайгъударвилелди вичин уьмуьрдин юлдашдихъ гелкъвезва.

Чна адавай Цилингай Таркидиз суьргуьн авур Осман бубадин кьисметдикай хабар кьуна.

— Осман буба кьакьан буйдин, викIегь, гайи гаф хуьдай дагъви тир, — рикIел хкизва Умар гьажиди. — Чи тухумдин бинеяр Туьркиядихъ галаз алакъалу я. Вилик девирра Туьркиядин султанатдай Дагъларин уьлкведиз гзафбур куьч хьанай. Абуру Дагъустандин жуьреба-жуьре хуьрера бине кутуна. Гьа жергедай яз, Цилингрин хуьрени. Таркида муьжуьд йисуз яшамиш хьайидалай кьулухъ Осман буба элкъве­на Цилингиз хъфенай. Гадаяр ла­гьайтIа, зи дах Абдурагьман ва ими Агьмад Таркида амукьна. Гуьгъуьнлай абуру ина хизанарни кутунай. Дахди вири уьмуьрда Аллагьдин рекье къуллугъна. Гьа са вахтунда ада Гьажиеван тIвару­нихъ галай заводда рабочий яз зегьмет чIугу­най. КIвалахдикай азад вахтунда ада сурун къванер гьазурзавай. И сенят ада зазни чирна. Дахдихъ са акьван еке тушир ктабхана авай. Санлай къачурла, ктабрин кьадар 150-далай алатнавай. Абурай ада вичин сухтайриз чирвилер гузвай…

Умар гьажидин гафаралди, Абдурагьман Таркивидиз хъсандиз лезги, араб, авар, къумукь, туьрк чIалар чидай. Гьайиф хьи, къумукьрин арада чIехи хьайи адан аялри лезги чIал чирнач.

Цилингай тир Абдурагьман Таркиви 84 йисан яшда аваз 1984-йисуз рагьметдиз фена. Ам Таркидин сурара кучукнава. ЧIехи бубадин рехъ адан птулди — Османан рушан хци — Улубия давамарзава. Алай вахтунда ада, чIехи бубади хьиз, Таркидин мискIинда сухтайриз Къуръандай чирвилер гузва. И карда Улубия Абдурагьман Таркивидин ктабханада авай надир чешмейрикай менфят къачузва.

Къейд ийин хьи, XX асирдин эвел кьилера Таркида са шумуд машгьур алим-арабист яшамиш жезвай: Лезги Ших-Керим, Мугьаммад-Али Аварви, Башлыкентдай тир Умаркьади ва масабур. Чи йи­къарин несилри абурухъ галаз санал цилингви Абдурагьман Османован тIварни кьазва. Къуй абуруз виридаз Аллагьди рагьметар гурай!

Мегьамед Ибрагьимов