ЦIийи вахт — цIийи къуватлу фикирар, метлебар (идеяяр) чеб чпихъ галаз гьихьтин алакъада авай манаяр ятIа?.. И суал чи гзаф политологри, экономистри, уьлкведин ва обществодин гележегдикай фикирзавай, чун гьинихъ гьикI физватIа, чахъ вуч метлебар аватIа чириз кIанзавай ксари мукьвал-мукьвал гузва, СМИ-ра, форумрал, гуьруьшрал веревирдзава. Вучиз?
За кьатIузвайвал, цIийи къуватлу фикирар (идеяяр) вилик эцигиз тахьайтIа, общество, государстводин къурулуш, санихъни юзан тийиз, алай чкадал аламукьда. Гьа ихьтин къурху авайвиляй чи Президентди и месэла стратегиядин метлеб авайди, милли программайрикай сад яз, вилик эцигнава.
Вичин вахтунда социализмдин экономикадин нубатдин месэлайрикай рахадайла, чIехи регьбер И.Сталина къейднай: кьулухъ галамукьайбур гатадайди я. Чун, капитализмдин уьлквейрилай аслу тушиз, виликди фин лазим я…
Ибур алатай асирдин 40-йисара лагьанвай келимаяр я. XXI асирда чун и келимайрин гьахълувилин шагьидар хьанва. Дуьньядин капитализмдин ампаяр чун экономикадин жигьетдай кьулухъ таз, чи вири еришриз кьецI гуз алахънава. Герек садрани Россия ва россиявияр чеб чпин ихтиярда тежен, гьамиша са нивай са вуч ятIа тIалабзавай нафакьачияр жен. Килиг садра, чахъ авачир жуьредин такьатар, девлетар, мулкар, мумкинвилер авач. Амма дуьньядин тарашчийри чун 90-йисарилай инихъ са къатда тарашзава. Горбачев, Ельцин, Гьайдар, Чубайс, Немцов ва ихьтин маса тапан “патриотар” себеб яз, чи экономикадин кар алай саки вири хилер тахьай мисал авуна. Чахъ вири аваз, самолетар, машинар, дарманар, гьатта запунарни кваз патанбурувай къачузвай. Гьакьван чилер аваз, чна гилани картуфарни газарар, серкерни чичIекар, гьатта помидорарни са гьинай ятIани, яргъарай гъизва… Яни чи вири экономикадив США-диз ва Европадиз къуллугъиз тазвай. Туьд доллардив вугана…
Сифте Крымдин месэла арадал атайла, яни ам вичин Ватандик экечI хъувурла, гила Украинада кьиле физвай махсус серенжемдин нетижаяр вилериз акурла, садлагьана дуьньядин капитализмдин са жерге уьлквеяр чал элкъвена. Са къатда санкцияр малумарзава. Чаз дарманар рекье хутадач, машинар ахгакьардач, пулар вахкудач лугьузва.
Душманрин гъиле ядни гьат тавурай лугьузва. ГьатайтIа, абуру чун кьурал гъида… Тарихри чаз ахьтин мисалар гзаф къалурнава. “Перестройщикрини” цIийи “демократри” чаз багъишай “вири инсаниятдин ивирри” чун гьи йикъал гъанатIа, вири шагьидар я. Чун чайдихъ галаз хъвадай шекер авачиз, тандал алукIдай михьи перем авачиз тунай. Акъуднай чIехи Россия чIехи гьуьрметрин вири сиягьрайни, гьакьван “усалди” яз…(?)
Аллагьдиз шукур, санкцийри чун ахварикай кудна, чахъ чи руьгь авайди рикIел хкана.
Россия кIвачел ахкьалт хъувурвалди, цIийи “дявеяр” малумарна. Гила США кьилеваз Европадин ампайри ачухдиз халисан дяве малумарнава. Яракьламишзава са къатда Украинадин цIийи фашистар. Дуьньядин террористар чав дяве чIугун паталди гьазурзава, харжзава миллиардар — долларар. Бес гьа ихьтин вахт тушни чи чIехи тарихдиз дуьздаказ, кьил-кьилик кваз килиг хъийидайди?! Гьа ихьтин гьалар тушни чун мад сеферда чи арифдаррин, чIехи камалэгьлийрин, политикадинни женгинин жигьетрай зурба дережайрихъ фейи, Ватан хвейи чIехи бубайрин ирсина къекъуьниз мажбурзавайди?!
За кьатIузвайвал, Президент В.Путин ва адан гилан команда дуьз рекье ава ва стратегиядин лап камаллу месэлаяр вилик эцигзава. Вирибур са идеядихъ инанмишарзава.
Суал къвезва: чавай вуч ийиз жеда? Чи гъиле вуч ава лугьудайбурни кими туш. Къайгъусузар, мефтIер куьтбур гьамиша хьайиди я. Гилани абур тIимил авач. Чи обществода гьамиша чаз кьецI гуз алахънавай либералринни “5 лагьай колоннадин” векиларни авайди фикирда кьуртIа, цIийи къуватлу фикирар вилик кутуниз, абур кьилиз акъудуниз манийвалдайбур тIимил гьалтдач.
Амма чи вахт масад хьанва. Либерализмдиз, тарашунриз, къайгъусузвилиз акси хейлин серенжемар кьабулзава. РикIел хкизва Советрин чIехи тарих, Гъалибвилин Яру Пайдах, гъалибчияр чеб… Чахъ лап зурба илим, образование, техника, технологияр хьайиди чирзава…
Завай са кар къейд ийиз жеда: Дагъустан Республикадин кьилиз С.Меликов атайдалай кьулухъ республикадин кьилин аппаратда саки вири къуллугъчияр цIийибур хьанва. За фикирзава хьи, абур цIийи къуватлу метлебар вилик эцигиз ва гьялизни жедайбур я.
Гьич тахьайтIа, саки гьар юкъуз чи СМИ-ра раижзавай хабаррай, кьиле физвай чIехи ва гъвечIи гуьруьшрайни и кар аквазва. Дагъустандин хуьрер, районар, шегьерар къвердавай авадан, шей гьасилдай къуватар артух хьунин еришар масадбур я. Коррупциядин кукIуш гатазвайди гьиссзава. Хейлин “кьетIен алакьунар” авай рухваярни рушар чпиз “лайихлу чкайрал” хъфенва. Гьич тахьайтIа абурун суфатар аквазмач…
Ихьтин шартIара чи республикада йис образование вилик тухунинди, цIийи кадрияр, пешекарар гьазурунинди, техникадинни технологийрин революциядинди яз малумарун дуьшуьшдин кар туш.
ЦIийи къуватлу метлебар чи гьар са хуьре, районда, шегьерда вилик кутаз ва гьялиз жедайди и мукьвара республикадин Кьилин патав тухвай са шумуд совещанидини, районрай къвезвай хабаррини раижзава. Чи лежберри, багъманчийри, саларбанри цIийи жуьрейрин саларин, багъларин, уьзуьмлухрин, никIерин кьадар артухарзава. Хъсан бегьерарни вахчузва. Гьа саягъда хипехъанвал, малдарвал арадал хкиз, чIурарикай дуьз менфят къачуз алахъзава.
Хаммал чкадал хуьнин, гьялунин, базаррив агакьарунин крарик сифте яз юзун акатнава. ЦIийи фикирар цIийи крариз элкъуьн лазим я…
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
