Алай йисуз МВД-дин ветеран, Дагъустандин ватанперес  Мамед  Мегьаме­дович  Мамедова  вичин 85 йисан юбилей къейдда. Яшаризни килиг тавуна, Мамед Мегьамедовичак викIегьвал ва военный руьгь ку­мазма.

— Пенсияда аватIани, зун кIвале ацукьнавач. Ингье, куьн килиг кван, — ада кIвалерин вилик квай, хъсан гелкъуьн тешкилнавай вичин гъве­чIи багъ къалурзава. Емишрин тарарин танар киреждай асуннава, кул-кусар къайгъударвилелди ку­тIуннава.  — Им зи гьар йикъан зарядка я, — хъуьрезва пенсионер.

Заз чиз, кIвалахдивай къерех хьана акъвазиз тахьун — им агъса­къалдин руьгь ва беден неинки военный рекьяй лигим хьунихъ, гьакI адан гъвечIи ватандин таъсирдихъ галазни алакъалу я. Мамед Мегьамедовичан хайи хуьр Европада виридалайни кьакьанди я — Къурушар. ГъвечIи ватан ва диде-буба гьа­­мишалугъ адан рикIе амукьна. Мамед Мегьамедович патал буба вири патарихъай чешне къачузвай чешме тир лугьунихъ кIусни чIехиз къалурун авач. Къайгъударвилелди хуьзвай документри — газетра адакай чап авур макъалаяр ва шикилар, орденрихъ галай до­кументар алай аямдин чарчел ахкъуд хъувунва — и кар мадни субутзава.

— Бубадикай кьилди суьгьбет авуртIа жедани? — чи суьгьбетдин эвел кьиляй тIалабнай ада.

Чна ветерандин тIалабун кьилиз акъудун хиве кьунай. Мегьамед Муралиевич Мамедова кьве Яру Пайдах, Суворован, Кутузован орденар авай Таманский кьилдин стрелковый 255-дивизиядин 142 — батальонда стрелок яз  къуллугъна. Ам хейлин шабагьриз лайихлу хьана. Абурун арада “Женгинин лайихлувилерай” медални ава. Ватандин ЧIехи дяведа Мегьамед Муралиевича 1944-йисуз Украина ССР азад авунин женгера, жуьрэтлувал ва игитвал къалуруналди, вер­махт­дин­ 5 аскер есирда кьуна. Амма вичел агъур хер хьана. Идакай 1945-йисан 25-апрелдиз ам лайихлу хьайи шабагьдихъ галай чарчел кхьенва.

— Буба фронтдиз фейила, чун 1942-йисуз Азербайжандиз дидедин патай чIехи бубадин кьилив хъфена. Ана чун 1945-йисалди яша­миш­ хьана, — рикIел хкизва Мамед Мегьа­ме­довича.

Буба дяведай хтайдалай кьулухъ 1950-йисуз абур ЦIийи Къурушдал хтана. Ина мектеб акьал­тIарай 1957-йисуз технологвилин техникумдиз гьахьна. Ватандин ЧIе­хи дяве акьалтI­на алатнавайди анжах 13 йис тир. Амма уьлкведи цIийи шегьерар хкажунин, и кьил а кьил авачир чи Ватандин цIийи чилерикай менфят къачунин жи­гьетдай садрани такур хьтин нетижаяр къалурзавай. Уьлкве кIва­чел ахкьалдар хъувуник шерик хьуни руьгь кутунвай жегьилар адан виридалайни яргъа пипIеризни физвай. ИкI, мектеб акьал­тIа­райла, 1958-йисуз Мамед Мамедов хам чилер къарагъариз фена. Гьакъисагъ зегьметдай адаз Азербайжандин комсомолдин ЦК-дин патай тарифдин грамота гана. 1960-йисарин сифте кьиляй, техникум куьтягьнавай же­гьил пешекар яз, Дагъустандин Сов­нархоздин меслятдалди ам мебель гьазурзавай “Каспий” фирмадиз рекье туна. Са кьадар вахт алатайла, Мамедова и фирмадин Хасавюртда кардик квай филиалдиз регьбервал гана.  Советрин девирда партиядин къурулушдин куьмекдалди зегьметчийри къалурзавай агалкьунар вилив хуьз регьят тир. Чи игитдин тешкиллувилин алакьу­нар ва вилик эцигнавай месэлаяр вахтунда кьилиз акъудун фикир тагана амукьнач. ИкI, 1964-йисуз комсомолдин теклифдалди ам МВД-диз рекье туна, зегьметдин колония авай Загородный поселокда жуьреба-жуьре къуллугърал кIва­лахна.

— Пенсиядиз экъечIдалди, за гьина кIва­лахзаватIа, гьи чкадиз регьбервал гузватIа раижзавачир. Чна садрани поселокдин тIвар кьадачир, “исправительно-трудовая колония” лугьудай, — рикIел хкизва М.Мамедова. — Куьне­ садра фикир це: и карханади Гьажиеван, “Дагдизель”, Сепараторрин заводрихъ галаз санал­ кIвалахзавай. Чна хуьруьн майишатдин техника арадал гъизвай паяр (комплектующие), гьа гьисабдай яз военный промышленностдин комплексар патал герек ­тадаракарни гьазурза­вай. Абур дуьнь­ядин 49 уьлкведиз — Кубадиз, Венесуэладиз, Бразилиядиз, саки ви­ри Азиядиз рекье твазвай. Зегьметдин колонияди хуь­руьн майишатдин техника акъудунай и хи­лен министерстводилай кьулухъ 2-чка кьазвай. КIвалах, карханада санлай авай гьалар ахьтинбур тир хьи, садани, гьа гьисабдай яз ина дустагъда авайбуруни, датIана 1400-1500 кас авайтIани,  ам тахсиркаррин са гьихьтин ятIа­ни зона хьиз кьабулзавачир. Виликдай ихь­тин делилар сир, гьатта гьикьван макаронар незватIа лугьунни къадагъа тир. Вучиз ла­гьайтIа, абурун­ кьадардин бинедаллаз ина дустагъ чIугваз­вай гьикьван ксар ава­тIа чириз  хьунни мумкин тир, — къейдзава ада. — Исятда гзаф кьадар­ инсанри ахьтин карханайра гуя пулсуздаказ кIвалах­завайди тир лу­гьузва. Им ичIи таб я. Гьелбетда, вирида ма­жиб­, гьакI адет­дин рабочийри хьиз, вири кьезилвилерикайни менфят къачузвай. Ам гьар садан счётриз язавай. Инсанар, азад хьана, хъфидайла, абурухъ а чIаван пулуналди 10-15 агъзур манат пул жезвай. Зегьметдин коло­ния авай чкадин туьквенрай дус­тагъда авайбуру маса къачур затIар вири дафтарда кхьизвай, ахпа счётдиз атай мажибдикай са кьадар пул кьазвай. Амай рабочийрилай анжах са та­фават авай  — дустагъ атIанвайбурув мажиб гъи­ле вугузвачир.

Зегьметдин колония кардик квай посёлокда профтехучилищени авай. Ана Мамед Мегьамедович са вахтунда директор хьанай.

Дустагъда ацукьарнавайбур жуьреба-жуьре ксар тир — бомждилай эгечI­на, илимрин кандидатдал къведалди. Гзафбур, гьич са жуьрединни образование авачирбур, кьилин технологрин, инженеррин къуллугърал кьван хкаж жезвай, яни ина пешекарвал къачудай мумкинвал авай. Исправительно-трудовой колонияда жуьреба-жуьре миллетрин векилар авайтIани, абурун арада къалмакъал хьанач. Колониядиз жуьреба-жуьре миллетрин векилри регьбервал гузвай. 30 йисалай артух вахтунда ина кIва-лахна, М.Мамедов  “Лакфермводстрой” карханадиз цIийи кIвалахал хъфизва.

— Эцигунардай и кархана “Кьиблепад” тIвар алай зурба проектдал машгъул тир. Адал асаслу яз, кьиб­лепатан вири районар, гьа гьисабдай яз Лак районни (гьаниз килигна, аббревиатурадани и тIвар ава) и программадик акатзавай, дагълух районра вири инфраструктура ва яшайишдин объектар эцигун лазим тир. И программадик Со­юздин кьиб­лепатан вири районар акатзавай, — суьгьбет давамарзава агъсакъалди. — Алай аямдин программайрилай тафаватлу яз, госпланда дагълух мулкар вилик тухун патал лазим тир вири такьатар чара ийизвай. Гьаниз килигна, республикадин дережадин инфраструктура арадал гъунал гьалтайла, и ва я маса инвесторди вичин хиве авай мажбурнамаяр кьилиз акъуд тавунин жигьетдай къурхулувал авачир.

1996-йисалай 2009-йисалди республикадин жуьреба-жуьре вузра преподаватель яз зегьмет чIу­гурдалай кьулухъ Мамед Мегьа­медович лайихлу пенсиядиз экъечIна.

— Исправительно-трудовой колонияр, виликан хьтин дережада аваз, алай аямдин шар­тIара менфятлу яни? — хабар кьазва за.

— Гьелбетда. Идалайни гъейри, исятда ча­вай арада дуствилин алакъаяр авай уьлквейрихъ галаз кIвалах цIийикIа давамариз жеда. И жигьетдай тежриба чахъ авазва. Эгер зегьмет чIугвадай гъилер аватIа, дустагъда гьакI вахт акъуддалди, абуруз кIвалах гун хъсан кар я. Идакай республикадизни хийир хкатда, дустагъда ацукьнавайбурузни.

Руслан Луговой,

психологиядин илимрин кандидат