2025-йисан 1-мартдилай уьлкведин мулкунал вузрик экечIунин цIийи къайдаяр къуватда гьатда. Россиядин Федерациядин илимдин ва кьилин образованидин министерстводи алатай йисан ноябрдиз кьабулай къарарди тестикьарай абур 2029-йисан 1-сентябрдалди кардик жеда.
Санлай къачурла, еке дегишвилер гьатнавачтIани, вуздик экечIунин месэладиз таъсир авун мумкин тир абурукай чна хабар гун кьетIнава. Гьа икI, вуч дегиш жеда 2025-йисуз экечIунин имтигьанра?
И йисалай башламишна, РФ-дин илимдин ва кьилин образованидин министерстводи гьазурнавай сиягьдик гьибур кватIа, вузри кьабулдай имтигьанрик ЕГЭ-дин анжах гьа тарсар кутун лазим я.
Месела, идалай вилик бязи вузра «биоинженерия ва биоинформатика» рекьяй кIелиз экечIун патал профилдин математикадай ва урус чIалай чарасуз имтигьанар вахкун, пуд лагьай имтигьан физикадин, биологиядин, информатикадин, химиядин ва къецепатан уьлквейрин чIаларин арадай хкягъун лазим тир. Игьтият патал, биоинженериядин факультетдик экечIзавай выпускникди 4 ЕГЭ вахкун мумкин тир: профилдин математика, урус чIал, физика (я тахьайтIа биология, химия, информатика) ва къецепатан уьлкведин чIал. Эгер физикадай къимет къецепатан чIалан къиметдилай агъузди тиртIа, вуздиз чарасуз тир тарсарай ва къецепатан уьлкведин чIалай баллар рекье тваз жезвай — икI ам конкурсдай акъатзавай. Мад ихьтин мумкинвал амукьдач: министерстводи чапнавай сиягьда и факультетдик (технический маса факультетрикни) экечIун патал къецепатан уьлквейрин чIал къалурнавач ва ам вузди кьиле тухузвай имтигьанрик хьун лазим туш.
2025-йисан 20-январдиз Россиядин вири вузри абитуриентар кьабулдай цIийи къайдаяр чап авун лазим тир. Абурун сиягьриз фикир гун важиблу я, вучиз лагьайтIа, вузри чпин хсуси къайдаяр раиж авун ва абура вуздиз кьабулдай вири пешекарвилер, герек тир ЕГЭ-яр, ДВИ-дикай (дополнительные вступительные испытания), олимпиадайрикай ва экечIун патал лазим тир агъа кIанин баллрин кьадардикай малуматар къалурун чарасуз я. И, яни кьилди къачур вузди чапнавай сиягь, министерстводи чапнавай сиягьдив гекъигайтIа хъсан я.
2025-йисуз вуздиз кьабулдай къайдада вуч цIийивал ава?
- Аттестатдин оригиналдин чкадал жув вузди кьабулунал рази тир чар агакьариз жеда. И йисан кьабулдай кампаниядин вахтунда аттестат разивал тестикьарзавай чарчелди эвезиз жеда. Аттестатдин оригинал хьиз, разивилин чар анжах са вуздиз вугана кIанда. Ам документар вахкузвай вахтунда гъиле-гъил амаз кхьинин чарасузвал авач — 27-июлдиз чап авун лазим тир конкурсрин сиягьрал вил алаз акъвазайтIа хъсан я. Электронный къайдада ам агакьарнавайди яз гьисабиз жеда, эгер «Госкъуллугъар» сайтда талукь тир лишан эцигайтIа. Эгер абитуриентди фикир дегишарайтIа, разивилин чар элкъвена вахчуз ва маса вуздиз рекье тваз жеда.
- Абитуриентриз пешекарвилерин кьадар сергьятламишиз жедач: документар 5 вуздиз 5 рекьяй вугудай ихтияр ава.
Ихьтин ихтияр идалай виликни авай, амма бязи вузри, чпин хсуси къарардалди, хкягъиз жедай кьадар тайинарзавай: месела, пешекарар гьазурзавай 40 рекьикай анжах 3 ва я 4 хкягъиз жезвай. Гила, цIийи къайдадин бинедаллаз, ихьтин сергьятвилер хьун лазим туш, эгер вузди студентар вад ва мадни гзаф рекьерай гьазурзаватIа.
- Конкурсрин сиягьар (олимпиадайрин гъалибчийризни талукь яз) дережадиз килигна туькIуьрун.
Кьабулдай кампаниядин сифте йикъалай башламишна вири вузри ЕГЭ-дин баллрин ва хсуси агалкьунрин бинедаллаз экечIзавайбурун сиягьар дережайриз пайна туькIуьрун ва конкурсрин сиягьра чеб вуздиз кьабулуниз разивал тестикьарнавайбур къалурун чарасуз лазим я.
И кардин нетижа яз абитуриентривай конкурсда чпин чка гуьзчивилик хуьз, авай мумкинвилериз дуьздаказ къимет гуз ва разивилин чар рекье твадай чка тайинариз жеда.
ЦIийивилерикай мад сад: вузривай, чпин хушуналди, экечIдай имитигьанар галачиз (БВИ — без вступительных испытаний) кьабулзавайбурун сиягьар абуру иштиракай олимпиадайрин классриз килигна туькIуьриз жеда. Месела, школада кIелзавай аялрин арада международный олимпиадада 11-классда аваз гъалиб хьайиди гьа и олимпиадада 10-классда кIелдайла гъалиб хьайидалай вине жеда.
- Хсуси агалкьунриз талукь дегишвилер.
Хсуси агалкьунар гила кьве жуьредиз пайнава — умумибур ва макьсаддинбур.
Сифте жуьреда са акьван дегишвилер авач. Абитуриентривай, идалай виликни хьиз, 10-дав агакьна алава баллар къачуз жеда:
4 тафаватлувал авай аттестатдай;
4 школайрин олимпиадайра ва кьатIунриз, яратмишунриз, спортдиз талукь конкурсра иштиракунай;
4 «Абилимпикс» чемпионатда гъалиб хьунай ва я пишкешдин чка кьунай;
4 армияда къуллугъунай;
4 мергьяматлувилин крара иштиракунай (волонтервиляй);
4 ГТО-дин лишандай;
4 нетижаяр кьадай сочиненидай.
Амма 2025-йисалай башламишна вузриз ГТО-дин лишандай гьикьван баллар алава хъийидатIа чпи хкядай ихтияр ганва (виликдай 2 баллдилай тIимил тушир). Гьаниз килигна, и месэла университетрин ва академийрин сайтра чапнавай малуматрай ахтармишна кIанда.
ГьакIни, умуми агалкьунрик «Конкурсдин рекьяй алава образование аваз хьун» пункт кутунва. Гьелелиг и месэлада тамам якъинвал авач, мумкин я, гележегдин пешедихъ галаз алакъалу курсар акьалтIарунай баллар хгуда.
Макьсаддихъ элкъуьрнавай хсуси агалкьунар — им 2025-йисалай кардик кутунвай цIийивал я. Гила макьсаддихъ элкъуьрнавай квотадай экечIзавайбурувай 10 ваъ, 15 балл (умуми агалкьунарни кваз) къачуз жеда. Алава тир 5 балл абитуриентдивай заказчик тир компаниядин пеше хкягъунихъ элкъуьрнавай мярекатра иштиракунай къачуз жеда.
- 2025-йисан вузриз кьабулдай кампаниядин вахт ва бюджетдин бинедаллаз вуздик экечIунин гьерекатдин паяр.
4 20-июнь — вуздиз кьабулун патал арзаяр ва документар кьабулиз башламишдай вирибур патал сад тир югъ;
4 21-июнь — 25-июль — ДВИ кьиле фидай вахт;
4 15-20-июль — экечIунин алава тир имтигьан (ДВИ) вахкузвай пешекарвилерай документар кьабулун акьалтIарзавай югъ;
4 25-июль — ДВИ герек тушир пешекарвилерай документар кьабулун акьалтIарзавай югъ;
4 27-июль — конкурсрин сиягьар чапдай вахт.
2025-йисуз вуздик экечIунин гьерекатдин паяр са шумуд чкадал пайнава:
. Эвелимжиди. БВИ-дин къайдада, кьетIен, макьсаддин ва кьилди къачур квотадай экечIзавайбуру чеб вуздиз кьабулунал рази тирди тестикьарзавай чарар 1-августдин нисинин сятдин 12-далди (Москвадин вахтуналди) агакьарун лазим я. Кьабулнавайдан гьакъиндай буйругъар вузри 2-3-августдиз чап авун чарасуз я.
. Асулди. ЕГЭ-дин нетижайралди ва ДВИ-дин къайдада экечIзавайбуру чеб вуздиз кьабулунал рази тирди тестикьарзавай чарар 5-августдин нисинин сятдин 12-далди (Москвадин вахтуналди) агакьарун лазим я. Кьабулнавайдан гьакъиндай буйругъар 6-8-августдиз чапда.
. Алава пай. Кьиле тухуда, эгер асул паюнилай кьулухъ бюджетдин чкаяр амаз хьайитIа. Абитуриентри чеб вуздиз кьабулунал рази тирди тестикьарзавай чарар 9-августдин нисинин сятдин 12-далди (Москвадин вахтуналди) агакьарун ва кьабулнавайдан гьакъиндай буйругъар 10-11-августдалди гуьзлемишун лазим я.
КьетIен квотадай экечIзавайбур (10% чкаяр): набутвал авай аялар; I ва II лагьай дестейрик акатзавай яшар тамам хьанвай инвалидар; етимар; женгинин гьерекатрин ветеранар; военный къуллугъ ийизвай вахтунда хасаратвал ва я азарлу хьун себеб яз набут хьанвай ксар.
Кьилдин квотадай экечIзавайбур (10% чкаяр): Россиядин Игитар ва абурун веледар; Жуьрэтлувилин пуд орден ганвайбур ва абурун веледар; СВО-да ва я къецепатан уьлквейрин мулкунал хьайи женгинин гьерекатра иштиракай военнияр ва я къуватдин идарайрин къуллугъчияр ва абурун веледар; СВО-да хасаратвилер, азарлу ва я телеф хьайибурун аялар; медицинадин пешекарвилер патал — коронавирусдикди кьейи медработникрин веледар.
Инал къейд ийин, кьабулунин алава тир пай, вузда бюджетдин чкаяр амайвиляй, алава яз кьабулунин кампания башламишунихъ галаз какадар тавун важиблу я. И вахтунда абитуриентривай цIийи кьилелай документар вад вуздиз вугуз, экечIунин имтигьанар (эгер абур аватIа) вахкуз ва нетижадин сиягьар гуьзлемишиз жеда.
- КьетIен ва кьилдин квотайрай экечIзавайбуру квез фикир гун лазим я?
Сад лагьайди, и квотайрин арада чкаяр цIийикIа пай хъувун мумкин я — эгер са рекьяй чкаяр бес жезвачтIа, муькуьда абур гзаф аматIа, азад чкаяр садай масадаз вахкудай ихтияр ава. Виликдай абур бюджетдин асул чкайрал алава хъийизвай.
Кьвед лагьайди, кьилдин квота къачудай ихтияр авай абитуриентривай, вуздин къенепатан имтигьанрин нетижаяр гваз, асул паюнин конкурсда иштиракиз жеда. Виликдай и жуьредин абитуриентри ЕГЭ вахкун чарасуз тир. Мад ихьтин истемишун амач, кьилдин квотайрай экечIзавайбурун вуздин къенепатан имтигьанрин нетижаяр гьам бюджетдин чкаяр патал асул паюна, гьамни гьакъидин чкаяр патал конкурсра гьисабдиз къачуда.
- Гьакъидин чкайрин кьадар сергьятламишун.
2025-йисалай вузривай, виликдай хьиз, кьабулдай кампаниядин вахтунда виниз тир игьтияж хьун себеб яз, гьакъидин чкайрин кьадар артухариз мад хъжедач.
ЦIийи къайдайрин бинедаллаз, гьакъидин къайдада кьабулунин вахт алукьдалди 5 варз амаз вузри кьабулиз жедай вини кьилин кьадар (ам абуру чпи тайинарзава) къалурнавай план чап авун лазим я. Кьабулдай кампаниядин вахтунда экечIиз кIанзавайбурун кьадар планда къалурнавайдалай гзаф хьайитIани ва абурун ЕГЭ-дин ва ДВИ-дин нетижаяр кутугайбур ятIани, кьадар дегишардай ихтияр авач.
Гьакъидихъ кIелдай къайда патал документар 20-июндилай 20-сентябрдалди вахкуз жеда, вузди кьабулнавайдан гьакъиндай буйругъар 30-сентябрдилай геж тушиз чап авун лазим я.
Амина Муслимова
