Бадедин мах

Хьана кьван, хьанач кьван са къари. Кьуьд мукьва жез акурла, ада вичи-вичиз лагьана:

— Къала кван зун регъуьз фин. ХъуьтIуьн раж регъведай нубатни кьан, са секлем къуьлни квадарна хквен.

Пакад юкъуз къари, шешелни яна далудал гьатна рекье. Фена, фена са кьадар рекьиз, ам, ял ягъиз, кIанчIунал ацукьна — анлай шешел кIулаваз къарагъиз ­регьят жедайвал. Галатнавай къари са геренда ахвар-хиялдиз фена. И арада са гишин къушра, кьулу­хъай­ атана, кIуф яна, шешелдай тIек­­вен акъудна. Ял акъадарна, кIанчIунилай къарагъиз кIан хьайи къаридиз шешелдай, тIеквен акъат­­на, къуьл чкIизвайди акуна.

— Иеси кьей керекулдин кIвалах я жеди, — лагьана, къари инихъ-анихъ килигна, тIеквенда твадай са шейинихъ къекъвена. Адаз багъдин къерехда еке пеш акуна.

— Я пеш, пеш, — лагьана ада, — ваз минет хьуй, вун зи шешелдин тIеквендал алкIукI ман. Ре­гъуьз агакьдалди санбар рехъ ама, къуьл, авахьна, куьтягь жеда.

— Пагь, мад кар-пеше амач заз, ви шешелдин тIеквендал алкIун тавуртIа. Жуваз кеф хкудиз, агъадихъай гар атайла, агъа гарал, винидихъай гар атайла, вини гарал къугъун тавуна.

— Къайгъу туш, ви гьахъ-дуван за багъдин агъа кьиле авай бацIидив ийиз тада.

Къари багъдин агъа кьиле векь незвай бацIидин патав фена.

— БацIи, бацIи, фена, атIа пеш неъ тIун.

— За хъукъвай пешиникай вучзава, къари-баде, зулухъди экъечI хъувунвай икьван хъсан таза векь тIуьн тавуна?

— Яваш садра, ви гьахъ-дуван за жанавурдив ийиз тада.

Къари элячIна фена. Са кьадар рекьиз агакьайла, адаз валарикай хкечIзавай, гишила къвал-къвала акIанвай жанавур акуна.

— Хъсан хьана вун зал гьалтна. Ваз недайди гьатнавач жеди, факъир. АтIа багъдин кьиле са бацIи ава, вавай ам са сивел элягъайтIа жеда.

— Зи кIвач хана, завай алай чкадилай юзаз тежез хейлин йикъар тир. Гила са бацIидикай заз тIуьн жеда лугьузвани вуна, къари-баде? Ваъ, фена суьруьдай вижевай еке тум галай гьер кьуна, за жуван каш рекьида.

— Яваш садра, за вакай чубанриз хабар тагайтIа.

Къари терекмайрин патав фена.

— Чубанар, чубанар, жанавурдиз куь суьруьдикай квайни квай гьер нез кIанзава. Тадиз фена, адан дуван аку.

Жегьил чубан, тфенгар хъуь­чIуьз вегьена, жанавурдин гуьгъуь­на гьатна. И кардикай аян хьайи жанавур бацIидихъ калтуг­на. Жанавур акур бацIиди пеш алай чкадал чукурна. Пешни, гарал къугъваз-къугъваз, атана, къа­ри-бадедин ше­­шелдин тIек­вендал алкIана.

Къуьл авахь хъувунач. Къари-баде регъуьз агакьна, регъуьхбандихъ галаз хкетар ахъайиз ацукьна.­ Абур гьана амаз, зун кIвализ хтана.

Куьруь къейд. Мах Зара Фей­­зуллаевадин «Лув це, лифер» ктабдай къачунвайди я. Авторди лугьузвайвал, ам баде­ди няниз, хтулар вичин патав кIватI хьайила, ахъайдай махарикай тир. И мах, амайбур хьиз, адал я ктабдай, я газет-журналдай гьалт хъувунач.

Зара Фейзуллаева

_____________________________

Лайлайрин тажунай

Дуьньядал алай кьван чан алай шейэрихъни, чи дидейрихъ хьиз, чпин шарагриз бахшнавай лайлаяр ава. За абур кIватIна, къайдадиз гъана. Ингье нетижада вуч арадал атанатIа.

Хабар нивай — хабар айвандин­ са пипІе муг авунвай чубарукдивай­. ­Пакамалай няналди шарагриз гьи­кьван ем гъайитІани, абуру дидедиз секинвал гузвачир. Чубарукдини, бицIекар лайлайралди ахвариз ракъурзавай инсанрилай чешне къачуна, вичин шарагриз лай-лай ягъиз эгечІна:

 

Чубарукдин лайлай

 

Сив беневша цуьк хьтин,

Кьве хилен тум кьуьк хьтин,

Хура авай рикІ хьтин,

Чан чубарук дидедин.

Алад ширин ахвариз,

Чан чинеруг дидедин,

Чан чубарук дидедин!

КІвалерин патав хкаж хьанвай хъархъун тарце пехърени вичин ша­рагриз муг авунвай кьван. Адан япарихъ чубарукди лугьузвай лай-лайрин ванер галукьна. Чубарук аку, фикирна пехъре, адан кус аку, зун аку? И чубарук кьванни хьанвачни зун? Зи шарагар квелди чубарукдин дембелрилай усал я? Пехърени лайлаяр ягъиз эгечІна:

 

Пехърен лайлай

 

ЧІулав цІакул йиф ятІа,

Лацу цІакул циф ятІа,

Вун лифрен хва лиф ятІа?

Дембел бала дидедин.

Алад ширин ахвариз,

Кьегьал бала дидедин,

Кьегьал бала дидедин!

КІвалерин патав багъ гваз, ана кьуьгъуьрди вичин шарагриз недайди гузвай. Гъилер кІвалахдик кваз, гьинай вуч ван къведатIа лу­гьуз, ада япар хкиснавай. Къушарин баядрин ванер атай кьуьгъуьрди вичин шарагризни лай-лаяр ягъиз башламишна:

 

Кьуьгъуьрдин лайлай

 

ЧІарар хъуьтуьл кІаз хьтин.

Буйдиз шумал таз хьтин,

Дамахар гвай хаз хьтин,

Кьуьгъуьр бала дидедин.

Алад ширин ахвариз,

Чуьнгуьр бала дидедин,

Чуьнгуьр бала дидедин!

Сажидин  Саидгьасанов, Дагъустандин халкьдин шаир

______________________________________________

Алим жеда

 

Малимди къе тарифна

Зи дустунин — Сафаран:

«Тек са къе ваъ, гьамиша

«Вадар» къвезва тарсарай!»

Алим жеда адакай,

Чи малимдин гафарай.

 

Гила зунни, Сафар хьиз,

Тарсар чириз алахъда.

КIвале гзаф кIелайтIа,

«Вадар» къачуз алакьда.

Алим жеда закайни

Чирвал аваз кIвалахдай.

 

Игитдин къаст

 

Хъсан кIелда Игита,

Абур я ам классдин.

ВикIегьни я и гада,

Хатурда гьар са касдиз.

 

КIвалинбуруз куьмек я,

Гьар са кIвалах алакьдай.

Къуншийризни, зирек яз,

Куьмек гуз ам алахъда.

 

ГьакI тирвиляй виридаз

Хуш я адан тарифун.

Са къаст ава Игитаз:

«Игит» тIварцIиз лайих хьун.

 

Халидин  Эльдаров

_____________________________

Женжелдин хесет

 

Гьар сеферда дидеди

Туьнбуьгьзава заз:

Я хва, кьилел алукI на,

Мекьи жеда ваз.

 

— АлукI тавуртIани за,

Диде чан, бапIах,

Цава ава гьамиша

Заз чим гудай рагъ.

 

Зи женжелвилин хесет

Хуш туш дидедиз:

— КьецIил кIвачеривди, хва,

Фимир куьчедиз.

 

— ЗатIни жедач, диде чан,

Хьуналди кьецIил,

Гьиссиз кIан я кIвачериз

Чеб къекъвезвай чил.

 

Тамила  Хуршидова

_____________________________

Аялрин яратмишунар

ШенпIияр

Гьикая

Йикъарикай са юкъуз заз чи цурин къавукай шенпIийри гьарайзавай ван атана. Зун яб акализ акъвазна: абур секин жезвачир. Пакадин юкъуз­ни и ван давам жезвай. Заз аялривай чир хьайивал, цицIибар незвайди я лугьуз, кац къуншиди янавай.

Няни хьанвай. Зун, гурар кутуна, фонарни къачуна, цурин къавук акьахна. ШенпIийрин ван-сес авачир. Са пипIез экв ягъайла, заз ана са кIватI хьанвай кьуд шенпIи акуна. Абур кьудни, сад-садав игис хьана, ксанвай. Диде амачир шенпIияр заз гзаф язух атана. За абур, чарчин кьватида туна, кIвализ хкана. Гишинзавай шенпIийри гьарайиз гатIунна. Заз вуч ийидатIани чизвачир. И арада рикIиз регьим ягъай дидеди и кар вичин хивез къачуна: ада шенпIийриз шприцдалди нек гуз башламишна. Нек хъвайила, абур секин хьана. Вучиз ятIани, са шенпIи гзаф зайифди тир, гьавиляй ада некни хъсандиз кьабулзавачир. Чавай ам къутармишиз хьанач.

Са кьадар вахт алатна. ЧIехи жезвай шенпIийри путулкадай нек хъваз башламишна. Гуьгъуьнлай абур къапунай нек хъваз вердиш хьана. Бязи вахтара шенпIийри якIун гъвечIи кIусарни дадмишиз эгечIна.

ЧIар акьалтай надинжар къугъунрал гзаф рикI алайбур тир. Са кьадар кIвачи чил кьурла, абур, са вуч ятIани це лугьуз, гуьгъуьна гьатдай, гьаятдиз экъечIдай, мад кIвализ хъфена, чпин къугъунрал машгъул хъжедай.

Ахьтин вахтара зи рикIел дяведин йисарин диде-буба амачир аялар къведай. А вахтара етимрин кIвалера чIехи хьайибур тIимил авачир. Ахпа абурукай Ватандиз вафалу, зегьметкеш инсанарни тIи­мил хьаначир. И кар заз чIехи инсанривай ван хьана чизвай.

Хъсан хьана шенпIияр кьабулна, чIехи авуна. ШенпIи­виляй акъат­на, чIехи хьайила, за умудзава, гьабурукайни кьифер кьадай­ тарифлу кацер жеда. Са шакни алачиз.

Рамиля  Алиева, Фиригърин юкьван школа

________________________

Гьа и кардал бахтлу я зун

 

Авазва чахъ хизан чIехи,

Сагъламвилиз язва дири,

Санал ала — шад я вири

Гьа и кардал бахтлу я зун.

 

ЧIехи стха я заз арха,

Вахни я заз ала-багьа,

Хала, халу туш заз яргъа

Гьа и кардал бахтлу я зун.

 

Диде-буба аваз кьиле,

Хъвер-зарафат ава кIвале,

Хуш хиялар гьатна рикIе

Гьа и кардал бахтлу я зун.

 

Игьтияж яз хьайи зегьмет,

Хизанда чи ава гьуьрмет,

Хъвайи ядни жезва шуьрбет

Гьа и кардал бахтлу я зун.

 

Заз кIан я зи дидени вах,

Гьар са карда заз тир даях,

Акатзава закни дамах

Гьа и кардал бахтлу я зун.

 

Зазни кIан я, зунни кIан я,

Гьа ихьтинди я чи хизан,

Авазва захъ диде-ватан

Гьа и кардал бахтлу я зун.

 

Тарсарални ала зи рикI,

КIелун-кхьин я заз шерик,

Къаст ава заз фидай вилик

Гьа и кардал бахтлу я зун.

Юсуф  Кьасумов,

Эминхуьруьн юкьван школа

«Лезги газет»