Гьуьрметлу дустар!

Ингье, акуна-такуна, гатун варцарни алатна, варцел зул атанва. Агакьнавай бегьерар кIватI хъийизвай, цIийи йис патал никIер, салар, анра цадай тумар гьазурзавай, дагъларай хеб-мал аранрихъди эхвичIиз кIвачин жезвай вахт.

ЦIийи кIелунин йисни алукьна. Ам, алатай йисарив гекъигайла, кьетIен шар­тIара башламиш жезва. Дуьньяда тIугъвал лугьудай завалдик звал кума.Гьавиляйни мектебра, колледжра, вузра кIелунин цIийи йис кьилди-кьилдин дестейри чпин классра, майданрал гъвечIи линейкаяр, куьруь рахунар авуналди гатIунна. Муаллимри, диде-бубайри сиверал гьалдзавай сумраяр (маскаяр) гадарнавач. Ганвач гьеле ахьтин ихтияр. Аялрини чпин михьивал, сагъламвал кье­тIендиз хвена кIанда. Гигиенадинни санитариядин вири къайдайрал, истемишунрал амалун чарасуз я. Гьар гьихьтин жуьредин четинвилер гьалтайтIани, кIелунин цIийи йис чи сувар я — Чирвилерин югъ! Ам рикIера шадвал, гъилера цуьквер, вилера хъвер аваз кьиле фида.

Чна квез цIийи кIелунин йис — сувар рикIин сидкьидай мубаракзава, играмибур!

И чин чна гьа йикъаз бахшнава. Квехъ хъсан рехъ, сагъламвал — чIехи агалкьунрихъди тухудай гьевес хьурай, чи дустар!

______________________________________________________

Сифте сефер!

Сифте сефер мектебдиз

Атанва зун ажебдиз!

Гуьгьуьл тIарам куькзава,

Къелем хьиз я цуькзавай!

 

Хиве кьазва, дустар, за —

Чирда вири тарсар за —

Низамдив жув уртахда,

“Вадар” анжах хутахда!

 

Мектебдани, кIвалени

Рахурда за магьлени:

— Им чи хтул Сайгид я!

Халис хва я, Игит я!

 

Мягькем хьурай ислягьвал,

Такурай чаз куьлягьвал.

Хъсан крар бубайрин

Давамарда рухвайри.

 

Гьар са бала сагъ хьурай!

Кьилел чими рагъ хьурай!

Мерд Али

___________________________________________________________________________

РикI хьун

(Гатун гьикая)

Сифтегьан классар куьтягьзавай кIелунин йисан эхирар тир. И кардал зани зи кIеви дуст Навруза гзаф шадвалзавай. Вучиз лагьайтIа, гуьгъуьнин классра гзаф  предметар кIелай­ла, илимдин алава сирер чир хьун ва мад, чи кьведан бубаярни колхоздин серкерар (бригадирар) яз, чун абуруз куьмек авун патал гатун каникулрин вахтунда яйлахдиз фин — им шад жедай кар тушни бес?

Бубайри гьеле куьн гъвечIи я, дагъларин къайи гьавадиз дурум гуз хьун квез четин я лагьузвайтIани, чун тухун патал лазим куьмекар ийиз, чи къаст чна тестикьарзавай.

Вуна гьикI куьмекзава лагьана суални гун мумкин я. Ам гьикI лагьай гаф я мегер. Кьуьд кечирмишна, лапагар арандай хуьруьз куьч хьайи йикъалай, вахт хьайивалди физ, хипер ацадайла,  бередай ядай.  КицIериз гъуруш гудай. Булахдилай яд гъидай. Виридалайни кар алайди вуч тир лагьайтIа, чубанриз, вердиш тахьанвай хам хебни — кIел чара ийидайла, куьмек, нек ацайдалай гуьгъуьниз акадар хъувунвай кIелер нисинилай кьулухъ чара хъувун лазим тир. Чубанри, хиперин са пата акъвазна, “тарр-тарр” лугьудай. Вердиш хипер, са-сад арайрай экъечIиз, хкечIдай. КIе­лерин “бя-бядин” къати ван япара гьатайла, аял чIавуз жув туна, диде фейи вахтар ри­кIел хквез, чеб дидейрихъ галаз ахъая лу­гьуз минетзавайди хьиз, кIелерин язух къведай.

Чубанриз фу тухун виридалайни рикI алай кар тир. Экуьнахъ фад къарагъна, бал­кIан цIилинилай элядай, адаз пурар ядай. Ахпа, чубанрин кIвалерал физ, фу авай чантаяр къачуз, пурарихъ вегьена, вахтунда агакьардай. Бередал фейила, “Вун йифизни ксузвай хьтинди туш хьи, гъвечIи Тимур?” — лугьудай. Чпиз куьмекар ийизва лугьуз, Ти­мур­ тIвар гайила, заз лап шад хьанай. Зи рикI бал­кIандал гзаф алай. А гьайванни зав вердиш хьанвай. Пурариз хкаж хьун патал за ам я парахдин жугъундив, я са кьвал квай чкадив агуддай. Ахпа кьакьан чкадилай регьятдиз акьахдай. Чими хьайи нисинин береда зун патав агатайла, вич булахдал тухузвайди чиз, ада, шадвиляй пурх ягъиз, кIвачи чил га­тадай. За, пурариз хкаж хьана, ам вичин ихтиярда турвалди, кIама гьахьна, цяй виниз чамарардай, вичихъ галаз санал винел алай зунни, яд хъичириз, кьежирдай…

Чи суьруьдихъ, санай-саниз фидайла, чу­банрин алухар ягъун патал лам галай. Хур ве­гьена, адал акьахун регьят тиртIани, за и кар ийидачир. Садра  акьахайла, тIимил камар къачуна, кIурар хкадарна, зун вичелай га­дарна, ам катнай. Пагь, са тIар заз хьанай хьи! Гьалч хьайила, къвалак акатай гъил хун тавуна кIам-шам амукьнай. Заз ван хьайивал, балкIанди вичелай аватайди тIар тахьун патал — памбаграл, ламра мад вичел акьах тавун патал къванерин гьамбардал аватуй лугьудалда. Амай крар чаз чидач, дустар, амма балкIан инсандин дуст тирди заз якъин я. ГьакI тушни?

КьепIир Селимбег

______________________________________________________________

Кьеркь тушир…

Гъугъванви Азиз муаллимди Мегьарамдхуьруьн мектебда тарсар гузвай. Адахъ бу­харадин бармак авай. А вахтара ам кьит затI тир.

Садра тарсуна ада бармак са калин къиметдихъ къачурди я лагьаналдай.

Дяведин йисара кIелиз тахьана амукьай, яшариз чIехи гадайрини а чIавуз гъве­чIи­бурухъ галаз санал кIелзавай. Ихьтинбурукай сад Рамазанан гада Бег тир. Вични — надинжбурукай надинжди.

Муаллимди бармакдин тариф авурла, адахъ кал гайиди я лагьайла, и шейтIандай гьарай  акъатна:

— Гьа кьеркьиндахъ?…

— За къачудайла, ам кьеркь тушир! Адан тарифлу вахтар алатнава, хва, — жаваб хганалдай кесиб муаллимди…

Азедин Эсетов

___________________________________________________________________

Менфят къачу цуькверикай

Куьлуь цуьквер — чIулав кьалар,

Макан язва гуьнед къвалар.

Герек къведач фин базардиз,

Дарман я ам гьар азардиз.  (Душица)

 

Зайиф ятIа хуьрекдин кIвал,

Адахъ галаз куь эрчIи къвал.

Гьазур я квез пеш дамардин,

ЭкъечIда ам вацра майдин. (Подорожник)

 

ТIаз хьайитIа туьтуьх-туьтер,

Герек къведа тIенгир цуьквер.

Адан цIалцIам пешер кьурай

Жагъида квез вацIун кьеряй. (Мать-и-мачеха)

 

Алудиз туьтуьнлай балгъан,

Гьазур я са чуьлдин къалгъан.

Адахъ галаз гатфарин цуьк,

Пешер алай вичелни туьк. (Первоцвет)

 

Кефсуз ятIа кIвачер, гъилер,

Жалгъайравай кьери гъерер.

ЧIугвада за са кардал къул,

Сала ава пачагь паркьул. (Лопух)

 

Чи рикI алай са инжи векь

Ишлемиша, тIазватIа лекь.

Адахъ галаз къени пурни,

Вичихъ галай атирдин ни. (Мята)

 

Мад ава са хъач — тегьмезхан,

Набататрин ялда ам хан.

Фад акъудда тIуьнвай затIар,

Гьич са кIусни тахьана тIар. (Пастушья сумка)­

 

Майваяр тир яру ини,

Къати жез хьайитIа куь иви,

Битмиш хьайи чIавуз кIватIа,

Хуьх хъуьтIелди жуван кIатIа. (Боярышник)

 

Гьекь акъуддай векь — кьуртухъар,

Хуьх куьне ам куь хъуртукай.

Хъсан затIар я чIухлумпIар,

Далудилай алудда пар. (Калина)

 

Чиг шарагриз хъчар пIатIран

Гузва чна гьар къуз вацран.

Ада къванер кукIварда пис,

Куь бедендиз жедайвал гьисс. (Горец пти­чий)­­

 

Рагъ хьиз аквар чIутран цуьквер,

Фонарри хьиз, гуда эквер.

Квез куьмекдиз къведа абур,

Хъваз хьайитIа чай туьнт авур. (Ромашка)

 

Пуд аршиндиз кьакьан са кул,

ТIар жеда ви гъилер ам кьур.

КIватIа зулуз куьне мертер,

ТIаз хьайитIа кIвачин метIер. (Барбарис)

 

ЧIуру азар я бубасил,

Лугьуз тежер садазни сир.

Адан дарман язва вергер. (Крапива)

Къуьле авай гьакIни гергер. (Овес)

 

ДуркIунрай акъудда къванер,

Белки, хьана жед квез ванер.

Адан тIвар я “балкIандин тум”,

КIватIа куьне гатфариз тум. (Хвощ)

 

Кваз хьайитIа куь чандик фул,

Герек къведа квез терефул.

Ам тарара жеда аруш,

Ухшар авай гамун каруш. (Хмель).

 

КакатайтIа ивидик къал,

Герек къведа са векьин кьал.

Вич жегьре цуьк — календула,

Цаз жеда ам жуван тIула.

 

Кваз хьайитIа рикIин тIал ник,

Куьмек жеда хъач — пустырник.

Гегьеншдиз квез менфят къачу

Гьар са пешиникай къацу.

 

Виридаз машгьур хъач биян,

Жагъурдайла яда баян.

Гьич са кIусни жемир гьейран

Ам туьтерин язва дарман. (Солодка)

 

Цуьк ахъаяй чIавуз серкIвер,

Емишрини гайила кIвер,

Гьазур ая лап къурмишна,

Секинардай квез къаришма.  (Бузина)

 

Квез меслятар къалурайди —

Къазмайралай Соня муаллим.

Адан рикIин мурад я тек —

Хьунухь вири сагълам, зиринг….

Соня  Ибрамхалилова, АгъастIал-Къазмайрин юкьван школа

(Цуькверин лезги тIварар урус чIалални гуни чун тIебиатдиз мадни мукьва ийида).

_____________________________________________________________________

Бесландин тIал

Сентябрдин сифте югъ тир алахьай,

Михьи цава ракъин нурар къугъвазвай.

Бесландин мектебдин вилик, ашкъи кваз,

Аялар, диде-бубаяр алазвай.

 

Вирибур гзаф шад тир, сувар яз.

Жегьил несил атанавай цуьквер гваз.

Линейкадал са жергеда къвал-къвалал —

Атанвайбур къе мектебдиз сифте яз.

 

Амма, гьайиф, тебрикдин гаф юкьвалай

КьатIна бирдан автоматрин гуьллейри.

Хата-бала гьисс авурла бейхабар,

Кьуна веледар хурув чпин дидейри.

 

Къузгъунар хьиз, терс алчахар — бандитар,

ЧукIул, автомат куьрсна чпин хурукай,

Бесландин а мектеб кьуна элкъуьрна,

Гранатар куьрсна классрин къавукай…

 

ГьикI атанай куь фикирдиз, угърашар,

Душмандини тийидай и залум кар?

Диде-бубаяр, муаллимар, аялар

А мектебда гьикI авуна залукар?..

 

Тфу, алчахар, агъзур сефер квез лянет!

Куьн хайибур туширни, лагь, дидеяр?

Инсаф течир мердимазар, небгетар,

Малаикриз гудани, лагь, гуьллеяр?

 

Бесландин шел, Бесландин гьал — зулумат,

ГьикI акъатда ам инсанрин рикIерай?

ГьикI сагъ жеда диде-бубад рикIин тIал,

Дуьнья акур малаикрин вилерай?..

 

Йисар фенва, къе Бесланни секин я.

Сурун къванер жергедава аялрин.

Лап женнет хьиз, туькIуьрна багъ гуьрчегдиз,

Малаикрин кьилиз тефей хиялрин…

 

Сентябрдиз хабар гузва набатри, —

Им сесер я малаикрин рикIерин!

Гьиссеривди рахазва чахъ къванерай,

Чинал алаз накъвар пашман вилерин…

Замир Мегьамедов