(Эвел – 2022-йисан 23, 24, 30, 31, 32, 2023-йисан 22, 23, 25, 27-30-нумрайра)

Алатай нумрада чна къейд авурвал­, Къуръанда 54-сурадин 1-2-аятра варз кьве пай хьанвайдакай лагьанва ва НАСА-ди (Национальное управление по аэронавтике и исследованию космического пространства) чап авунвай шикилди и аламат субутнава.

Къейд авун лазим я, варз кьве патал паюн Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) мушрикриз къалурай аламатрикай са аламат я. Чаз чизвайвал, Аллагьди Вичин пайгъамбарар халкьарин патав аламатар гваз ракъурзавайди тир, герек а инсанар чпин патав ракъурнавайди Аллагьдин векил тирдахъ агъун патал. Чи Пайгъамбардини (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) вичин девирда хьайи инсанриз гзаф аламатар къалурайди я, гьабурукай сад варз кьве патал паюн я. Тарихда и кар хьайиди тестикьарзавай гьадис чал имам Муслима (Аллагьди регьимдик кутурай вич) агакьарнава, ана кхьенва:

Хабар гузва хьи, ‘Абдуллах ибн Мас‘уда (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана: «Чун Аллагьдин расулдихъ галаз Минада авайла, варз а къайда кьве патал пай хьана хьи, адан са (пай) дагъдин кьулухъ хьана, муькуь (пай) адан (дагъдин) вилик ва Аллагьдин расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Шагьидвал ая (идан)».  (Муслим)

Амма и аламат акурлани, мушрикри дин кьабулначир. Абуру чпин вилериз аквазвай кар суьгьуьр я лагьанай. Гьатта и кар гьакъикъатда хьайи кар яни, тушни чирун патал абуру а чIавуз сеферда аваз хьайи чпин ватанэгьлийривай хабарарни хкьунай. Амма сефердай хквезвай ксари и кар чпизни акуна лагьана тестикьарнай. Эгер Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) вичин патав гвай инсанар суьгьуьрда тунвайтIа, бес вичивай яргъа авай, сефердай хквезвай инсанарни ада суьгьуьрда тунвайни кьван?! Ваъ, гьелбетда. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) абуруз къалурайди, гьакъикъатдани, Аллагьдин патай аламат тир, амма гьахъ кIан тийизвай инсанрин рикIер аламатривай хъуьтуьлариз жезвачир, абуру, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) гваз атанвай дин кьабул тавун патал гьар жуьредин багьнаяр жагъуриз, Аллагьди эвер гузвай рекьикай кьил къакъудзавай. Фикир гайила, алай девирда дин инкарзавай, Аллагьди Вичин Пайгъамбардилай (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) агакьарнавай Къуръандин эвер гунар, къурхуяр, Женнетдикай ва Жегьеннемдикай хабарар кваз кьан тийизвай инсанар гьа Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) вичин девирда яшамиш хьайи диндал атун тавур ксариз ухшар я. Гьа чIаван мушрикри гьикI Аллагьдин аламатар кваз кьуначтIа, чи девирда дин кваз такьазвай ксари Къуръанда авай Гафар къе илимди гьахъбур тирди тестикьарзаватIани, абуруз далу гузва, сакIани рикIер хъуьтуьл жезвач. Им диндиз чпин рикIер агалнавай, Аллагьдиз муьтIуьгъ тежез кIанзавай ксарин еке бахтсузвал ва магьрумвал я.

Са маса гьадисда Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз)  лагьанва (мана): «Вири чил зун паталди авунва капI ийидай чка ва михьивал къачудай затI яз ва зи уьмметдай тир гьар са инсандивай капI ийидай вахт гьинал хьайитIа (агакьайтIа), гьанал капI ийиз жеда». (Бухари, Муслим) Мукьвал девирда тухвай ахтармишунрин нетижада алимриз чилин накьвада (почва) чпи жуьреба-жуьре бактерияр михьи ийизвай ва тергзавай антибиотикар авайди малум хьанва.

Абу Гьурейради (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавай гьадисда Пай­гъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): «Гьакъикъатда гьар са инсандин беденда са кIараб ава (вич) чиле садрани китIин (разлагаться) тийидай. И кIарабдилай инсанар арадал хкида Дувандин Юкъуз». Пайгъамбардивай (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар кьурла ам вуч кIараб я лагьана, ада жаваб гана (мана): «Ам дунбукьул (копчик) (я)». (Муслим)

Аквадай гьаларай, юкьван тарцин кIарабрин куьмекдалди археологри дегь девирда яшамиш хьайи гьайван ам гьихьтинди тиртIа ва гьи асирда хьайиди ятIа тайинарзава. И делил Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) а гафар лагьай са шумуд асирдилай илимдиз малум хьанва.

Мад са аламат. Сагьигь Бухариди гъизвай гьадисда Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): «Эгер квекай эхир садан хъвазвайдаз ветI аватайтIа, къуй ада (сифте) ам (цик) кутурай (ветIрен вири беден), ахпа ахкъуд хъувурай ам (анай), вучиз лагьайтIа, гьакъикъатда адан са лувунал — азар, муькуьдал сагълам хъувун (исцеление) (ала)». (Ахмад, Бухари)

Мукьварал кьиле тухвай ахтармишунри им гьакъикъат тирди тестикьарнава. Илимдин ахтармишунар кьиле тухунин нетижадай малум хьайивал, гьакъикъат­дани, ветIрен са лувунал — токсин (азар къарагъарзавай затI), муькуь лувунал антибиотик (дарман) ала.

Гьавиляй ветI циз аватайла, ам вири цик кутун лазим я, герек антибиотик алай лув цик акат хъувурла, муькуь лувунал алай азардин таъсир квахьдайвал.

Къуръандин аламатрикай са аламат мад ам я хьи, ана математикадин жигьетдай фикир желбдай гзаф делилар ава. Мисал яз, Къуръанда «югъ» гаф теквилин кьадарда аваз 365 чкадал гьалтзава (йиса 365 югъ ава), гзафвилин кьадарда аваз ам 30 чкадал (30 йикъакай са варз ибарат я) гьалтзава. «Варз» гаф 12 сеферда гьалтзава (йис 12 вацракай ибарат я). «Жаза гун» (наказание) гаф Къуръанда 117 сеферда кьунва, амма «багъишламишун» (гъил къачун, прошение) гаф «жаза гун» гафунилай кьве сеферда артух, яни 234 сеферда гьалтзава. Къуръанда «дуьньядин уьмуьр» ва «Эхиратдин уьмуьр» кьведни 115 сеферда гьалтзава, Къуръанда «шейтIан» 88 сеферда, «малаикни» 88 сеферда, «иман» 25 сеферда, «имансузвал» 25 сеферда, «Женнет» 77, «Жегьеннем» 77 сеферда лагьанва… Ва икI мад…

Мад са аламат: Аллагьди «Аль-Ха­дид» сурадин 25-аятда Вичи Ракь авуднавайди я лагьанва: «Ва Чна авуднава ракь — виче зурба гуж (къуват) ва (гзаф) менфятар авай инсанар патал». Яни и аятдай чаз аквазвайвал, ракь и чилел арадал атанвай затI туш, ам иниз ракъурнавайди я.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов, диндин алим