Гьахьтинди яз чидай чи халкьдин векил тир революционер, тешкилатчи, пешекар  Мусабег  Гьажи­кьасумов. “1935-йисан 18-июндиз, йи­къан сятдин пудаз, яргъал чIугур залан азардикди советрин архитекторрин Союздин Ленинграддин отделенидин председатель Мусабег Гьажикьасумов рагьметдиз фена.

Партия ва чи уьлкведин архитекторрин фронт чпин вирида­лайни  хъсан  рухвайрикай  садакай магь­рум хьана. Вири къуватар чи социализмдин Ватандиз гайи Гьа­жи­кьасумова вичин 48 йисан къене уьмуьрдин баркаллу рехъ атIа­на”.

“СССР-дин архитектура” журналдин 1935-йисан 6-нумрада Н.Ф. Хомутецкийдин тIва­рунихъай ге­гьеншдиз чапнавай некролог гьа икI башламиш жезва. М.Гьажикьасумов чи ватанэгьли тир. Мад вуч чир хьана чаз адакай?

Ам Дагъустан областдин Куьре округда Кьасумхуьрел 1886-йисан 16-августдиз гзаф аялар авай хизанда дидедиз хьана. ГъвечIи­замаз адан буба Гьамдуллагь рагьметдиз фена, хизан халуди вичин къаюмвилик кутуна.

Агакьнавай гадади Бакуда реальный училищеда кIелна. Ахпа ам Петербургдин эцигунрин инженерар гьазурдай институтдик экечIна. Ина ада агалкьунралди 4-курсуналди кIел­на.

Институтда Мусабег студентрин чинебан кIва­лах тухузвай тешкилатдик экечIна. И кар себеб яз, 4-курсунай ам “политикадин рекьяй хаталу кас” я лагьана акъуднай.

Амма и карди адан рикIе авай архитектурадихъ ялунин гьисс зайифарнач. ДатIана революциядин кIвалахни тухуз, ада Петербургда ва Бакуда са жерге архитекторрин гъилик кIвалахна, архитектурадин памятникар чирна, проектар тамамарна.

1904-йисуз ам РСДРП-дик экечIна, партияда ам большевикрин фракциядин патал хьана. 1906-1907-йисара РСДРП-дин Бакудин комитетдин член тир Мусабег Гьажикьасумов кьве сеферда дустагъда ацу­кьарна.

Чинебан кIвалах ту­хузвай ам са шумудра И.В.Сталинахъ галазни гуьруьшмиш хьана. Революция М.Гьажикьасумова халис революционер ва пешекар архитектор яз къаршиламишна. Партияди адал са жерге жавабдар къуллугъар ихибарна. 1918-йисуз Петрограддин советда большевикрин фракциядин член тир ам ше­гьердин электростанцийрин ко­миссарвиле тайи­нарна. Ахпа ада Государстводин сад лагьай элек­тростан­циядин завкомдин пред­седателвиле кIва­лах­на, гуьгъуьнлай адакай гьа электростанциядин директор хьана.

1921-йисалай 1925-йисалди М.Гьажикьасумова Ленинграддин Электротокдин правленидин председателвал авуна. Ада Ленинан электрификациядин план тамамарунин винел кIвалах­на, са шумудра вичи регьбердиз Ленинградда ва областда электрифика­циядин кIвалах тухуникай ва геле­жегдин планрикай докладар авуна.

Милли республикаяр мягькем хьунихъ галаз алакъалу яз, партияди М. Гьажикьасумов Азербай­жандиз рекье туна, ина ада 1930-йисалди ВСНХ-дин председателвиле ва маса важиблу къуллугърал кIва­лахна. Ина а чIавуз  ам С.М. Кировахъ галаз мукьувай таниш ­хьана.

1931-йисуз Гьажикьасумова Ленинграддин Гипроземда кIвалахна. 1932-йисалай ам Ленсоветдин архитектурно-планировочный отделдин (АПО-дин) кьиле акъвазна. Ам Советрин архитекторрин Союздин председателвиле, Экспертный советдин председателвиле хкяна. С.М. Кирован регьбервилик кваз, Гьажикьасумова Ленинград социализмдин чешнелу шегьердиз эл­къуьрун патал партиядин ва гьукуматдин къарарар уьмуьрдиз кечирмишна.

И баркаллу женгчидин экуь ва девлетлу биография тамамди жедач, эгер адан къилихдиз кIевелай хас ва ам вич патал къиметлу са хесет къалур тавуртIа: вири и чIехи ва муракаб кIвалахар тамама­рунихъ галаз санал, М.Гьажикьасумов вичин рикI алай кеспидални машгъул жезмай. Архитекту­радин рекье адан яратмишунин кIвалах­дик халисандиз гьерекат анжах революциядилай гуьгъуьниз акатна. И кар патал авачир вахт са гужуналди жагъуриз, ада архитектурадин са жерге  конкурсра ­иштиракна. Ам Волховстройдин эвелимжи вариант патал конкурсда гъалиб хьана. Азербайжанда ада парча храдай фабрикадин проектдин конкурсда сад лагьай премия къачуна, са жерге поселокрин ва дараматрин проектар тамамарна.

“Адан зегьмет чIугваз алакьуни, галатун чир тахьуни ва кIва­лах­дихъ къанихвили чун, адалай жегьил ва такьатдиз артухбур,­ та­жу­бардай, — къейдзава некро­лог­дин-макъаладин авторди. — Им революционер-подпольщикдин уьмуьрдихъ къанихвал, кесибви­лерайни четинвилерай акъатай ­инсандин вил пачагьдин дустагърани ви­чи­хъай атIун тавур, вичихъ лап­ кIе­­в­е­­лай инанмиш хьайи ва вич патал къуватар гьайиф татана женг чIугур цIийи уьмуьрдихъ къанихвал тир”.

Вичин лап эхиримжи йикъаралди М.Гьажикьасумов дурум­лудаказ азардин хура акъвазнай, вири крар гадарна, вич сагъарунив рикIивай  эгечIунин  теклифрихъай ада кье­тIидаказ кьил къакъуднай. Эхиримжи йисара АПО-да, ар­хитекторрин Союзда, архитектурадин комитетда ийизвай кIвалахди вири вахт къакъудзавайтIани, адахъ яратмишунин рекьяй имаратрин проектар тамамардай мурад авай.

Хсуси яратмишунин кIвалах патал вичихъ бес кьадар мумкинвилер авачиз, масабуру цIийи ва хъсан шартIара яратмишунин кIва­лах тухун патал ада гзаф чараяр акуна. 1932-йисуз Ленинградда ам советрин архитекторар кIватIал­­завай союздин член ва тешкилатчи тир. АПО-дин руководитель, ар­хитектурадин комитетдин пред­седатель яз, Ленин­град цIийи жуьреда туькIуьр хъу­вунин кIва­лахда пар­тиядин ва гьукуматдин ­къа­рарар, кьилди къачур­тIа, юлдаш Кирован тапшуругъар кьилиз акъудиз, ада пара кьадар алахъунар авуна.

Вичин инсанвилиз килигна, чарадакай хабар кьаз ва адан гъавурда акьаз­, адаз къимет гуз чидайвиляй, М. Гьажикьасумоваз архитекторрин ге­гьенш къатара еке ихтибар, гьуьрмет авай. Адалай гзаф кьадарда пешекарар ва вафалу дустар тупламишиз алакьнай. Гьажикьа­сумов — чIехи рикI авай инсан — вичин мурад тир ва чпел чIехи зегьметар эцигай гзаф крар уьмуьрдиз кечирмиш жезвай арада рагьметдиз фе­на. Ам Ленинградда Александро-Невский лаврда фаракъатнава. Акьалтзавай несилриз чи ихьтин баркаллу рухвайрикай чир хьун хъсан я.

А. Омаров