(Эвел — 2021-йисан 45-52, 2022-йисан 1-2-нумрайра)

Дугъриданни, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) чаз, дишегьлидал эвленмиш жедайла, гьайван (улакь) маса къачудайла зарар алуддай, менфят къачудай­ хъсан насигьат ганва (дуьз рехъ къалурнава). Абдуллагь ибн Амр асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, расулуЛлагьди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Квекай сад эвленмиш хьайила ва лукI (къул, ябатIай) (маса) къачурла, къуй ада лугьурай: Аллагьумма инни асъалюка хайрагьа ва хайра ма жабалтагьа гIалейгьи, ва агIузу бика мин шарригьа ва шарри ма жабалтагьа гIа­лейгьи”. (Я Аллагь! Дугъриданни, за Вавай адан хийир ва Вуна адак кутунвай хийир, адан шийирдикай (писвилерикай) ва Вуна адак кутунвай шийирдикай зун хуьнин карда куьмек тIалабзава (тавакъу ийизва) (Абу Давуд, ан-Насаий).

Хъсанвал лишанламишун (хорошее предзнаменование, оптимизм)

Чна винидихъ писвал лишанламишуниз баян гана ва аданни мавгьуматдин арада вуч фаркь (тафават) аватIа къалурна. Къейд ийин хьи, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) “фаъл” — хъсанвал ли­шанла­ми­шун ийизвай ва мавгьуматдиз мукьва жезвачир.

Анас асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) хабар гузвайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва сала­мар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Азар галукьун (масадак акатун) авач, мавгьу­матчивал (суеверие) авач. Ваз хъсанвал лишанламишун бегенмиш (хуш) я. Абуру жузуна: “Хъсанвал лишанламишун вуч я?”. Ада лагьана: “Хуш келима” (I)”. Имам Муслиман риваятда (версияда): “Хъсан келима, хуш келима”.

ЧIехи алим Ибн Усаймина лугьузва: “Хуш келимади Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьейранарзава, вучиз лагьайтIа, рикIиз хуш жедай гафари чанда шадвал ва регьятвал твазва, инсандиз вичиз герек кардин гьакъиндай виликди физ куьмекзава. Им мавгьумат авун туш, аксина и карди инсан жуьрэтлу (гьевеслу) ийизва, секинвал (архайинвал), гьевеслувал артухарзава” (аль-Къавл-уль-муфид).

Шейх Ибн Усаймина гьакIни къейднава: “Винидихъ хъсанвал лишанламишун мавгьуматдикай туширдакай лагьанай. Ан­жах ам мавгьуматдиз ухшар я — герек кардал гьевеслу авунин жигьетдай. Дугъриданни, ада (хъсанвал лишанламишуни) инсандин йигинвал (юзун, кIубанвал, активность) ва тайин са макьсаддихъ (кар кьилиз акъу­дунихъ) физвай рекье дирибашвал (вилик фин) артухарзава. И дуьшуьшда ам мавгьуматдиз ухшар я, амма абу­рун арада фаркь ава: мавгьумат авуни инсан ада мавгьумат ийизвай шейинилай аслу ийизва ва адан Аллагьдал таваккул авун зайиф жезва. Нетижада ам, вичиз акур шейиниз килигна, вичиз­ хийирлу кардилай элхкъуьнал гьевеслу жезва. Амма фаълди — хъсанвал лишанламишуни — адан къуватлувал, кIеви­­вал (къастунин) ва йигинвал артухарзава.­ Гьавиляй абурун кьведан тешпигьвал (ухшарвал) гьар сада таъсир авунин карда я”.

Мавгьуматчивал (тIирагь) ва писвал лишанламишун (ташаум)  синонимар я. ТIирагьдин амал авун “татIаййур” я).

1-гьадис: Ибн Аббас асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана:

“Са юкъуз чи патав Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) экъечIна ва лагьана (мана): “Заз уьмметар къалурна ва (зи виликай) вичихъ са итим галай, кьве итим галай, кIапIал галай ва касни галачир пайгъамбар фена. Заз гьакIни вичихъ чIехи кIва­тIал (гзаф жемят) галай, чилав (горизонт) кIевнавай пайгъамбарни акуна. За ам зи уьммет хьун умудна. Заз лагьа­на: ам Муса ва адан жемят я. Ахпа ада заз лагьана: “Килиг!”. Заз чилавдихъ лап чIехи кIватIал (азим жемят) акуна. Заз мад лагьана: “Килиг аниз, атIаниз”. Заз  чилав кIевнавай лап чIехи кIватIал (азим жемят) акуна. Заз мадни лагьана: “Абур ви уьммет я ва абурухъ гьахъ-гьисаб галачиз Женнетдиз фидай пудкъанни цIуд агъзур кас гала (абурук ква)”.

Ахпа инсанар чкIана ва абуруз (70 агъзур кас вужар ятIа) ачухдиз чир хьанач. Ас­гьабар рикIел гъиз (фикирар лугьуз) башламишна. Абуру лагьана: чакай рахай­тIа, чун ширкда аваз хана, амма чна Аллагьдихъни Адан расулдихъ иман гъана. Мадни, ингье чи рухваяр… И рахунар Пайгъамбардал (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) агакьна. Ада ла­гьана (мана): “Абур мавгьумат (суеверие) тийиз­вайбур, чпиз рукъйа тIа­лаб тийизвайбур, сагъарун патал ифенвай ракьарал чеб кун тийизвайбур, чпин Раббидал таваккул (кIеви умуд) ийиз­вайбур я”.

Укаша ибн Мигьсан (Аллагь рази хьурай вичелай) асгьабди къарагъна икI ла­гьа­на: “Зун гьабурукай яни, я расулу­Ллагь?”­. Ада лагьана: “Эхь!”. Ахпа масада къарагъна ва лагьана: “Зунни гьабурукай яни?”. Ада (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана: “Валай вилик Укаша акатна” (Бухари, Муслим).

2-гьадис: Ибн Аббас асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Галукьдай (масадак акатдай) азар авач, мавгьумат (суеверие) авач, “тайин жуьре къушарихъ галаз алакъалу лишанламишун” (гьаммагь) авач”. Адан патав гвай са итимди къарагъна ва лагьана (мана): “Я расулуЛлагь, са азар (хъутур) деведик акатда ва гуьгъуьнлай ам вири девейрик акатзава!”. Ада лагьана: “Ам кьадар-кьисмет я. Бес сифтедак азар ни кутуна?!” (Ибн Мажагь).

Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) “галукьдай (масадак акатдай) азар авач” гафарин мана ихьтинди я: абур анжах бязи азарриз талукь я. И кардиз ада (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьанвай гафар делил я. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) вабадикай (тIегъуьндикай) мукъаят хьухь ва азар авай чкадиз гьахьмир (фимир) лагьанва!

Мавгьуматдин (суеверидин) кушкуш алудун патал агъадихъ галай гьерекатар авуна кIанда:

1. Аллагьдал таваккул (Адак кIеви умуд кутун);
2. гъиле кьунвай жуван карда вилик фена кIанда ва мавгьуматдин фикирри эсер авуна кIандач;
3. “каффара” гун (гунагьдилай гъил къачун патал гудай эвез хгун);
4. хъсанвал лишанламишун.
5. Суьгьуьр авун

Суьгьуьр (“истIилагь” манада — илимдин термин яз). Ибн-Гьажар лугьудай чIехи алимди вичин “Фатгьуль-Барий” ктабда чIехи алим аль-КъуртIубийдин ихьтин гафар гъанва: “Суьгьуьр туькIуьрзавай гьиллеяр я (вичихъ галаз элешмиш хьунин (тежрибаяр авуналди) нетижада агакьзавай). Амма адан куьлуьвиляй ва чинебанвиляй (дуьздал тахьун, скрытый) адан вини дережадив тек-туьк инсанар агакьзава. Адан асас бязи шейэрин кьетIен­вилер (ерияр) ишлемишун, абур квекай ибарат ятIа ва адаз (суь­гьуьрдиз) талукь вахтар чир хьун я”.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим