Вири дуьньядин лезгийри хайи чIалал диктант кхьена

ЦIинин йисалай 10-октябрь лезги чIалан сувар яз къейдзава. И вакъиадин сер­гьят­ра аваз и юкъуз кьиле тухвай вири дуьньядин лезгийрин умуми диктант тарихдин зурба мярекатдиз элкъвена.

Махачкъалада, Дербентда, Каспийскда, Сулейман-Стальский, Кьурагь, Мегьарамдхуьруьн, Докъузпара, Ахцегь районра, Белиж поселокда, Москвада, Санкт-Петербургда, Ярославлда, Красноярскда, Краснодарда, Татарстанда, Астраханда, Ханты-Мансийский автономный округда, Белоруссияда, Украинада, Эстонияда, Туьр­кияда, Азербайжанда ва масанра авай лезгийри хайи чIалал диктант кхьена. Диктант кхьин патал шегьеррин, хуьре­рин мектебра ва маса идарайра кьилдин майданар виликамаз тешкилуналди, чкайрал жавабдарвал чпин хивез къачур ватанэгьлийри вири крар тарифлудаказ кьилиз акъудна. Суварин мярекатар Дагъустандин халкьдин шаир, XX асирдин Гомер СтIал Сулейманан 150 йисан юбилейдиз талукьарна. И кардихъ галаз алакъалу яз, диктантдин текст патал шаирдин уьмуьрдиз талукь “Жувакай ихтилат” эсердин са чIук хкянавай.

“ЧIал амукь тавуртIа, халкьни амукьдач”, “Хайи чIал чи дамах я”, “ЧIал хуьх, лезгияр”… эвер гунин келимаяр диктант кьиле фейи майданра лозунгриз элкъвенвай. Гьар са хуьре, шегьерда текст пешекарри, муаллимри кIелна.

Махачкъалада “Россия — зи тарих” тарихдин паркунин залда кьиле фейи диктантда саки 200-дав агакьна лезгийри иштиракна. Кьилди къачуртIа, абурун арада РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министр Энрик  Муслимов, Сулейман-Стальский райондин кьил ­Нариман  Абдулмуталибов, РД-дин МЧС-дин министрдин заместитель  Жаруллагь Маллаев, филологиядин илимрин доктор Фаида Гъаниева, Россияда илимрин ­виридалайни жегьил доктор (физика­динни ­математикадин рекьяй) Заур  Алисултанов, филологиядин илимрин кан­дидат Саи­мат  Юзбегова, Дагъустандин халкьдин артистка Роза Максумова ва хейлин масабур авай. Тарихдин паркунин дараматдин фойеда лезгийрин милли адетриз талукь ивирар эцигнавай,  “Зи девлет я лезги чIал” лишандик кваз “Лезги газетдин”, ктабринни журналрин кьилдин выс­тав­каяр тешкилнавай, милли тIуьнар, ширинлухар­ ва маса няметар алай суфраярни ачухнавай. КьетIен, гегьенш мярекатдал лезги манийрин ван хьун патал Бут-Къазмайрилай ашукь ­Айдун кьавалрин дестени галаз атанвай.

Лезгийрин уьмуьрда тарихда гьатдай ва­къи­адиз элкъвей кьетIен мярекатдин тешкиллувилин комитетдик республикадин “Лезги газет”, мергьяматлувилин “Леки” фонд, ФЛНКА, Сулейман-Стальский райондин администрация, Бакуда авай “Самур” медениятдин макан­ ва газет, “Дербент” РИА, Ярославлда авай лез­гийрин милли медениятдин автономия, Ма­хачкъала ва Дербент шегьерра авай МЛН­КА-яр, “Дербент” фонд, Кьиблепатан Дагъустандин жегьилрин Союз ва масабур квай.

КьетIендаказ къейдна кIанда хьи, лезги чIалал гегьеншдаказ диктант кьиле тухунин теклиф сифте гайиди мергьяматлувилин “Леки” фондунин крар идара ийизвай директор Фарман Шайдабегов я.

Вири дуьньядин лезгийрин умуми диктантдиз талукь мярекатдин кьилин макьсад халкьдин арада хайи чIал, меденият маш­гьурун, лезги чIалал кхьинин рекьяй савадлувал хкажун, жемиятдин ва СМИ-рин фикир хайи чIалан месэлайрал желбун тир.

Вирибуруз сувар тебрикуналди, Махачкъалада кьиле фейи мярекат “Лезги газетдин” кьилин редактор Мегьамед  Ибрагьимова ачухна, ада мярекатдин кьилин тешкилатчийрикай, диктантдин макьсадрикайни ихтилатна.

— Салам алейкум, гьуьрметлу ватанэгьли­яр! Къенин сувар чи халкь патал, чIал патал лап­ важиблуди, герекди я, — лагьана М.Ибрагьимова. — Чи уьлкведин са шумуд шегьерда, къе­цепатан уьлквейрани яшамиш жезвай лезгийри къе хайи чIалал диктант кхьинин майда­нар тешкилнава. Гележегда чна и мярекат мад­­ни гурлудаказ, гегьеншдаказ кьиле тухуда­.

Ада диктантдин шартIарикайни, кхьей кIвалахар анжах пешекарри ахтармишдайдакайни, нетижаяр кьунин къайдайрикайни ихтилатна. Гуьгъуьнлай РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министр Энрик   Муслимоваз  гаф гана.

— Гьуьрметлу лезгияр! Квез вирибуруз къенин вакъиа мубаракрай! — лагьана ада.  — Лезги чIал чир хьун, ам хуьн чи буржи я. Хайи чIал чин тийидай инсандиз тарихни чир жедач. Мукьвара и залда чна чи жегьил ватандашрихъ галаз форум кьиле тухвана, абурун арада Сулейман-Стальский райондай тир, 1880-йисуз чпин чIехи бубаяр Туьркиядиз куьч хьайи ксарни авай. Шад жедай кар ам я хьи, икьван чIавалди маса уьлкведа аваз, абуру лезги чIал хвенва. Хайи чIал хуьн патал чна вири жуьредин крар кьилиз акъудун лазим я. Ихьтин мярекатар чна мукьва-мукьвал тухвайтIа, нетижаярни хъсанбур жеда. Къведай йисуз, мадни гзаф ксар желбуналди, гегьеншдиз тухудайвал я.

Гуьгъуьнлай рахай филологиядин илимрин доктор Фаида Гъаниевади лезги чIалан суварихъ чIал хуьнин карда еке метлеб авайди къейдна.

— ЧIал халкьдин кьилин алат, ярж я, чун гьадалди тафаватлу я. Дуьньяда гьар йисуз кьве чIал квахьзава. Шегьерра, хуьрера анжах жуван чIалал рахун лазим я. Гьар са халкьдин эвелни-эвел жуван чIалал рикI хьана кIанда. Чун лезгияр яз амукьун патал, гьуьрметлубур, лезги чIалал рахух! — лагьана Ф.Гъаниевади.

Махачкъалада диктант шегьердин 11-нумрадин гимназиядин муаллим Индира Камаловади кIелна.

Районда кьиле фейи диктантда иштиракайдалай кьулухъ Сулейман-Стальский райондин кьил Нариман Абдулмуталибов Махачкъаладизни атана.

— Чи районда райсобранидин депутатрин къарардалди 10-октябрь лезги чIалан югъ яз тайинарнава, — лагьана Н.Абдулмуталибова. — Чна чи къунши районривайни и сувариз фикир гун тIалабзава.

Дагъларин уьлкведин меркезда кьиле фейи мярекат республикадин, федеральный телеканалрайни къалурна. Диктант кьиле фейидалай кьулухъ иштиракчийри дараматдин фойеда кьуьлеринни манийрин халисан дем къурмишна. Гуьгъуьнлай вирибуру тележурналист Гулера Камиловади “Шарвили” эпосдин суварикай туькIуьрнавай фильмдин презентацияда иштиракна.

— Вини дережада аваз кьиле фейи къенин серенжемди халкьдин руьгь хкажна, — лагьана Саимат Юзбеговади. — Маса чIалара хьиз, чи чIалани месэлаяр тIимил авач. Хейлин йисар идалай вилик, рагьметлу профессор Р.Гьайдаров кьиле аваз,  чна хайи чIала­рин гьакъиндай закон кьабулунин месэла къарагъарнай. Урус чIалай чи чIалаз атанвай гафарин эхирар кхьинин месэлани веревирд­най… Четин месэлайрикай сад ам я хьи, алай вахтунда гзаф лезгияр гьатта хуьрерани урус чIалал рахазва… Къе умуми диктантдилай кьулухъ кьиле фейи “Шарвили” фильмдин презентацияни тарифлуди хьана.

Къейдна кIанда хьи, Сулейман-Стальский районда 3 агъзурдалайни гзаф ксари диктант кхьена.

— Чи вилик хейлин месэлаяр акъвазнава, амма виридалайни чIехи ва важиблу месэла хайи чIал чирун ва хуьн я, — лагьана жемиятдин деятель Имам  Яралиева Кьасум­хуь­рел­ диктант кхьейдалай кьулухъ. — Лезги чIал Да­­гъустан Республикадин гьукуматдин чIал я. Ам агъзур йисара ата-бубайри чпин ве­лед­рал­ агакьарна. Чи гьар садан везифани хайи чIал гележегдин несилрал агакьарун я. Халкьдин арада авсиятдин кьилин алатдиз эл­­къуьн­ та­вуртIа, а чIалахъ гележег жедач. ЧIал квахьуни арадал хкиз тежедай медениятдин багьа­ ивирар терг хьунин магьрумвилерални гъида­.

Рахунрилай кьулухъ И.Яралиева Седа­къет Керимовадин “Чун лекьер я!” шиир хуралай кIелна.

Шегьерра, районра, хуьрера диктант тешкилунин ва кьиле тухунин крара зегьмет чIугур ватанпересрин тIварар кьун тавуна жедач. Махачкъалада “Лезги газетдин” кьилин редактор Мегьамед  Ибрагьимова, МЛНКА-дин регьбер Пакизат  Рагьимхановади, тележурналист ва режиссер Гулера  Ками­ло­ва­ди, “Леки” фондунин векил Фарман  Шайда­бегова, “Дербент” РИА-дин кьилин редактордин заместитель Амил  Саркарова ва масабуру кьетIен зегьмет чIугуна. Дербентда ЛНКА-дин регьбер Низами  Фетул­лаева­, Сулейман-Стальский районда образованидин управленидин методист Назират  Азимовади, Каспийскда Кьиблепатан Дагъутандин Жегьилрин союздин векилри, Москвада ФЛНКА-дин векил Гьуьсен  Шагьпазова ва са жерге масабуру, Ярославлда ЯРЛНКА­-дин регьбер Васиф  Гьасанова, композитор Адалат  Къурушвиди ва масабуру, Санкт-Петербургда журналист Низамидин Къаинбегова, муаллим Гуьзеля  Гьасановади, Астраханда муаллим Раида  Саидовади, Бакуда шаир Седакъет  Керимовади, КцIара шаир Вакъиф  Гьажиагъаева, Сургутда Николай  Саидовани  Жалалдин  Абдуразакьова, Татарстанда  Юрмет  Нагъиева, Белоруссияда  Физлидин  Батманова ва масабуру диктант кьиле тухунин­ жигьетдай чпин хивез жавабдарвал къачуна­.

Гьар са шегьерда, хуьре кьилдин майданрал кьиле фейи диктантра депутатри, районрин кьилери, жемиятдин деятелри, муаллимри, духтурри, мектебра кIелзавай аялри­, жергедин агьалийри — вирибуру иштиракна.

Туьркиядин Бурса ва Балыкесир шегьерра авай чи ватанэгьлийриз 10-октябрдин  нянрихъ, Интернетдикай менфят къачуна,  “ахъа трансляциядин” къайдада программист Эмран Гьуьсейнован куьмекдалди “Лезги газетдин” кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова диктантдин текст кIелна.

Къейдна кIанда хьи, диктантдин нетижаяр, кхьейбурун тIварар къалур тавуна, “Лезги газетдин”, ФЛНКА-дин ва Бакуда акъатзавай “Самур” газетдин сайтра раижда. Гьар са иштиракчидиз, диктант кхьей майдан ва вичин хсуси нумра жагъурна, нетижадин къиметдиз килигдай мумкинвал жеда.

— Хайи чIал неинки рафтарвилерин такьат, гьакI бубадин кIвалин руьгь, гьар са халкьдин яржни я. Дидед чIалан къайгъударвал гьар са касди авуна кIанда. Ам чи кьилин везифа я. Къе райондин вири хуьрера диктант кхьизва, — къейдна диктант кьиле фейи вахтунда Мегьарамдхуьруьн райондин кьил Фарид  Агьмедова.

“Самур” газетдин кьилин редактор Седа­къет Керимовади къейд авурвал, газетдин редакциядин коллективди Бакуда кьиле тухвай лезги чIалал диктант кхьинин мярекат чIалан халис мелез элкъвена.

— И мелез 60-далай гзаф инсанар атанвай. Им зурба, руьгь кутадай мярекат тир. Баркалла квез, чахъ галаз санал диктант кхьей чи ватанэгьлияр! — лагьана ада.

Малум хьайивал, гележегда лезгийрин умуми диктантдиз талукь кьилдин сайт арадал гъидай фикирни ава. И мярекат, къвердавай гегьеншаруналди, гьар йисуз кьиле тухудай фикир ава. Эхирдай заз кIелчийрин фикирдиз алим Гьажи Гашарован келимаяр гъиз кIанзава: “Ватан, дидед чIал гьисаба авачир касдиз анжах манкъурт лугьуз же­да”. Ихьтинбур тахьурай чи арада. ЧIал мида­им я — халкьни мидаим я. Халкьди чIал хуьда, чIала — халкьни.

Куругъли Ферзалиев