Тарихрай тарихра лигим я зи лезги чIал! Къенин аялар я къвезвай девиррин сагьибар. Чна, чIехибуру, жегьилрик, чIал зайиф жезва лугьуз, тахсир кутазва. Абурук гьикI кутан тахсир, абуру чпиз аквазвай чун, чIехибур, чешне яз кьазвайла?!
Аялар бинедилай яслида, аялрин бахчада, мектебда урус чIалал рахаз вердиш жезва. РикI ацукьдай, хкатна аквадай гафар: «круто», «красавчик», «хана», «козел», «банкрот» пара бегенмишни жезва аялриз. РикIел хуьзва аялри, гьеле гьахьтин гафар чпин фикирдин кьилин цIарцIени хуьзва хуьруьн бицIекри.
Ватандин ЧIехи дяведин йисарилай кьулухъ, чи хейлин халкьар урус чIалай зайиф тирвиляй, вирибуруз сад тир чIехи — урус чIал тади гьалда чирун чарасуз хьанай. Амма им жуван дидедин чIал квадара лагьай чIал тушир. «Лезги газетдихъ» галаз сих алакъада авай гьуьрметлу Абдулашим Гьажимурадова лагьайвал, дидедин чIални гьукуматдин чIал са тарцин кьве чихел хьиз я. Кьве чIалални рахаз чир хьун чарасуз я. Урус чIал чи яшайишдин кар алайди я.
Амма дидедин чIал, гьикI лагьайтIани, кьетIен я, кьве гаф кьванни артух чир хьана кIанзава. Гьар садан эвел хиял-фикир дидедин чIалал къвезвайди я кьилиз. Дидеди хайивалди аялдиз сифтени сифте ван къвезвайди дидедин «чан дидедин» лугьудай ширин сес, ялвар-гафар я. Бес гафарихъ гафарни хъхьайла, им чIал жезвачни? ЧIал дидедин лайлайдилай, кьепIинин тангарилай, дидедин некIедилай, дидедин мегьрибан нефесдилай башламиш жезвайди я.
Дидедин чIал – им кIвалин, хизандин чIал я. Бязи аялар фад чIалал дикъетлуни жеда, хъсан кIелни ийида, вичин кьилни акъудиз вердиш жеда.
Аферин гьахьтин аялдин диде-бубадиз, хизандиз! ЧIал михьи, адалатлу хизанда аялни такабурлу жеда.
ЧIал чирна кIанда, чIал хвена кIанда лугьуналди, ам я хуьз, я чириз жедайди туш, чалишмишвал кIанда аялдихъ галаз рахаз, кIелиз, ихтилатар ийиз, диндирмишна кIанда аял. Къелем цана ада бегьер гуда лугьуз ацукьна жезвач. Адахъ гелкъуьн чарасуз я: яд гана кIанзава, пуна авай хъчар чухвана кIанзава, артухан хилер атIана кIанзава. Ахпа къелемди башламишда еримишиз, вахт атайла бегьерни гуда. Аялни гьакI я: вил алаз кIанзава аялдал, гьикьван вахт жезвачтIани вацра садра кьванни фена са тарсуна ацукь, акурай аялдин гьевес, аламатар…
Къуй гьар са диде-бубадиз, кIвализ-хуьруьз, Ватандиз вафалу велед хьуй, чан дах-бах лугьуз рахадай! Гьам я чIалан лигимвал, мягькемвал, гьам я чи мурад-дамах!
Жуван макъаладин эхирдай заз хайи чIалаз талукь са шумуд мисал гъиз кIанзава. Абурук чаз ван хьайибурни ква, цIийибурни.
Гаф керчек, адалатлуди хьайила, чIал гужлу жеда.
Гаф къирме ятIа, чIал дяве я.
Гаф цуьк ятIа, чIал емиш я.
Гафунал кьаруда чIалал дамахда.
ЧIал чидай гуьзел руьгьдайни иер я.
Са ферли гаф агъзур манатдик ква.
ЧIал чидайди япай гьахьна, сивяй экъечIда.
Михьи чIалал рахун абур, уьзягъвал я.
ЧIал эвез авачир меслятчи-насигьатчи я.
ЧIал чидайда къван хъуьтуьларда.
ЧIал чидайди – чIалан сагьиб, тийижирди – айиб.
Нурудин Насруллаев,
РД-дин лайихлу муаллим
