Дуьньяда яшамиш жезвай гьар са инсандихъ му­радар, къастар ава. Эвелимжибурун жергедай сад — туькIвей хизан кутун патал ме­хъе­рар авун, веледар эвленмишун я.

ГьакI хьайила къенин макъалада за саки 70 йис идалай вилик (зун аял тир вахтара хьайи) ва гила жезвай мехъеррикай веревирдер ийизва. Умудлу я, жегьил несилдиз идакай менфят, тарс жеда.

Мехъеррин эвелимжи месэла гададиз тамам свас (рушазни ви­кIег­ь гада) жагъурун тир. И крар гададинни рушан диде-бубайрин хиве авай.

Гада рушал, рушни гададал ашукь хьун ва абурун арада кIа­ни­вилин рафтарвал аваз сад-садав рахун, алакъаяр хьун айиб яз гьисабзавачир.

Мехъеррин гьазурвилер акунин везифаяр вири мукьвайри — тухумди кьиле тухудай. Сифте нубатда, дишегьлийри хуьряй гъилин регъвер жагъурна, ашар авун патал  чIа­хар регъведай ва ам хьрара, сачара экъуьрна гьазурдай.

Итимри лагьайтIа, тамуз фена, пуд-кьуд араба кIарасар гъидай.

Мехъер башламишзавай сифте юкъуз гададин ва рушан кIвале­ра чпин миресар кIватI жедай ва гьар садаз  авуна кIанзавай крар къалурдай.

Мехъерин юкъуз кьведбурун кIвалеризни миресар, мукьва-кьилияр еке хъенчIин ку­рара къуьлуьн гъуьр туна, кIукI аву­на ва кукIвални са кака эцигна фидай. Им берекатдинни бахтунин лишан тир.

Мехъерар пуд юкъуз кьиле фи­дай. Свас кьвед лагьай юкъуз гъидай. Свас гъидалди гададин кIвале авай мукьва жегьилрикай сада чам  чуьнуьхдай ва ам ришветдихъ (зарафатдин) вахкудай.

Свас ва гада гьа йикъан няниз лап мукьва миресди илифардай.

Мехъерин тIуьнар артух тIям­лубур жедачир. ЯтIани абур ширин­ тир. Чилик рухвар квай кIва­лера яргъи  суфрайрихъ  кIвачер  качудна 20-30 кас ацукьдай. Абурун ­вилик синийра, кIарасдин кукIвай­ра аваз чIа­хар ашар гъидай. Ашдин кукI­вал­­ни сад-кьве тике як жедай.

Суфрадал ргай  картуфар, кака­яр, акадин, тIанурдин фу жедай.  ТIу­­рар кIарасдинбур ва къапарни хъенчIининбур тир, цурун къажгъа­нарни синияр жемятди мискIиндай гъидай.

Свас гъизвай гададин кIвале шадвал, гьарай-вургьай, хъуьруьнар, манияр  хьайитIани, руш тухузвай кIвале  пашманвили, сефилвили агъавалдай.

И кар мехъерин межлисра язавай халкьдин сивера амай мехъер­рин манийрини субутзава.

Пуд гьафтедилай свас, вири гьазурвилер акуна, бубадин кIвализ фидай ва кьве йикъалай элкъвена хкведай.

Ахпани рушан диде-буба кIвал му­барак ийиз рушан кIвализ къведай. Идалай гуьгъуьниз къавумар еке гьуьрметдивди сад жедай ва вири куьмекар, хатурар ийидай.

Хуьре, кIвале кIвалах, яша­йиш­дин шартIар авачирла, гада  патал кIвалахиз фидай. Гзафни-гзаф чи хуьрерин жегьилар кIвалахиз Бакудин нафтIадин  мяденриз фидай ва гуьгъуьнлай абуру чпин сусар, аяларни гьанриз тухудай.

ИкI хьайила Кьиблепатан Да­гъустандин лезгийрин  тамам са пай лап геждалди Азербайжанда хьана ва гилани гьана амазма.

Кьавалрикай (гилан музыкантрикай) кьве гаф. Чи хуьрера зи аял вах­тара тIвар-ван авай далдамчияр — кьавалар Курхуьрелай тир Нурмегьамедар, Шагьисмаилар, Хиврин хуьруьнвияр — Искендарни Мегьамедар, Шимихуьряй тир Агьмедни Магьарам, ЗахитIрин хуьре Абасмирзеяр, Цналдални Усманар авай. Далдамар свас гъидай йикъан вилик квай юкъуз­ къведай. Абуру гьа вахтара шифер, ракь алачир кIва­лерин кьве гьавайрин кьакьан къаварал  акьахна, рагъ экъечIдалди экуьнин сегьерар ядай, кьве зуьрнедикни далдамдик ван ку­тадай. Цналрин хуьруьн патав гвай 12 хуьруьн же­мят­дизни экуьнин­ сегьердин ван жедай. (Гьайиф хьи, алай девирда 10 хуьр буш хьана, же­мя­тар аранра яшамиш жезва). Кьа­валриз еке гьуьрметар ийидай, абуруз гьакъи гузвачир, кьуьлер аву­на арадал атай шабашдин пуларал абур рази тир. Кьуьлер ийидайла дишегьлийризни пул гузвай, гайи пул абуру чпиз тазвай…

Алай девирдин мехъерар ва абур физвай къайдаяр куьгьнебурув гекъигайтIа, йифни югъ хьиз я. Къенин вахтунин мехъерин суфраяр, му­зыкантар, манидарар, ашукьар, межлис кьиле тухузвай къайдаяр…

Абурукай за квез яргъи ихтилатар ийидач, вучиз лагьайтIа, квез виридаз абур аквазва. Чи яшайиш, мехъерар гележегда мадни гурлу, варлу, истеклу хьурай.

Кьавалрикай рахайтIа, абур къалин кьежер, марфар, ахпани чи­мивилер хьана экъечI­завай къарникъузар хьиз бул хьанва. Элдин вилик экъечIдайла чпихъ бегьем репертуар, гьазурвал, авачиз, ма­на-метлеб квачир маниярни ма­кьамар ягъиз, халкь нарази ийизвайбурни гзаф ава.

Чи гзаф мехъерар туь­кIуьр­на­вай залра, медениятдин кIвалера жезва.

Кьавалри музыка, манидарри, ашукьри манияр фонограммаяр, микрофонар, усилителар кутуна, къавар алатдай ва цларни зурзурдай гьалда язава. Вири манияр кIа­нивиликай я. Бес Ватандикай, факай, игитрикай ни лугьуда?

Нетижада мугьманар, вири ­иш­­тиракчияр икрагь хьана, фад хъфиз­ва. Бес чи азиз музыкантривай, манидарривай жедачни залра, медениятдин кIвалера фонограммаяр, микрофонар ишлемиш тавуна, “чан алай”, михьи гьамга хьтин сесиналди манияр ва макьамар ягъайтIа…

Гзаф вахтара кьавалри чпин кIвалахдал атунал, хъфинал еке къиметар эцигзава. Ке­сибрин ме­хъе­рар бегьем квазни кьазвач. Гьар са касдиз чир хьун ла­зим я, девлетрилай гьуьрмет, ада­лат, инсанвал вине тирди.

Зи фикирдалди, чими вахтара хуьрера мехъерар гьарда вичин гьа­ятра, шадвилинни медениятдин кIвалера ийидалди хуьруьн ачух майдандал, багълара ва обществоди мярекатар тухун патал туькIуьр­на­вай ачух навесрик — кьурарик  ту­хун­ хъсан я. ИкI хьайила паталай къвезв­ай вири мугьманриз, махлукьатдиз гьар са райондин, хуьруьн же­мятдин яшайиш, культура, эко­но­мика, ацукьун-къарагъун, хатур-гьуьрмет, марифат гьихьтинди ятIа чир жеда. Абур цIийи чкайрихъ галаз та­ниш жеда ва хъсан ялар ягъу­нар, экскурсиярни арадал къведа.

Рамазан Велибегов, тарихчи, писатель