И мукьвара заз дишегьли патал адетдинди тушир пешедин иесидихъ галаз таниш же­дай мумкинвал хьана. Полициядин старший прапорщик  Фируза  Абдурагьманова  Росгвардиядин Управленидин Дагъустан Республикадин подразделенийра кинологвиле (кицIер вердишарзавай пешекар) кIва­лах­завай тек са дишегьли я лагьайтIа, заз чиз, зун ягъалмиш туш. Ада Махачкъалада, республикадин ОМОН-да (мобильный отряд осо­бого назначения, виликдай, отряд милиции особого назначения) кIвалахиз 20 лагьай йис я. “Эгер зи вилик махсус подразделенида кIвалахунин ва я маса пеше хкя­гъунин месэла акъвазайтIа, за, гьич са декьикьадани шаклу тахьана, гьа и отрядда кIвалахун хкя хъийидай”, — лугьузва ада.

Фирузадин ери-бине Ахцегь райондай я. Адан буба Гидромелиоративный техникумдин экономический отделенидин заведующий тир. Дидеди радиотоваррин заводда кIва­лахзавай. Фируза 1969-йисуз Махачкъалада дидедиз хьа­на. Ина 26-нумрадин школа акьалтIарна. Сифте ада Махачкъаладин финансринни экономикадин колледжда кIел­на. Республикадин военкоматда сирлу частуна са шумуд йисуз кIва­­лахна. Ахпа Даггос­­университетдин юриди­ческий факультетда кIелунар давамарна. 2006-йисуз анаг акьал­тIарна. Гуьгъуьнлай, ОМОН-да кIвала­хал акъвазайла, ам Россиядин МВД-дин Красно­дарда авай университетдиз заочнидаказ кIе­лунар давамариз рекье туна.

Мукьувай таниш хьайила, мадни чир хьайивал, Фируза чепиви ашукь Абдулан хтул (хцин руш) я. Вичин уьмуьрдин юлдаш Олег Шигьабудиновичахъ галаз Фирузади са руш тербияламишзава. ЦIи Диана ДГУ-дин юридический факультетдик экечIна.

Инсанрин, иллаки дишегьлийрин кьис­метар жуьреба-жуьрединбур, сад муькуьдаз ух­шар туширбур жеда. Бязи вахтара гьич ри­кIел алачир крар кьилел къведа, вири уьмуьр­дин чарх са легьзеда элкъведа. Фиру­задин кьадар-кьисметни гьахьтинди хьана.

— Зи уьмуьрдин юлдаш ОМОН-да кинолог яз пуд йисуз кIвалахайдалай кьулухъ анай экъечIна. КIвализ ам  вичи вердишарза­вай, Но­ки лакIаб алай розиншнауцер жинсинин кицIни галаз хтана. КицI тадай мумки­н­вал авачир, квартира гъвечIиди тир. Зун от­ряд­­диз кицI мус вахчудатIа чириз фена, — суьгь­­бетзава Фи­­рузади. — А чIавуз ОМОН-дин командирдин­ заместитель тир Андрей Ерё­мина заз лугьуда: “Квез чи отрядда кIва­лахиз кIанзавач­ни?” Зун сифтедай агъаначир, вучиз лагьайтIа  ихь­тин теклиф гун гуьзет­навачир. КIвализ хъфидай рекье за фикирза­ва: вучиз кIвалах­дач кьван, кар-кеспидик зун квач, азад я, кицIе­­рал зи рикI ала. КIва­ле уьмуьр­дин юлдашдин форма алукIна, гуьзгуьдай килигна. Заз кьазвай (хъуьрезва ам). Зун отряддиз кIвала­хиз физва лагьайла, уьмуьрдин юлдаш хъуьренай. “Вун кьабулдач” лагьанай ада. За адаз “гьикI кьабулдач, заз кIвалах хиве кьунва” лагьана жаваб хганай. Гьа икI зун кIвалахал фенай, — рикIел хкизва ада.

Фируза Абдурагьманова кIвалахал акъвазай йисар чи уьлкве, республика патал регьятбур тушир. Сифтегьан варцар Къадардин зонада кьиле физвай вакъиайрал расалмиш хьана. 1999-йисан августдиз Фируза, медицинадин къуллугъдик кваз, омоновчийрин отряддихъ галаз Къарамахидиз командировкадиз рекье туна. А чIавуз Фирузадихъ кицI галкIурна­вачир, ам медикриз куьмек гуз ракъурнавай. Пуд юкъуз командировкадиз рекье турбур тамам са вацра ана амукьнай.

Са вацра ана кьиле фейи вакъиайри Фирузадиз екез таъсирна. Назик, хъуьтуьл къилихрин дишегьли мусибатдин вакъиайри фад лигимарна.

— Акьван чIавалди ивидин са стIалдилай рикIиз пис жезвай заз ана  ивидин селлер акуна. Залан хирер хьанвайбур, кьенвайбур… А вахтунда Пермдин ОМОН-дин Дагъустандиз командировкадиз рекье тунвай къуллугъчиярни гзаф телеф хьанай. А мусибатдин шикилар исятдани зи вилерикай карагзама. Чи вилик акъвазнавай месэла хирер-кьацIар хьанвайбуруз сифте куьмек гун, абур больницайриз агакьарун тир. Гьайиф хьи, виридаз куьмек гуз, вири больницайриз агакьариз хьаначир, — вилерал къвезвай накъвар михьзава ада.

Са сеферда Фируза Абдурагьманова авай дестени зенитный яракьрай язавай харцик акатнай. Ана къутармиш хьун аламатдин кар хьана. Боевикрин фендигарвилин тум-кьил авачир.

— Чаз гъвечIи кIунтIунихъай (анал чи танкар алайди тир) гуьлле гузвайди хьиз аквазвай. “Чибуру чаз гуьлле гузва?”, — фикирзава чнани. Гуьлле маса патаз гуз башламишайла, чун кIунтIал хкаж хьана. И вакъиади зи бейнидиз акьван таъсирнавай хьи, зун ажугъдив ацIанвай. За виликдай гьич фикирдизни гъиз тахьай кардиз рехъ гана: командирдин хурудилай кьуна, за адаз гьарайзава: куьне вучзава, вучзава? Жуванбур къирмишзавани? Ада зи гъил кьуна, ам яракьдин сивел эцигнай. Яракь къанвай. Боевикри ийизвай фендигарвилер пара тир, — рикIел хкизва чи ватандашди.

А вакъиайра Фирузадихъ галаз санал кIва­лахзавай жегьил медсестра Ирина Янина Россиядин Федерациядин Игит (кьейидалай кьулухъ) лагьай тIварцIиз лайихлу хьанай. Медсестра  ва ОМОН-дин аске­рар авай БТР хъит­кьинарайла, абур вири чан аламаз канай. Фируза а чIавуз “Общественный къайда хуьнай” медалдиз лайихлу хьанай.

Командировкадай хтайла, Фирузади къуллугъдилай элячIунин рапорт кхьиникай фикирначир. Гьелбетда, акур крари, вакъиайри  рикIе уьмуьрлух дерин гел, хирер туна. Саки кьве йисан вахтунда ам виликай карагзавай дяведин шикилрин есирда хьана-мусибатрин вакъиайри адаз секинвал гузвачир. Вахтуни вири сагъарда лугьуда…

— ОМОН, хайи отряд, галачиз завай зи уьмуьр фикирдиз гъиз жедач, — лугьузва Фирузади. — Гьатта зун офицервилин къуллугъдал маса подразделенидиз хутахиз кIан хьайи­лани, за разивал ганачир.  Гьа икI зун прапорщик яз амукьна. Амма за садрани и кардин гьайиф чIугунач. ОМОН-дин коллектив хъсанди, мягькемди я. Ина зегьмет чIугу­нал за дамахзава.

Кинологвиле кIвалахиз хьанвай тамам 19 йисуз Фирузади 4 кицI чIехи авуна, вердишарна, абур вири хъиткьинардай шейэр жагъу­рун патал гьазурна.

— Сифте вердишарай кицI — Гая лакIаб алай немсерин овчарка — 8 йисуз яшамиш хьана. КIвалахда хъсан нетижаярни къалурна. Кьвед лагьайди — Ромка — поезддик акатна. Зун декретдин отпускдиз экъечIдайла, кицI, икьрардин бинедаллаз, транспортдин ОМОН-див вахкана. КIвалахал экъечIна, кицI вахчуз фин лазим тирла, кьасухдай хьиз, и юкъуз заз къулугъдин машин гьатнач. Пакадин юкъуз фейила, кицI поезддик акатнавайдакай хабар гана, — сефилдиз рикIел хкизва Фирузади.

Пуд лагьай кицIизни кинологди Ромка-2 лакIаб гана. Амни яргъалди яшамиш хьанач. Фируза фенвай чка аваз, кицI зегьерламиш хьуникди кьена.

— КицIери, хъиткьинардай шейэр жагъуриз, яргъал вахтунда кIвалахзавайла, абурук нервийрин жуьреба-жуьре азарар акатзава, — гъавурда твазва пешекарди. — ИкI, ученияр кьиле тухудай вахтунда хъиткьинардай шей (тротил) чIурукIа эцигун себеб яз, кьвед лагьай Ромкади гзаф кьадар тротилдикай яргъалди ни чIугуна. Нетижада ада эпилепсиядикди чан гана.

Вичи чIехи авур ва вердишарай кицIер вири Фирузади вичи хкяна ва маса къачуна. Ромка-2 кьейидалай кьулухъни ада мад са курцIул къачуна, адахъ галаз кIвалахиз гьазур хьанвай. Амма са шумуд варз идалай ви­лик  отряддиз Ельва лакIаб алай Бельгия­дин овчарка гана. Ам исятда Фирузади вердишарзава.

— Ельвадиз зун гьасятда хуш хьана, -суьгьбетзава чи ватандашди. — Зун ам вахчуз вокзалдик атанвай, курцIулди гьасятда залди зверна, вичин гъвечIи тапацар зи къуьнерал эцигна. Са гафуналди, чаз чи чIал фад жагъана, — хъуьрезва ам. — КицIери чун чпив эгечIзавай тегьер гьиссзавайди я.

Фирузади суьгьбетзавайвал, кицI вердишарун патал махсус чирвилер герек туш. Ам­ма­ гьайванрал рикI хьун кьилин шартI я. КицI вердишарун патал саки 4 варз вахт лазим къвез­ва, ахпани адал гьамиша кIвалахун герек я.

— Кинологди ва кицIи чпи-чеб гьиссна кIанда. Пешекардиз кицIи вичи-вич тухузвай тегьердай адан тIалабунар, адан гуьгьуьл чир хьун лазим я. Инсанар хьиз, кицIерни чIу­рубурни жеда (хъуьрезва). Гьахъ лагьай­тIа, захъ ахьтинбур хьанач. Гзаф вахтара кинологдинни кицIин къилихар (туьнтвал, суствал хьтин вири хесетрин дережа) ухшарбур жеда, — лугьузва пешекарди.

Суьгьбетдай чаз Фирузадин вичин ва ада вердишарайбурун къилихарни ачух жезва.

— За вердишарай кицIер холерикарни сангвиникар я. Захъ лагьайтIа, гзаф пай сангвиникдин къилих ава. Ингье Ельвади яваш-яваш зи хесетар кьазва. Ам, винелай акурла, секинди я. Амма са гьихьтин ятIани хаталу гьалар арадал атайла, ада гьасятда вегьеда, ам зун хуьз алахъда. Бязи кицIер авайди я кичIебур ва я гзаф къенибур. Абур вун хуьз чалишмиш жедач. Вегьедай кицI хьунни хъсан туш. Хъиткьинардай шейэр жагъурун патал гьазурзавай кицIериз ахьтин хесетдин лазимвал авач. Чна йикъа кьве сеферда ОМОН-дин базадилай чарх язава, ана чал гзаф инсанар гьалтзава. Эгер кицIи абурал виридал гьужумиз хьайитIа, крар хъсандиз куьтягь жедач. Гьавиляй зун Ельвадикай и хесет хкудиз алахънава. Ам инсанрал фикир­ желб тавунин лазимвилин гъавурда яваш-яваш акьазва. Ада анжах шак физвай шейэриз фикир гун герек я, — гъавурда твазва чун Фируза Абдурагьмановади.

КицIерин-чи гъвечIи дустарин — уьмуьрдикай, вичи вердишарай кицIер галаз рес­публикада иштиракай кьван махсус серенжемрикай Фирузади яргъалди суьгьбетна. Иллаки кьвед лагьай Ромкадихъ галаз Къарабудахкент райондин тамара командировкада авай вахтар кинологдин рикIелай алатзавач. А вахтунда жагъурай кьван яракьринни хъиткьинардай шейэрин кьадар иллаки гзаф тир.

Зегьмет чIугур вири йисара Фируза Абду­рагьмановади вич викIегь, тапшурмишай гьи кIвалах хьайитIани кьилиз акъудиз гьазур аскер яз къалурна. Адан зегьмет “Общест­венный къайда хуьнай”, “Гьакъисагъ къуллугъдай”  II  ва III дережайрин медалар, “Милициядин отличник” ведомстводин  значок, “Жуьрэтлувиляй” Россиядин Президент В.Путинан патай тIвар кхьенвай гъилин сят гуналди къейднава.

Рагнеда Рамалданова