Хатире

Вад йисаз акъатнавай Хатиредиз дидедивай Махачкъалада вичихъ духтур халу авайдакай ван хьанвай, амма аялдивай адан патав сакIани физ жезвачир…

Садра кIвализ хтайла Хатиредиз аквада хьи, чпин къунши Гьасан са куьн патахъай ятIани дидедихъ галаз рахазвай. Яб гайила, гъавурда акьуна:  къун­шидин­ паб азарлу хьанва, адаз дидедин стхадин — духтурдин ад­рес кIанзавай. Руша и кардикай хийир къачуна. Дидедин япал кIуф эцигна, лагьана: “Чан диде, эгер вичихъ галаз ада зунни тухудатIа, адрес це, тахьай­тIа…”

Аялдин мурад кьилиз акъатна. Хатире халудин кIвале ава!

Гьа йикъара иниз Ахцегьай, вичин багъ-бустандай хьайи яр-емиш маса  гуз, Хатиредин чIехи хала Гьажерни атана акъатна. Им тIалабайтIани жагъидай ва­къиа тушир. Иниз килигна, рушан кефияр мадни къумбар  хьана…

Алверна, няниз хкведайла, халади вичин вахан баладиз са вижевай булушкани хкана.

Гуьрчег пешер алай парчадин цванвай партал аялдив тIарамдиз кьунвай. На лугьуди, ам  и рушаз­  цван­вай­ди я. Адакай билбил хьанвай, инихъ-анихъ элкъвез, вичиз килигуналди тух жезвачир.

Са арадилай руш атана халадин вилик акъвазна. Сагърай лугьунни рикIелай фена, тади кваз рахана: “Я кьейди, ихьтин бу­лушка алукIай­ла, кIвачел цIийи чекмеярни хьана кIандай­ди ваз чидачирни?”

Виливни хуьн тавур гафари вири хъуьруьрна. Анжах бадеди вичин хтул къужахламишна.

Пакад юкъуз Хатиредин кIва­чел цIийи чекмеярни хьана…

Хала сагърай, хатурай!

КIвал шадвилив ацIурай!

БицIек рушан безекар

Билбилризни акурай! — мани лагьана бадеди…­

Азедин Эсетов

Рази жедайвал

Абдулкъадиров Къазмидинан бине Ичинрин хуьряй я. Чна са вахтара Рухунрин школа-интернатдани санал кIелнай. Ам ЦIийи Макьарал зи къуншидал яшамиш жезва. Мел-межлисрал рикI алай, зарафат — хъуьруьн кIандай, вичел гьал­тай дерди ваъ лугьун тавуна туькIуьрдай, шад итим я. Мукьвал-мукьвал зал кьил чIугвада.

И сеферда ам кьве балугъни гваз атанвай.

— Ибур, къунши, вацIун балугъар я, — лагьана ада, — чраз туна, неъ жуваз, гзаф ширинбур я.

— Абур вуна гьинай гъайиди я? — суал гана за.

— Зун хуьруьз хъфенвай, гьанай хкайбур я.

— Куьн вужар хъфенвай балугъар кьаз?

— Зун балугъар кьаз ваъ, миресдин мехъерик хъфенвай.

Балугъар гьинай атана лагьайтIа, вацIа авай аялри заз чпин патав эверна. ФейитIа зун, абуру са бегьем балугъар кьунвай, амма чпин арада дуьздиз пайиз жезвачир. Сада ваз чIехиди хьана, муькуьда заз гъвечIиди хьана лугьуз, гьуьжетра авай. Абуру заз лагьана, чан Къазмидин халу, чи арада наразивал тежедайвал, ибур чаз сад хьиз пая.

— Квез гьикI пайда, балаяр? — хабар кьуна за. — Инсанди хьиз пайдани, Аллагьди хьиз?

— Гьелбетда, Аллагьди хьиз! Аллагьди хьиз! — шад хьана аялриз.

Зани квайни квай 10 балугъ къерехдиз акъудна, кьилди эцигна. Амайбур виридаз сад хьиз, садни бейкеф тежедайвал, са уьлчмединбур гьисабна, кьудазни сад хьиз пайна.

— Гьун, балаяр, рази хьанани куьн?

Абур чеб-чпиз килигна, ахпа зи патаз акъатна­вайбуруз вил яна, виридалай сад хьиз ухьтар алахьна, завай хабар кьуна: «Я Къазмидин халу, Аллагьди гьакI пайзавайди яни?»

— Эхь, балаяр, — жаваб гана за. — Аллагьди гу­дайдакай катиз жедайди туш. И сеферда ада, къурбанд хьурай вичиз, заз пара гана…

Шагьабудин Шабатов

Тапан духтур

( Кьиса )

Вуч гуьрчег я чи кьиблепатан тlебиат, иллаки гатуз! Гьар са кул-кусди, векьи, къванци, дагъди, вири, кlа­му вичин са кьетlен ажайибвал къалурда. Инсанри, гьайванри, къушари, пепе-шепеди — вирида и вахтунда, кеф чlу­гунихъ галаз сад хьиз,  хъуьтlуьн суьрсетар кlватlу­нин гьерекатарни ийида.

Йисан и вахтунда чи Самур тама кьиле фейи агьвалат я им. Чаз чидайвал, и тамун сергьятра жуьреба-жуь­ре, тек-туьк дуьшуьш жедай гьайванри, къушари чпин яшайиш кьиле тухузва.

Тамун “агьалийрин” арада кьуьгъуьрарни кlекlеяр иллаки бул я. Йикъар къвез алатиз, гьар са кар цlиргъина аваз физвай, тамун агьалийрин кефиярни вини кlарара авай. Амма, гьар хуьре са ахмакь кими жедач лугьудай­вал­, и тамани кьил тарце акьур хьтин са кlекlе авай. Ада, экуьн кьиляй гатlунна, вилин экв атlудалди вичин “гьулдандин” кlуф тарарал илигдай. “Сагъди” гьим я, на­­чагъди”­ гьим я, чирдай. Кlекlедин пешедилай къунши­яр вири нарази тир. Ван ийимир лагьайтlани, ада гьами­ша тикрардай: “Зун тарарин духтур я, эгер за жуван кар акъваза­рай­тlа, тама авай кьван тарара квак гьатда”.

Ихьтин “бедбахтвал” галукьнавай са тарцин кlане кьуь­гъуьрдин магъара авай. Кlекlедин макьамриз яб гу­дай­ кьван кьуьгъуьрдин япар денг хьанвай. Кlекlе вичин ванцин гъиляй саки биши хьанвай. Эхирни, са юкъуз кьуьгъуьрдиз кlекlедихъ галаз рахадай мумкинвал хьана­.

— Эй, кlекlе! Бес хьурай тlун, вакай катдай чкадал атанва чун!

— Ваз зун вуж ятlа чизвани!? Зун духтур я, духтур! Та­рарин духтур!

— Гьинавачтlани, сагъ тарар гатадай кьван ви кьиле авай мефтlедикай хешил хьанвай хьтинди я. Гьавиляй вак гаф акатзавач, — цацарин иесидин хъел къати жезва…

И югъни гьа икl акъатна. Пакагьан юкъуз кьуьгъуьрди кlекlедин месэла гьялун патал гьайванар мешверадал кIватIун кьетlна, ада, къуншидаллай цуцlулни чlагъ­ран шараг чархачияр яз, тамуз хабар гуз, рекье туна. Са тlимил вахт арадай фейидалай кьулухъ гьар са пипlяй гьайванар атана, алтlуш хьана.

— Азиз дустар! Чун алай вахтунда зулумдик ква. Эхь, зу­лум я им! — ихьтин гафарилай кьулухъ кьуьгъуьрди мяре­­кат ахъайна. — Куьне кьатlанва, зун квекай рахазватlа. Кlекlе­дин ванцикай чун вири икрагь хьанва, экуьнилай няналди ада чи зегьле ракъурзава. Лишандик кутазвайбурни гьелелиг сагъ тарар я, вичив гьулдандин кIуф гва лу­гьуз…­ Чна са  серенжем кьабулна кlанда, чунни, тамни хуьдай.

— Чун ви гафарихъ галаз рази я, кьуьгъуьр стха.

Кlе­виз рахунрин ван хьайи кlекlе, тадиз лув гана, мя­ре­­­катдал атана  акъатна. Адан гьуьнуьрт гьисс авур гьайван­ри, гапlал хьана, кушкушдал илигна. Икlни, акlни алахъна­ кlекlе, амма гапlалдик акахьиз алакьнач хьи, алакьнач.

Са декьикьадилай кушкушар акьалтlна, гапlал, гару тухвайди хьиз, чкlана. Абурун меслятдикай кlекlедиз хабар авачир. Ам фикирди кьуна, яваш-яваш вичин муг галайвал хъфена.

“Яраб, абур квекай рахазвайтlа? Закай чинеба?” — суаллу хьанвай  кlекlе.

Хъфидай рекье гьалтайбурун, кlекlедиз килигиз, сивин пад хъуьрезвай. Гуя вирида лугьузвай: “Акъваз-акъваз, чна вав пишкеш пака вахкуда”.

Инлай хъфена мука гьахь хъувур кlекlе пакамалди эхкъечlнач. Пакад юкъуз ада, гьамиша хьиз, са карни гьисс тавуна, вичи цlийиз гъиле кьунвай тарцел лув гана, гьам хашарик кутаз гатIунна.

Гьужумна ягъай кlуф садлагьана шкьакьда акlана. Кlе­кlе и кардин гъавурда акьунач. Ада мад ва мад тарциз кIу­фар яна, вич шкьакьдин кlватlуниз элкъвена. Эхирни чилел аватна.

Вири гьайванар кlекlедал алтlуш хьана.

— Гьа-а-н, ваз гила гьикl я? — хабар кьуна кьуьгъуьрди­.

— Куьмек це за-а-з! — гужуналди лагьана, кlуф шкьакьда акlанвай кlекlеди.

— Вуна чаз тарар хуьда лагьана, хиве яхъ, гьарайна гьайванри са сивяй. — Начагъдайни сагъдай кьил акъудда лагь…

— Гаф гузва! Анжах куьне заз куьмек це, — жаваб гана, лувар шкьакьди къваларик кукlурнавай кlекlеди.

Къутармишайдалай кьулухъ квахьай кlекlедикай са­да­ни хабар хкьунач. Тамани сагъ тарар гзаф амукьна. Тапан духтурдикай азад хьана…

Аксана Ферзалиева