Уьлкведин амай вири регионрив гекъигайла, Дагъустан, ири ва куьлуь карч алай гьайванрин кьадардал гьалтайла, кIвенкIвечибурукай сад я. Хуьруьн майишатдин регион яз гьисабзавай республикада гьакIни кIвалин маса гьайванар балкIанар, къушар хуьзва. Малдарвилин суьрсет гьасилунин кIвалах дурумлудаказ кьиле тухун патал гьайванрин — сагъламвилин гьални гьамиша къайдада хьун чарасуз я. И жигьетдай республикада хуьруьн майишатдин гьайванрин азарар пайда тахьун ва чукIун тавун патал датIана гуьзчивал авунин, дикъетлу хьунин важиблувал екеди я.
Дагъустанда и кIвалах агалкьунралди кьиле тухузва ва алай вахтунда республикада маларин тIегъуьнрин чешмеяр авач. Идакай и йикъара «Дагестанская правда» газетдин майдандал журналистрихъ галаз хьайи гуьруьшдин вахтунда РД-дин ветеринариядин Комитетдин председатель Мегьамед Шапиева хабар гана. Мярекат идаради алатай йисуз кьиле тухвай кIвалахдиз ва алай вахтунда вилик квай месэлайриз талукьди тир.
Мегьамед Шапиева сифтени-сифте къейд авурвал, малдарвилин хел дурумлудаказ вилик тухун патал Комитетди гьар йисуз маларин 75 жуьре азаррин вилик пад кьадай серенжемар кьиле тухузва. Абурукай 10 азар кьетIен хаталувилинбур я. Гьайванрин тIегъуьнрин вилик пад кьунин серенжемрикай яз, 2023-йисуз республикада санлай къачурла, 93,8 миллион гьайвандиз рапар яна ва 6,2 миллион гьайвандин сагъламвал ахтармишнава. Вилик пад кьун патал кьиле тухузвай серенжемрин нетижа яз, Сибирдин язвадиз, дабакьдиз, лапагрин оспадиз, нодулярный дерматитдиз ва са жерге маса азарриз талукь яз гьалар кутугайбур яз хуьз алакьнава. Идалайни гъейри, ветеринариядин идараяр лазим къайдада тадаракламишунин кIвалахни тухузва.
Къенин юкъуз ветеринариядин къуллугъдин вилик акъвазнавай тIал алай месэлайрикай яз, М.Шапиева кадрийрин кьитвиликай лагьана: и хиле кIвалахзавай маларин духтуррин юкьван яш 50 йисалай алатнава. Жегьилри и пеше ашкъи авачиз хкязава: кIвалах еке зегьмет алайди я, гьакъи разивал ийиз жедайди туш.
Гьа са вахтунда эхиримжи йисара Комитетди, дережа гьелелиг агъузди яз аматIани, къуллугъчийрин мажибар хкажунин месэладизни фикир гузва. И жигьетдай М.Шапиева пашманвилелди къейд авурвал, ветеринариядин факультетар акьалтIарзавай жегьилри кьилдин ксарин ветклиникайра кIвалахал акъвазун ва кIвалин кицIеринни кацерин месэлайрал машгъул хьун хкязава. Къейд ийин, куьчейра авай иесисуз гьайванрин, кьилди къачуртIа, кицIерин месэла гьялуникай рахадайла, ада хабар гайивал, Дербентда алай вахтунда 180 кицI хуьдай чка (приют) эцигунин кIвалахар саки кьилиз акъуднава, мукьва варцара ам ишлемишиз вахкуда. Идалайни гъейри, республикадин Кьилин тапшуругъдалди, муниципалитетрин уртах мад кьве приют Дагъустандин кеферпатан районра арадал гъида. Нетижада шегьеррин куьчейра йикъалай-къуз гзаф жезвай ва агьалийрик къурху кутазвай иесисуз кицIерин месэладин хцивал тIимиларун лазим я.
Журналистри патав гвай регионра гьайванрин азаррихъ галаз алакъалу гьалар чIурузвайдакай ва и карди гьихьтин нетижайрал гъун мумкин ятIа, гьадакай хабарар кьуна. Мегьамед Шапиева хабар гайивал, гьар йисуз уьлкведин маса регионрай республикадиз гзаф кьадар малар гъизва, амма абуруз талукь ветеринариядин къуллугъри гузвай документар гьамиша гваз жезвач. И карди республикадин ветеринариядин къуллугъдин кIвалах са кьадар четинарзава. Гьинай ятIа малум тушир гьайван сергьятдилай элячIай чIавуз карантиндал эцигун ва талукь тир ахтармишунар кьиле тухун лазим жезва. Идарадин кьили къейд авурвал, республикадин кеферпата ветеринариядинни полициядин кьве пост — «Къизлярдин» ва «Артезиандин» — кардик ква. Ина госветкъуллугъдин пешекарри суткада кьиляй-кьилиз гуьзчивал тухузва.
Иллаки хаталу азарар республикадиз акъатунин хаталувиликай рахадайла, къейд авурвал, уьлкведин ветеринариядин къуллугъар гьамиша алакъада ава ва, эгер тIегъуьндин чешмеяр пайда хьайитIа,идакай тади гьалда хабар гузва. Хаталу азаррин вилик пад кьунин кIвалах садрани зайифарзавач. Вучиз лагьайтIа, Дагъустан маса уьлквейрай Россиядиз гьайванар ва я малдарвилин суьрсет гъизвай сергьятдал алай регион я. Ида регионда «трансграничный» азарар пайда хьунин хаталувал са шумуд сеферда артухарзава. Гьаниз килигна, азаррин вилик пад кьун патал кIвалахар гзаф тухузва, и рекье пешекаррални алава пар акьалтзава. Хаталу азаррин чешмеяр терг ийизвай вахтунда майишатрай гьайванар терг авун патал вахчун мумкин я.
Агьалийри ишлемишзавай малдарвилин суьрсетдин хаталувиликай рахадайла, М.Шапиева як, нек ва маса продуктар анжах ветеринариядин сертификациядин къайдада кIвалахзавай чкайрай къачун меслятна. Кьилди къачуртIа, ада Махачкъаладин 2-нумрадин базарда маса гузвай суьрсетдин ери винизди тирди къейдна. «Ина ветеринарно-санитарный экспертизадин лабораторияди кIвалахзава. Адан вилик квай месэла дезгейрал шаклу суьрсет акъатунин вилик пад кьун я», — лагьана ада.
Жасмина Саидова
