СтIал Сулейманан райондин дяведин ва зегьметдин, яракьлу кьушунрин, къайдаяр хуьдай органрин ветеранрин советдин председатель Ислеман Ризаеваз «Да­гъустандин игит» къизилдин гъед ганва. Дипломда кхьенвайвал, Да­гъустандин халкьдин вилик кье­тIен лайихлувилерай.

Сальянви Мевлидинан хва Ислеман заз чиз къад йисалай гзаф я. Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу къуллугъчи, Афгъанистанда интернационалистдин буржи викIегь­ви­лелди тамамарай ветеран, райондин жемиятдин гзаф мярекатрин гьевеслу иштиракчи, вафалу пуд веледдин буба… Анжах къени, хийирлу крарин иеси. Дагъустандин жемиятдин организацийризни («Ватан хуьзвайди» Союз, «Шамилан фонд» культурадинни тарихдин общество ва региондин «Общественное мнение» фонд) ам алай чка акуна ва адан лайихлувилер къизилдин гъед гуналди къейдна. Ихьтин дережадив агакьун патал Ислеман Ризаева къанажагълу вири уьмуьрда гьакъисагъвилелди, намуслувилелди зегьмет чIугвазва.

Ризаеван уьмуьрдин сифте йисар хайи хуьре акъатна. Ам са куьникайни я дарвал авачиз, я дарихвал авачиз Сальяндин гуьзел тIебиатдин къужахда чIехи жезвай ва уьмуьрдал кьару тир. Адан рикIе сад-садалай гуьзел, бахтлу мурадри цIир гузвай. ЦIийи Испикрин хуьруьн юкьван школа куьтягьай гададихъ искусстводин алемдиз камар къачудай хиялар авай. Гъиле аттестат гьатай 1979-йисуз адахъ институтдик экечIдай мумкинвал хьанач. Ам «Агасиевский» совхоздиз кIвалахал фена. 1980-йисуз багърийри ам, чи хуьрера адет хьанвайвал, шад межлисни тешкилна, армиядин жергейриз рекье туна. Я вичини, я диде-бубадини, ам дяве лугьудай жегьеннемдин цIуз аватуникай, беден душмандин гуьл­лейрин кIусари харапIуникай фикирначир. Амма кьисметдихъай  садавайни катиз жедач.

Ислеман Ризаев Советрин Армиядин Самаркандда авай частариз акъатна. Са вацран курсара вердишвилер къачур жегьил аскерар кьилди чара авуна ва танкарин полкуник акатзавай мотострелковый баталь­ондиз ракъурна. Абурук Ислеманни квай. Пуд вацра ина техника чирунин, халис дяведин шартIара женгер тухунин жигьетдай вердишвилер къачуна.

— Чун гьиниз рекье тун патал гьазурзаватIа, чаз сир яз амачир, — рикIел хкизва виликан аскерди. – Командирри акъатна лугьузвачиртIани, чун гъавурда акьунвай. Са экуьнахъ чав тапшуругъ агакьна: хсуси шейэрни гваз походдиз гьазур хьухь. Самолетра акьахай чун Афгъанис­тандин чилел эвичIна. Ина чун Яру Гъед авай Псковдин мотострелковый полкуни вичин жергейриз кьабулна. Чи вилик эцигнавай везифа регьятди тушир: Термездай Фаиз­абаддиз физвай ва анай элкъвена хквезвай кьван автоколоннаяр рекье тун, абур саламатдиз чкадал агакьарун, датIана рекьер, абурун патарив гвай хуьрер, далдаяр ахтармишун. Чна гьикьван мукъаятвал, дикъет­лувал хуьзвайтIани, ягъунар, хъиткьинарунар галачир са югъни жедачир. Ихьтин гьалариз, Афгъанистандин гьавадин ва яшайишдин четин шартIариз чна дурум гузвай, амма жувахъ галаз санал къуллугъзавайбур, ватанэгьлияр телеф хьуни рикI къарсурдай.

Эхь, жувахъ галаз санал ксуз-къа­рагъзавай жегьил чанар, рикIера вири мурадар амаз, дуьньядилай фин низ хуш жеда кьван?! Ихьтин макъамра нивай къагьар кьаз жеда? Ислеманан кьилелни тIимил дуьшуьшар атанач. Абурукай сад ада рикIел хкана.

1981-йисан 16-июнь. Ракъинин нурари алугарзава. Зегьемвиликай катдай чка авач. Вирида эхзава. Нянихъ элкъвейла, Фаизабаддай Термездиз автоколонна рекье гьатна. Саперар, пулеметчикар, автоматчикар вилик ква. Автомашинрин ванер кваз такьуртIа, рехъ фенвай дереда пара секин я. Амма им шаклувилин секинвал тир. Душманри чпикай гьамиша гьич гуьзлемиш тавур макъамда хабар гудай. И сефердани гьакI хьана. Къучи тIвар алай хуьруьв (къишлахдив) агакьайла, Ислеман авай БМП-дин кIаник мина хъиткьинна. Машин цавуз гадар хьана. Автоколонна акъвазна. Хуьр галай патахъай душманри гуьллейрин хар къурна. Чи аскерри абуруз хъсан жавабни гана. Гзафбурал, гьа жергедай яз Ислеманални, залан хер хьана. Абур вертолетда аваз Кабулдиз хкана. Ислеман са вацра госпиталда къаткана. Хирер сагъ хъхьайла, викIегь сержантдиз отпуск гана. Хуьруьз хтай, хурудал лишанлу шабагьар алай аскерди диде-буба, мукьва-кьилияр шадарна. Аскервилин амай вахтни Ризаева лайихлувилелди кьилиз акъудна ва ам ватандиз сагъ-саламатдиз, халис игит хьиз хтана.

Ислягь уьмуьрдив эгечI хъувур Ризаевал «Агасиевский» совхоздин диспетчер-техниквилин къуллугъ их­­ти­­барна. Зегьметни чIугваз, ада Да­гъустандин культурадинни маотфат­дин училище акьалтIарна. Ахпа ада Испикрин хуьруьн культурадин­ кIвалин директорвилин везифаяр­ та­­­мамарна. Ругуд йисалай виниз ада райондин культурадин кIвалени кIвалахна. Хъсан далдамчи, мани­дар тир Ризаева Кьасумхуьруьн далдамчийрин дестедик ва художест­венный самодеятельностдик кваз рай­ондин хуьрера, Махачкъалада, Бакуда концертар гана, фестивалра, конкурсра иштиракна. Гьа са вахтунда райондин афгъанвийрин Советдизни регьбервал гана ва къени и кар давамарзава.

Малум тирвал, СтIал Сулейманан райондай Афгъанистандин ­дяведа 72 касди иштиракна, гьайиф­ хьи, абурукай 4 кас моджахедрихъ галаз кьиле фейи женгера телеф­ хьана. Афгъанвийрин советди ин­тер­­национальный буржи тамамарай­ аскеррин, набутар хьана хтайбурун­ ва телеф хьайибурун хизанрин гьа­къиндай къайгъу чIугвазва.

Къизгъин женгерин иштирак­чийриз гьукуматди са жерге кье­зил­ви­лер ганва. Абурукай­ яз «аф­гъанви­яр» яшайишдин кIвале­рал­ди таъ­­ми­нарун. Ислеман Ризаев райондин муьгьтежвал авай «афгъанвийриз» кIвалер чара авун па­тал­ гзаф сеферра меркездиз фена. Эхир ирид кас  (М. Абдулкери­мов, М. Маллаев, М. Абдуселимов, Ш. Ба­­­ламирзоев, Л. Сайидалиев,  И. Ри­заев, Н. Гьамидов)  яшайишдин шартIар хъсанардай сиягьра тваз алакьна ва абур тайинарнавай кьадар пулдалди таъминарна. Исятда районда 53 «афгъанви» яшамиш жезва.

Советдин председателди ветеранриз талукь гьар са месэла вичиз­ хасди яз гьисабзава. Инал анжах са мисал гъиз кIанзава. Афгъанис­тан республикадин душманрихъ ­галаз кьиле фейи женгера къагьриманвилелди иштиракай, Яру Гъед ордендиз лайихлу хьайи къурбанд ­Абдул  Саидован тIвар вичи кIе­лай Эминхуьруьн юкьван школадиз гунин  месэла аскердин багърийри­ни­ юлдашри къарагъарнай. И. Ризае­ва ам вичин гуьзчивиликай хкуднач, герек чкайриз лазим чарар кхьена­, талукь чкайриз физ, хтана. Геже гьатнатIани, 2019-йисуз школадиз Абдул Саидован тIвар гана.

Алай вахтунда ветеранрин председателдин къайгъуяр мадни гзаф хьанва. Украинада кьиле физвай махсус серенжемда иштиракзавай районэгьлийрин хизанриз яшайишдин рекьяй куьмек гун, райондин администрациядихъ галаз и жигьетдай санал кIвалахун, хизанар кIеве твазвай месэлаяр чирун…

Дяведин къурбандар рикIел хуьн яз, ветеранрин советди райондин талукь идарайрин, организацийрин куьмекни галаз спортдин акъажунар тешкилзава. Саки гьар йисуз игит ветеранар рикIел хуьн яз, азаддиз кьуршахар кьунай, волейболдай, футболдай, дзюдодай турнирар кьиле тухузва. Советди Белиждин Абас Исрафилован тIварунихъ галай гимназиядихъ галаз алакъаяр хуьзва, ана тешкилзавай мярекатра иштиракзава.

Ислеман ва Галина (ам Испикрин хуьруьн культурадин кIвалин художественный руководитель я) Ризаеври пуд аялдиз кIелдай, пешеяр къачудай, жемиятдиз менфятлу инсанар жедай тербияни мумкинвал гана. Жамиля Вини СтIалдал муаллим я. Жульеттади культурадин, искусстводин хел хкяна. Педагог тир Марсель къе Украинада кьиле физвай махсус серенжемдин иштиракчи я. Ислеман хьтин буба авай адавай ихьтин вахтунда кIвале секиндиз ацукьиз хьанач. Ам Кантемирдин танкарин дивизиядин 34-полкуник акатзавай ротадин командирдин заместитель я. Мукьвара отпускдиз хтана, багърийрал кьил чIугуна, хъфена.

Дяведин цIаярни, къурбандарни акунвай ветерандин мурад сад я: инсаният ислягьвилелди яшамиш хьун, къе Донбассдин, Палестинадин халкьар къирмишзавай хьтин дявеяр ерли тахьун.

Нариман Ибрагьимов