Куьре ханлухдихъ кьве меркез авай: сад — Кьурагьа, кьвед лагьайди — Вини Ярагъдал. Им Куьре ханлух Юсуф бегдин идара ийизвай девир тир. Са сеферда, Юсуф хандиз хайи югъ мубаракиз, патарив гвай хуьрерай, Дербентдай, Яхул шегьердай, гьатта Бакудайни кваз, гзаф кьадар савкьатар гваз мугьманар атана. Абурун кьадар акьван пара тир хьи, хандин чIехи дараматар михьиз ацIанвай. Хайи югъ мехъер хьиз къейдзавай. И шад межлисда патарилай атанвай ашукьрихъ галаз санал и хуьряй тир ашукь ва шаир Уьзденани иштиракзавай.
И макъалада зун Бакудай Юсуф хандиз багъишун патал гъайи буйдин гуьзгуьдин кьисметдикай (махсус кьулуна тунвай еке гуьзгуь) куьрелди рахада. Хандин мугьманар кьабулдай кIвалин-тавханадин тариф виринра авай. ЦIемуьжуьд юкIв — яргъивал, пуд юкIунилай артух хьиз гьяркьуьвал авай и кIвалин чил адав кьадай табунин гамуни чIагурзавай. Инсанрив гвай ихтилатралди, ам кIуьд юкIунин кьакьанвал авай тарара хандин кIвале рашана хранвай. Гам кIуьд-кIуьд юкIунин гамар сад-садахъ акална хранвайди я лугьудайбурни авай. Кар анал алач: и гегьенш кIвал чими авун патал ругуд къул авай. Тамара мегъуьн кIарасрилай бул вуч авай кьван! КIвалин цлара авайбурни гамарни халичаяр тир. Мугьманрин кIанерик багьа назбаличар квай. Садбурун кIанерик кавалар вегьенвай. КIвализ гьахьзавай пата гьар са касдиз вич кьилелай кIвачелди къалурзавай буйдин гуьзгуь эцигнавай.
Уьздена, вичиз Юсуф хандиз хайи югъ мубаракдай гаф гайила, къвалав гвай хуьруьн кавха Сийидавай межлисда авай таниш тушир мугьманар вужар ятIа хабар кьуна. Амайбурукай адаз акьван гьяз къвезвачир. Сийида Уьзденаз мад и патара садахъни авачир буйдин гуьзгуь авай Юсуф хандикай са мани ва я шиир лугьун тIалабна. Ашукь Уьздена седефралди гуьрчегарнавай, вичин чуьнгуьрдин гимишдин симерив тезенаг галукьарайла, акъатай ванци виридан фикир желбна:
КIантIа туьрк хьуй, кIантIа лезги,
Са гафар я, буйдин гуьзгуь.
КIалубсуз кас вакай муьскуь
Хьун тавурай, аман минет!
Гьатна харат хунчад юкьва,
Ваз бикеяр жеда мукьва.
Ви кеф закай гьич са йикъа
Хун тавурай, аман минет!
Ашукь Уьзден я ваз мугьман,
Ваз чида зи рикIин дарман.
Чи араяр, гьатна душман,
Къун тавурай, аман минет!
Манидалди ва ширин сесиналди буйдин гуьзгуьдикай ихьтин мани лагьай Уьзден межлисдин иштиракчийри пара хушвилелди кьабулнай ва Юсуф ханди Уьзден, хъсан савкьатар вахкана, рекье хтунай.
Юсуф хан, вичин хушуналди ханвиляй экъечIна, Дербентдиз хъфена. Амма адан эменнидикай Вини Ярагъдал амукьай са кьадар шейэр адан рухвайрал аватна. Советрин гьукумат арадал атайла, адан рухваярни гьарнихъ фена. Хандин эменнидикай амай шейэр маса гудайла, буйдин гуьзгуь Юнус муаллимди вичиз маса къачуна. Ашукь Уьзденакай ктаб кхьидайла, герек малуматар жагъурун патал зун Юнус муаллимдин патав фена. Ада гьа чIавуз заз и гуьрчег имарат къалурнай.
АгъастIалви, тарихдин имаратрал рикI алай Алимегьамед Аседуллаева хуьре тарихдин музей тешкилдайла, за адаз Бакудай Юсуф хандиз хайи юкъуз пишкеш яз гъайи буйдин гуьзгуьдикай суьгьбет авунай. И кар рикIе гьатай А. Аседуллаев зунни галаз, хандиз багъишай буйдин гуьзгуьдин суракьда аваз, Ярагъдал Юнус муаллимдин (рагьмет хьурай вичиз) кIвализ фена. Адан хцин суса чун шадвилелди кьабулна. Чун атунин себеб чир хьайила, ада чун вичин рушан кIвализ тухвана. Руш викIегьди тир: бубади маса къачур имарат адаз масадаз гуз кIанзавачир. За адаз лагьана:
— Я чан бала, вун, дугъриданни, Юнус буба хьиз, имаратрал ашукь я. Вуна и буйдин гуьзгуь саламатдиз хвенва, ваз адан къадир ава. Ви кIвале и гуьзгуь авайди, куь хуьруьнвийрилай гъейри, чидай ксар авач. Ам гзаф чкайрай мугьманар къвезвай А.Аседуллаеван музейдиз вахкайтIа, лап хъсан кар жеда. И гафарилай кьулухъ ада хушвилелди чаз гуьзгуь багъишнай.
А. Аседуллаеван музейда хуьрерай кIватIай ихьтин буйдин гуьзгуьяр са шумуд ава. Амма Юсуф хандиз Бакудай пишкеш яз гъайи гуьзгуьдикай мугьманриз рикIел аламукьдай суьгьбетар ийидай имарат хьанва. И гуьзгуьдикай зани жуван «Ашукь Уьзден ярагъви» тIвар алай тарихдин ктабда гегьеншдиз кхьенва.
Гьуьрметлу «Лезги газет» кIелзавай ватанэгьлияр! Чахъ, лезгийрихъ, къадим тарих ава. Тарихдин метлеб авай имаратар квахь тавун патал абурун суракьда авай, абур кIватIзавай, хуьзвай, хъсан музей арадал гъанвай А.Аседуллаев хьтин бажарагълу инсанриз баркалла! Ада кIватIнавай кьван экспонатар, чIехи залда гьакь тавуна, гегьенш гьаятдиз акъуднава. И кар фикирда кьуна, заз СтIал Сулейманан райондин кьилевайбуруз ихьтин са теклиф гуз кIанзава: А.Аседуллаева лагьайвал, СтIал Сулейманан музейдин патав хъсан дарамат гва. Кьегьал агъастIалвиди кIватIнавай экспонатар гьана эцигна, гуьзчивилик кутуртIа, са шакни алачиз, чIехи шаирдин ватанда мугьманрин фикир желбдай мад са иер макан арадал къведа.
Сажидин Саидгьасанов,
Дагъустандин халкьдин шаир
