Дагъустандин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводи хабар гузвайвал, республикадин лежберри тахминан 2 агъзур гектардин чиле прунз цанва. Им лагьайтIа, алатай йисандалай артух кьадар я.
Идарадин делилралди, прунз цун патал башламишнавай кIвалахар фикирда кьунвайдалай йигиндаказ кьиле физва. Алай йисуз республикада 32 агъзур гектардин чиле прунз цадайвал я, им лагьайтIа, регион патал садрани тахьай кьадар жеда.
«Республикадин районрин са паюнилай гзафбур, санлай къачурла, 19 муниципалитетда авай 140 майишат алай вахтунда прунз цунин кIвалахрал машгъул я», — хабар гузва идаради. Къейдзавайвал, Дагъустандин прунзчивилин хилен кIвенкIвечи карханади — Къизляр районда авай «Сириус» ООО-ди 2024-йисуз, санлай къачурла, 2 агъзур гектардилай гзаф майданра и магьсул (асул гьисабдай багьа сортарин тум) цадайвал я. Алай вахтунда и кIвалахар 500 гектарда тамамарнава.
Хуьруьн майишатдин идаради агалкьунрикай, садрани тахьай хьтин бегьеррикай хабар гузватIани, инал къейд авун лазим тир мад са месэла ава. Кар ана ава хьи, гьикьван йигиндаказ бегьерлувал хкаж жезватIа, саки гьакьван йигиндаказ дуьгуьдин къиметарни виниз физва — алай вахтунда са килограмм дуьгуьдин къимет республикадин къенепатан базарда 150-200 манатдив агакьзава ва дуьгуь виридалайни багьа техил (крупа) я лугьуниз лайихлу хьанва. Белки, и кардин себеб ам муьштерийрин игьтияжар тамамардай кьадарда тахьун ятIа? Малум жезвайвал, — ваъ. 2023-йисуз гьасилнавай прунз гьялунин карда авай мумкинвилерни гьисаба кьурла, (155,8 агъзур тонн), адакай 60 процентдин кьадарда аваз дуьгуь гьазурнавайди фикирда кьурла, якъин жезвайвал, республикади вичин жемятдин игьтияжар 3,5 сеферда артух таъминардай кьадардин бегьер кIватIнава. Яни региондиз гьасилзавай дуьгуь артухни алаз бес хьун лазим я. ЯтIани, дуьгуьдин къимет агъуз жезвач — эгер са йис идалай вилик адетдин сортунин дуьгуьдин са килограммдин къимет 80-100 манат тиртIа, гила ам бязи чкайра 190 манатдиз барабар я. Себеб вуч я?
РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр М. Аджекова, и суалдиз жаваб яз, къейд авурвал, дуьгуьдин къиметдик гьа жергедай яз прунз гьялун патал ишлемишзавай цIийи жуьре техникадин ва технологийрин къиметарни ква, яни и тадаракар багьабур я.
«Прунз гьасилун патал ишлемишзавай, иллаки бегьер кIватIдай техникадин къиметар багьабур я. Санлай къачурла, республикада ихьтин комбайнийрин кьитвал ава», — лугьузва ада. Идалайни гъейри, ада хабар гайивал, и кардиз дуьгуь республикадилай къецепатан базарра маса гуни таъсирзава. «Чи дуьгуьдин ери ва дад лап хъсанди я, гьаниз килигна, адахъ маса регионра, гьатта уьлквейрани игьтияж йикъалай-къуз артух жезва», — лагьана ада. Дугъриданни, эгер сифте йисара Дагъустандин (Къизлярдин) дуьгуь асул гьисабдай Россиядин маса регионра (Санкт-Петербургда, Астрахандин областда, Ингушетия Республикада…гьатта вич прунзчивилин кIвенкIвечи тир Краснодарский крайдани) машгьур тиртIа, эхиримжи са шумуд йисан вахтунда ам къецепатан уьлквейризни активнидаказ маса гуз башламишна: Азербайжандиз, Туьркиядиз, Тажикистандиз…
Амма санкцийрин басрухдик акатнавай уьлкведин экономикадиз зарар тахьун патал 2022-йисан 1-июлдилай 2024-йисан 30-июндалди Россиядин хуьруьн майишатдин министерстводи дуьгуь къецепатан уьлквейриз маса гунал вахтуналди сергьятвилер эцигна. Гьисабзавайвал, и сергьятвилер алудайла, амадагрин патай итиж аваз хьайитIа, республикадин прунзчийривай къецепатан уьлквейриз йиса 2,5 агъзур тонн дуьгуь маса гуз жеда.
Итиж, малум жезвайвал, гьатта артухни хьанва. Идакай и мукьвара РД-дин премьер-министр Абдулмуслим Абдулмуслимова нубатдин сеферда лагьана. «Мусурманар яшамиш жезвай уьлквейри Дагъустандин лапагдин якIуз, дуьгуьдиз ва балугъдиз кьетIен итиж ийизва. Дуьньядин стандартрал амал авуна виниз тир еридин михьи суьрсет гьасилунин кIвалах чи республикада вини дережада аваз тешкилнава. Чи мад са кьетIенвал ам я хьи, республикадин продуктри «Гьалал» стандартдиз жаваб гузва», — дамахдивди къейдна ада ва Дагъустан игьтияжар тамамариз гьазур тирдакай хабар гана.
Инал къейд ийин хьи, дуьгуьдихъ галаз санал — куьлуь карч алай гьайванар хуьнин карда кIвенкIвечи тир Дагъустанда лапагдин якни виле акьадайвал (бязи чкайра гьатта 2 сеферда) багьа хьанва. Имни, гьелбетда, пашманвал кутадай делил я. Вучиз лагьайтIа, дуланажагъдин дережадал гьалтайла, Россиядин виридалайни усал регионрикай сад тир Дагъустанда хизан хуьн патал чарасуз лазим тир продуктрин зимбилдин къимет мажибдин са паюниз барабар хьун къалабулух кутадай делил я. Ада агьалияр кесибвиле, усалвиле гьатунин гьерекат анжах йигинарда. Амма, пешекарри гьисабзавайвал, месэладиз са кьадар гегьеншдаказ килигун лазим я: вири и гьерекатри республикадин бюджетдиз гъидай къазанжияр артухарда.
Жасмина Саидова
