Чи машгьур камалэгьли, Дагъустандин халкьдин шаир, арифдаррин арифдар СтIал Сулейманан тIварунихъ галай районда цIи зурба вакъиаяр хьана. Райондин 90 йисан юбилейдиз талукь гегьенш мярекатар гурлувилелди, шадвилелди кьиле фена.
Райондин юбилейдихъ галаз алакъалу яз, урус чIалал акъуднавай чIехи ктабдизни “Край мыслителей и поэтов” (“Камалэгьлийринни шаиррин макан”) кутугай тIвар ганва. Алай йисуз юбилейдин вилик “Мавел” чапханада агъзур экземплярдин тираж аваз акъуднавай ктабдай райондин тарихдин рехъ, алай аямдин цIийивилерни агалкьунар галай-галайвал аквазва. Ктабдал зегьмет чIугунвайбур А.Омаровни М.Бабаханов я. Къейднавайвал, пулдин такьатрин патахъай Имам Яралиеван мергьяматлувилин “Умуд” фондуни куьмекна.
Сулейман-Стальский район, гьакъикъатдани, камалэгьлийринни шаиррин макан я. И кар ихтилат вичикай физвай ктабдини хъсандиз субутзава. 336 чиникай ибарат яз акъатнавай энциклопедия хьтин ктабда райондин тарихдикай, медениятдикай, тIвар-ван авай ксарикай, абурун алакьунрикайни гьунаррикай, жуьреба-жуьре хилера зегьмет чIугурбурукай, шаиррикайни алимрикай ва районди цуьк акъудун патал чпин пай кутур ватанэгьлийрикайни гзаф итижлу малуматар гьатнава.
Са шумуд паюникай ибарат гегьенш ва ранглу шикилралди девлетлу ктабдин сифте кьиляй куьруьдаказ умуми малуматар ганва. Райондивай квелди дамахиз жедатIа, гьадакай райондин кьил Нариман Абдулмуталибова гегьеншдиз кхьенва. Кьилди къачуртIа, райондин энциклопедияда “Абур райондин кьиле хьана”, “Агъзур йисарин рекьерай”, “Еке дегишвилерин девирда”, “Район Ватандин ЧIехи дяведин йисара”, “Дяведин игитар”, “Хайи маканда”, “Чи хуьрер”, “Зегьметда машгьурбур”, “Ватандин къуллугъда”, “Гьукуматдин ва жемиятдинни сиясатдин деятелар”, “Илимдин алемда машгьур райондин векилар”, “Культура ва искусство”, “Сеняткарвилер, гъилин устIарвилер”, “Райондин музеяр”, “Культурадин хиле машгьур устадар”, “Райондин векилар литературада”, “Районда спортдин уьмуьр”, “ТIвар-ван авай сихилар”, “Къенин йикъан район”, “Эцигунрин, арадал гъунин рекьихъди” кьилер гана, саки асирдин рехъ атIанвай берекатлу, мублагь магьалдин вири крарикайни гьаларикай кIелдайбур гьейранардай делилар ганва.
Ктабдин эхиримжи чинра илимрин кандидатринни докторрин сиягь ганва. И магьалдин агьалийрин арада медицинадин, экономикадин, педагогикадин, филологиядин, биологиядин, юриспруденциядин, физикадинни математикадин, философиядин, геологиядин, хуьруьн майишатдин, техникадин, географиядин, химиядин, тарихдин, ветеринариядин, политологиядин хилерай илимдин кукIушар муьтIуьгъарнавай, алимвилин дережаяр къачунвай 283 кас малум я. Гила вун жемир гьейран! Белки, а сиягьда гьат тавунвайбурни ама жеди.
“Тарихдин чинрай” кьил ганвай макъалада къейднавайвал, Сулейман-Стальский район къадим ва бажарагълу халкьди арадал гъанвай вичин къадим адетар, меденият ва руьгьдин ивирар авай Дагъустандин гуьрчег, баркаван чкайрикай сад я. Булдалди ракъини чим гузвай, багъларинни тамарин атирлу ни галай гьавадин хуш шартIар, михьи ва менфятлу емишарни майваяр, тешпигь авачир хьтин гуьрчег тIебиат, гьамга цин, гьа жергедай яз минералар квай, сагъардай чешмеяр, гзаф кьадарда тарихдинни медениятдин имаратар ва, кьилинди, зегьметдал рикI алай, мегьрибанвилелди рафтарвалдай инсанар… — вири ибур 20-асирдин Гомеран тIварунихъ галай баркаллу чилиз — магьалдиз талукь я.
1929-йисалай инихъ райондин кьиле Юсуф Герейханов, Мегьамеднеби Набиев, Гьажи Аликберов, Абусаид Жафаров, Фрид Кисриев, Рамазан Юсуфов, Ибадулла Керимов, Шафидин Разаханов, Абдулмуталиб Садикьов, Сиражудин Алдеров, Пирмет Мейланов, Зейдуллагь Мехтиев, Ибадуллагь Тагьиров, Алимет Мейланов, Мусаиб Агьмедов, Рудин Абакаров, Зейнудин Саругъланов, Гьамидэфенди Нежведилов, Низами Бутаев, Имам Яралиев акъвазна. Алай вахтунда гьар са рекьяй агалкьунралди район абадвилихъ тухузвай Нариман Абдулмуталибов 21-регьбер я.
Арадал гъанвай ктаб кIелдайбурун гегьенш къатариз итижлу жеда. Ам чи Куьре магьалдин тарих асиррай асирриз тухудай, несилрилай несилрал агакьардай хъсан чешме я.
К.Ферзалиев
