И мукьвара зи гъиле Пакизат Фатуллаевади гьазурна акъуднавай «Лезги халкьдин махар» ктаб гьатна. Им чи акьалтзавай несилдиз багьа савкьат я. Ктаб Дондал алай Ростов шегьерда, ООО «Медиа-Полисда» акъатнава. Хуш жедай кIвалах ам я хьи, ктабдин чинар рангунин шикилралди безетмишнава.
Пакизат Фатуллаева заз фадлай чизвай хъсан шаир ва къилихриз хуш инсан я. Ам шииррин са шумуд кIватIалдин автор я. Ада гьамиша хайи чIалакай, аялриз чIал кIанаруникай, акьалтзавай несил хайи чIалал рикI алаз чIехи авуникай фикирзава. И кар заз ада завай са шумуд йисан вилик авур тIалабуналди чир хьанай. Ада заз лагьанай: «Чан руш, аялар паталди шиирар кхьидайбур лап тIимил хьанва. ТIалабзава аялар паталди шиирар кхьин. Абуру кIелрай, чIал хъсандиз чир хьурай». Гьа икI, за аялар патал шиирар кхьиз башламишнай.
Дугъриданни, аялриз чIал кIанарзавайди махар я. Виликдай диде-бубади, са кар ийидайла, аялар секин хьурай, хъсан-пис чир хьурай лагьана, гьакIни тербиядин насигьатар гун паталдини абуруз махар ахъайдай. Амма гилан диде-бубайриз «регьят рекьер» жагъанва: аял, гъиле телефон вугана, ацукьарзава. Чун, чи диде-бубайри махар мус ахъайда лугьуз, югъ няни хьунал вил алаз жедай, гьикI лагьайтIа юкъуз абур кIвалахрал жезвай. Лезги махар акьул-камалдин, тербиядин булахар, гьакI чIал хуьнин, кIанарунин такьатарни я.
П. Фатуллаевади, ктаб гьазурдайла, жуьреба-жуьре кIватIалрикай, лап фад йисара акъатай ктабрикай менфят къачунва: «Лезгийрин фольклор» (1942-йис), «Лезги халкьдин махар» (1989-йис), гьа и тIвар алаз 2008-йисуз акъатай кIватIал. ГьакIни бязи махар КцIар райондин нежефхуьруьнви Шамсият Керимовадивай адан руша кхьин хъувунвайбур ва шаирди вичин буба Бейдуллагьан, диде ФатIиматан мецелай кхьенвайбур я. Ктабдин эхирда четин гафариз баянарни ганва. И ктабдикай гьар са диде-бубади, школада кIелзавай аялди менфят къачуртIа, хъсан кар жеда.
Ктаб ахъаяй зи вил «Чигали» махуна акьуна. Заз акьван шад хьана хьи! И мах зун аял тир чIавуз зи дидеди ахъаяйди тир, амма вири галай-галайвал зи рикIел аламачир. Ингье гила а мах кIелдай мумкинвал хъхьана заз. Мах кIелзавайди зун тиртIани, япара зи дидедин ван авай, заз жува аялвилин вахтариз лув ганвайди хьиз тир.
И ктаб гьазурун патал Пакизат Фатуллаевади еке зегьмет чIугунва. Ина гьатнавай бязи махар — «Ирид юкI алай Магьамад», «Рустам-Зал», «Халидин цил», «СикIни жанавур», «Нехирбандин акьуллу руш» ва са кьадар масабур вилик вахтара виридаз чидай, абур чпин аялриз ахъайдай. Амма махар ахъайдайбурун, кIелдайбурун кьадар тIимил жезвай гилан девирда умуд кутаз кIанзава хьи, и ктабдин гуьрчегвили, чIагай шикилри инсанрин, иллаки аялрин, рикI махарал ацукьарда. Шаирдин кьилин мурадни чи халкьдин культурадин ирс тир махар акьалтзавай несилдин рикIел хкун, абурук махар кIелдай ашкъи кутун я. Махар кIелиз алахъайла, чаз абурун жуьреба-жуьревал, чи хайи чIалан гуьрчегвал аквада, чIал чирунал гьар садан рикI ацукьарда. Бахт тушни жуван дидедин чIалалди кхьенвай махарин ктаб гъиле гьатун ва абур кIелиз алакьун!
Ктабда гьатнавай махар са шумуд жуьре я: гьайванрикай, суьгьуьрдин, яшайишдин. Дегь девирра арадиз атанвай махара кьиле физвай крар хуьрерихъ галаз ваъ, шегьеррихъ галаз алакъалу я. Амма гуьгъуьнин, цIийи девирра арадиз атанвай махарин агьвалатар хуьрерихъ галаз алакъалу я. Махар кIелайла, чаз чи халкьдин гъилин кIвалахрикайни чир жезва: гамар хурун, гъалар авун, малдарвилел машгъул хьун ва масабур. Махар кIелзавай касдиз гьакIни чи халкьдин ацукьун-къарагъун, къилихар, мурадар, адетарни аквада. Махари кIелзавайдаз, гьакI яб гузвайдазни уьмуьрдин насигьатрин тарсарни гузва.
Чи бажарагълу шаир Пакизат Фатуллаевади акъуднавай «Лезги халкьдин махар» куь рикI алай ктабдиз элкъведайдак, куьне ам еке ашкъидалди кIелдайдак умуд кутазва за.
Гъулангерек Ибрагьимова
