Чешнелу регьбер, тешкилатчи
Заз и макъалада зи хуьруьнви, чIехи къуллугъар авур, Шагьпазов Азим Шагьпазовичакай ихтилат ийиз кIанзава. Ам 1925-йисуз Кьасумхуьруьн райондин Вини Хъартасрин хуьре дидедиз хьана.
Ада 17-йис хьайидалай кьулухъ зегьмет чIугваз башламишна. Ватандин ЧIехи дяве физвай лап къизгъин вахтар тир. Школа хъсан къиметралди куьтягьнавай, хци зигьин авай жегьил Хъартас-Къазмайрин хуьруьн Советдин секретарвиле тайинарна.
1945-йисан майдиз А. Шагьпазов Дагъустандин обкомдин са йисан курсариз ракъурзава. Курсар акьалтIарайла, сифте ам партиядин Мегьарамдхуьруьн райкомдин кадрийрин отделдин инструкторвиле, гуьгъуьнлай райкомдин секретардин куьмекчивиле тайинарзава. И йисара ада вич халкьдихъ рикI кузвай, намуслу, масадан рикIикай хабар кьадай михьи инсан яз къалурна.
1950-йисуз Дагобкомдин кьве йисан курсар куьтягьайдалай гуьгъуьниз ам КПСС-дин Мегьарамдхуьруьн РК-дин, профсоюздин ва комсомолдин органрин отделдин заведующийвиле тайинарзава. И къуллугърал Азим Шагьпазовича вич зурба тешкилатчи тирди тайин кIвалахралди тестикьарна.
Са йисни арадай фенач, ам Мегьарамдхуьруьн райондин исполкомдин председателвиле тайинарна. И къуллугъдал Азим Шагьпазовичан еке тешкилатчивилин крар халкьдизни акуна. Пара къайгъударвилелди ам вичин кIвалахдив эгечIна ва вири вичин зигьин халкь паталди серфна. Гьа йисара райондин исполкомдин председателдин везифаяр: гьукуматди вилик эцигнавай планар ацIурун, районда рекьер туькIуьрун, школайрин, клубрин ва маса идарайрин дараматар цIийи хъувун ва цIийибур эцигун тир. Гьа кIвалахриз Азим Шагьпазовича кьетIен фикир гана, гьукуматдин ва халкьдин вири тапшуругьар кьилиз акъудна.
1956-йисуз КПСС-дин Дагъустандин обкомдин къарардалди Азим Шагьпазович Сталинграддин высший партийный школадиз кIелиз ракъурзава. 1960-йисуз еке агалкьунар аваз Высший партийный школа куьтягьнавай, чагъинда авай жегьил КПСС-дин Дагъустандин обкомдин парторганрин отделдин инструкторвиле тайинарзава. 1961-йисан майдиз ам Мегьарамдхуьруьн райсоветдин исполкомдин председателвиле хкязава. Гьа йисуз ам КПСС-дин Мегьарамдхуьруьн райкомдин сад лагьай секретарвиле тайинарзава.
1962-йисуз Никита Хрущева тухузвай сиясатдалди Дагъустанда ва вири уьлкведа районар чукIуриз, управленияр, совнархозар тешкилиз хьана. Мегьарамдхуьруьн райондин чилер Ахцегь ва Кьасумхуьруьн райондик кухтуна. Са гафуналди, район тергна. Гьа девирда Азим Шагьпазович Кьасумхуьруьн райондин производственный управленидин партийный комитетдин секретардин сад лагьай заместителвиле тайинарна. И йисара Азим Шагьпазович Дербентдин хуьруьн майишатдин техникум куьтягьуниз мажбур хьана: Н. Хрущеван девирдин истемишунар гьахьтинбур тир.
Гьадалай кьулухъ Азим Шагьпазовича ирид йисуз партиядин Кьасумхуьруьн райкомдин кьвед лагьай секретарвиле, муьжуьд йисуз райисполкомдин председателвиле ва ирид йисуз райондин халкьдин контрольный комитетда кIвалахна.
Вири уьмуьрда халкь паталди зегьмет чIугваз вердиш хьанвай коммунист пенсиядиз фейилани, кIвалахдивай къерех хьанач. Адакай 1985-йисуз райсоветдин, «Ички галачиз» обществодин, 1990-йисалай райондин сечкийрин комиссиядин председатель жезва. Вичин уьмуьрдин 65 йис ада халкь паталди серфна.
А. Шагьпазова кIвалахзавай вахтунда Мегьарамдхуьруьн ва СтIал Сулейманан районри са шумуд сеферда, соцсоревнованийра гъалиб хьунай Яру пайдахар ва премияр къачуна. Ингье журналист Абидин Камилова кхьенвай са делилдиз фикир гун.
«А йисара вири уьлкведиз машгьур тир Кьасумхуьруьн консервиярдай заводдин коллектив КПСС-дин ЦК-дин, СССР-дин Министррин Советдин, ВЦСПС-дин ва ВЛКСМ-дин ЦК-дин гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдахар ва пулудин премияр гуниз 13 сеферда лайихлу хьанай». Ихьтин вакъиаяр Азим Шагьпазовичан зегьметдин девирда цIудралди хьана.
Азим Шагьпазован зегьметар гьукуматди «Ватандин ЧIехи дяведин 1941-1945-йисарин гьунарлу зегьметдай», «Кавказ оборона авунай», «Зегьметдин тафаватлувилерай», «Зегьметдин ветеран» медалар, «Сейливилин лишан» орден, ДАССР-дин Верховный Советдин ва ДАССР-дин халкьдин контролдин Комитетдин юбилейный медалар, грамотаяр гуналди къейдна. Са шумуд сеферда ам Мегьарамдхуьруьн ва СтIал Сулейманан районрин агьалийри депутатвиле хкяна. Вичин уьмуьрда халкьдин патай ихтибарвал Азим Шагьпазовича вири крарилай вине кьазвай.
Азим Шагьпазовичахъ галаз кIвалахай инсанрикай ва халкьди адаз гузвай къиметдикай ихтилат тавуна жедач. Адахъ галаз зегьмет чIугур инсанри, иллаки къуллугъчийри Азим Шагьпазович намуслу, итимвал квай, масадан хийир кIандай, темягьсуз, масадан рикIикай, дердиникай хабар кьадай, гьавурда гьатдай, дамах гвачир, рикI михьи инсан тирди тестикьарзава.
Дагъустандин халкьдин шаир, стIалви Сажидин Саидгьасанова адаз шиирдин ихьтин цIарар бахшнава:
Халкьдин арада хатурни гьуьрмет
Къазанмиш ийиз чир хьайи, гьелбет,
Устадвилелди ийидай суьгьбет
Камаллу кас тир Азим Шагьпазов.
Михьивал кIандай руьгьдин, кIвалахдин.
Чир хьайи кас туш сирер дамахдин.
Къул чIугваз чидай лап дуьз патахъди
Камаллу кас тир Азим Шагьпазов.
Лезгийрин тIвар-ван авай шаир, Дагъустандин культурадин лайихлу къуллугъчи Шагьабудин Шабатова кхьенва: «1973-йисуз Мехкергърин агьалийри залзаладилай гуьгъуьниз СтIал Сулейманан райондин ЦIийи Макьаз куьч жедай къарар кьабулна. Хуьруьн Советдай къачур справкадал Советдин председателдин къул ва печать алазвай, зи хизанрин кьадарни къалурнавай. Амма Махачкъалада лагьайвал, эгер къе нянин сятдин вадалди гьа справкадал райисполкомдин печать алачиз хьайитIа, зун переселенцийрин списокдик акатдач, са куьмекни заз жедач. Йикъан сятдин кьведаз 10 декьикьа кIвалахнавай. Вири къуллугъчияр, нисинин фу нез, кIвалериз хъфенвай. Зун, кьил чIугуна, фу нез хъфенвай Азим халудин кIвализ фена. Зи дердиникай хабар хьайи ам, нисинин тIуьнни туна, райисполкомдиз атана, зи кар туькIуьрна. ИкI зун Махачкъаладиз физвай автобусдив агакьна. Махачкъалада зун переселенцийрин списокдик кутуна ва зал гьукуматдин патай вири куьмекар агакьна».
Махачкъалада кIвалахдайла, зун Социализмдин Зегьметдин Игит, гзаф йисара Дагъустандин районра партийный органра кIвалахзавай Михуловахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Чи дуствал ам саки рагьметдиз фидалди давам хьана. Адаз, дяведин вахтарилай башламишна, къенин йикъалди Дагъустандин шегьерра ва районра кIвалахар авур советрин ва партийный работникар чидай. Ам гьамиша зи кIвалерин къвалав гвай Октябрьский Революциядин тIварунихъ галай паркуниз къведай. ГьикI ятIани, ихтилат районрин партсекретаррикай кватнай. За адаз зал къе Железноводскдиз физвай зи хуьруьнви Азим халу гьалтайдакай ихтилатна. Ада Азим халудиз ихьтин къимет ганай: «Азим Шагьпазович пара намуслу, кIусни дамах гвачир, дагъвидин намуслувал квай, масадан рикIикай хабар кьадай инсан, рикIин михьивилин гуьзгуь я. Ваз ам мад акурла, зи патай саламар лагь. Эгер Махачкъалада акуртIа, куьн кьведни зи кIвализ ша. Ахьтин михьивал гвай къуллугъчи заз гьелелиг, икьван йисара совпарторганра кIвалахна, акурди туш. Ам партиядин гуьзгуь я». Мухуловаз Азим халуди Сталинградда высший партийный школа куьтягьайди ва ада гьа йисара гьихьтин къуллугъар авунайтIа, вири чизвай.
Пенсиядиз фейилани, Азим Шагьпазович халкьдивай къакъатнач. Ада Хъартас-Къазмайрин хуьруьн юкьван школада са класс вичин ва хизандин патай тадаракламишна.
Инсандиз чир хьана кIанда виридалайни зурба девлет, бахт, вичин уьмуьрда авур кIвалахриз халкьди гузвай къимет тирди. Гьелбетда, Азим Шагьпазович, ада халкь паталди авур хъсан кIвалахар хъартасвийрини рикIелай алудзавач. Хуьруьн жемятдин тIалабуналди Хъартас-Къазмайрин хуьре виридалайни еке куьче Азим Шагьпазовичан тIварунихъ янава.
Азим Шагьпазоваз зани шиир бахшна:
Азим халу, фенватIани рагьметдиз,
Ви кIвалахар аламукьда чилерал,
Ви къаш-къамат, лайих хьайи гьуьрметдиз,
Хъартасвийри хуьзва чпин рикIера.
Ви тIвар ганва хуьруьн зурба куьчедиз,
Ви невейрин агалкьунар дегьне хьуй,
Гьар са кIвалах авур вуна Куьредиз
Акьалтзавай хъартасвийриз чешне хьуй!
Азим Шагьпазовича кIвалахдай девирда Мегьарамдхуьруьн ва СтIал Сулейманан районра цIудралди цIийи библиотекаяр, клубар, стадионар, аялрин бахчаяр ва маса гзаф идараяр арадал атана. Иллаки ада, залзаладик акатай хуьрер куьчардайла, жемятриз гзаф куьмекар гана. Адан кIвалахар халкьдин рикIелай садрани алатдач. Алай девирда Хъартас-Къазмайрин хуьре вири патарихъай гьавурда ва образование авай жегьил карчияр тIимил туш. Абуру чпин бубайрин кIвалахар рикIелай алудзавач, гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазва. Абурун крар себеб яз, хуьруьз яд, экв, газ гъанва. Хуьруьн куьчейра къир цанва. Хуьруьн администрациядин кьил Нагъиев Омар агьалийриз къулайвилер авунал машгъул я, аялриз къугъвадай майданар туькIуьрнава, аялрин бахчади кIвалахзава, мини-футболдин майдан ава. Ана, къунши хуьрерайни къвез, акъажунар тухузва. Хуьре кIвалахдилай гуьгъуьниз агьалийриз ял ядай парк кардик ква.
Хъартасвийри Азим Шагьпазович рикIелай алудзавач, адан кIвалахар, фикирар къенин девирдани давамарзава.
Хъартасви Шагьвелед,
шаир ва публицист, РФ-дин писателрин союздин член
