И мукьвара чи штатдик квачир мухбир Рагьидин Эминов Ахцегь муниципалитетдин етим ва яшайишдин жигьетдай игьтияжлу аялриз къаюмвалдай отделдин кьилин пешекар Земфира Гьамзатовадихъ галаз гуьруьшмиш хьана. 2016-йисуз РД-дин Общественный палатади, образованидин ва илимдин министерстводи отделдиз Гьуьрметдин грамота гана. И карди адан кIвалахдин еридин гьакъиндай шагьидвалзава. Отделди ийизвай къуллугъриз талукь яз З.Гьамзатовадихъ галаз суьгьбет кьиле фена.

— Земфира Гьамидовна, чаз куь къуллугъдин везифаяр квекай ибарат ятIа, куь учетда къаюмвилик квай гьи­кьван аялар аватIа лагьа­найтIа кIандай.

— Етим ва четин шартIара гьатнавай аялриз куьмекар чна чкадин ва РД-дин бюджетрай чара ийизвай пулдин такьатрин гьисабдай гузва. Чи ве­зифаяр хизанра къулайсуз гьалар арадал атунин вилик пад кьуникай, етим ва игьтияжлу аялар тайинарна, абуруз куьмекар гуникай, яш тамам тахьанвай аялрин ихтиярар хуьникай (ва икI мад) ибарат я. Диде-буба аваз, гьар жуьре себебрикди кIеве гьатнавай, месела, диде-буба дустагъра гьатна ва я абур азарлу яз, чпин аялрал гуьзчивал тежезвай, ханвай аялдикай отказзавай хизанарни учетдиз къачуна, абурухъ галаз кIвалахзава.

Аялдикай отказзавай дуьшуьшра чна арза суддиз ракъуруналди и ва я маса гражданин диде-бубавилин ихти­яррикай магьрумна, аялдал къаюмвалзава. Къаюмвал авун сифтени-сиф­­те аялдин мукьва-кьилийриз (ба­де, ими, эме, халу, мирес) теклиф­за­ва­­­. Аял кьабулнавай хизан чна гуьз­чи­ви­лик кутазва. Эхиримжи де­лил­рал­ди­, чи учетда чпин яшар тамам та­­хьан­вай­ 48 аял ава. Абурукай 38 аял яша­­йиш­­дин жигьетдай къаюмвал авуниз игьтияж авайбур я. Алай вахтунда абуру вирида пулдин пособияр къачузва.

Етим 10 аял хвавиле кьабулнава. И мукьвара КьакIарин хуьряй мад 2 аял-етимар учетдиз къачунва. Себеб диде-буба ва я абурукай сад чпин ихтияррикай магьрум авун я. Гьелбетда, аял вичин хайи хизанда диде-бубадихъ галаз  къулай шартIара яшамиш хьунихъ са карни агакьдач. Исятда чна гуьзчивилик квай вири аялрин яшайишдин шартIар ахтармишна, абуруз талукь тир документар туь­кIуьр­нава. Етим аял хизандиз кьабулна, жуванди хьиз, хуьн, тербияламишун мергьяматлу ва пара суваб авай кар я. Разивилелди лугьун, чи районда жумарт инсанар пара ава.

— Аял кьабулзавай хизанда яшайишдин ва ахлакьдин жигьетдай гьихьтин шартIар хьана кIанда?

— Къаюмвалзавай хизандихъ  яша­йишдин рекьяй къулай шартIар хьун чарасуз я. Хизанда, гьич тахьай­тIа, са кас гьар вацра мажиб къачузвайди ва адан мажибдин кьадарни  аялдиз гузвай пособидилай артух хьун лазим я. А хизанди аялдин 18 йис яш тамам же­далди адан пата­хъай­ жаваб гуда. Эгер къаюмвилик ­акатайлани, и аялдихъ яшайишдин кьилдин кIвал авач­тIа, 14 йис тамам хьайи­ла, чи къуллугъди ам кIвал гун патал учетда твазва. 18 йис хьайила, адаз кIвал гузва. Къаюмвиле авай аял­диз Дагъустанда вацра 4697 манат пособие ава. Алава яз, 16 агъзурни 424 манат пулни гузва­.

— Эхиримжи 2-3 йисан вахтунда куь къуллугъдивай етим аялриз шумуд кIвал гуз хьанва?

— Етим аялар яшайишдин кIва­ле­ралди таъминарун чи везифайрик акатзавай лап важиблу месэла я. Гьавиляй­ адаз кьетIен дикъет гузва. Райадминистрациядин иштираквал аваз, 2015-2017-йисара 6 аял яшайишдин кIвале­ралди таъминарнава. Гьар са аялдиз гузвай яшайишдин кIвалин кьадар 33 квадратный метрдилай тIи­мил тахьун лазим я. Алатай йисуз кIва­лер къачун патал чи учетдал 12 кас эцигнава. 18 йис яш тамам хьайила, абурни яша­йишдин кIвалералди таъминарда.

— Етим аялдиз кIвал къачун патал ам кьабулнавай хизанди гьихьтин документар гьазурзава?

— Къаюмвилик квай аялдихъ яша­йишдин кIвал авач лагьай ва адан кIва­чихъ чил галач лагьай справкаяр­, аял къачунин, учетда эцигунин гьакъиндай арзаяр ва икI мад. Документрин тамам пакет чахъ галаз меслятдалди гьазурда.

— КIвалахда квел гьихьтин четинвилер гьалтзава?

— Етим аялар  тайинарунин, диде-буба аваз, государстводин куьмекдихъ муьгьтежбур чирунин (и малуматар СП-рин къуллугъчийри гун лазим я, амма и месэладиз абуру фикир гузвач) месэлаяр четин жезва. Райондин хуьрериз фин патал идара­диз машин авач. Хуьрерин администрацийрин ва школайрин психологринни социологрин патайни чаз талукь тир куьмек жезвач.

— Са кьадар инсанар куь къуллугъдиз талукь законрин гъавурда авач. И жигьетдай гьихьтин кIвалах кьиле тухузва? Етим аялар кьабулнавай хизанрал гуьзчивалзавани?

— Чна чи патав атай вирибур гъавурда твазва. Чи къуллугъдиз талукь яз, чкадин телевиденидикай мен­фят къачуна, ара-ара махсус программаяр гузва. ЯтIани, 23 йис яшдилай алатайдалай гуьгъуьниз чи патав кIвал кIанз арзаяр гваз къвезвай дуьшуьшарни ава. Ахьтинбуруз кIвал гудай ихтияр амукьзавач. Аял хвавиле, рушвиле кьабулнавай ксарин хи­ве ам тербияламишунин, хъсандиз хуьнин, адав кIелиз тунин тайин тир жа­ваб­дарвални гьатзава. Чи отделди­ хвавиле, рушвиле кьабулнавай, талукь тир пособияр къачузвай хизанрал гуьзчивалзава, а пул гьи жуьреда харж­заватIа, ахтармишзава.

— Квез чиз, етим, игьтияжлу ая­лар хьунин кьилин себеб вуч я?

— Эвелимжи нубатда, диде-бубайрихъ дуьзгуьн ацукьун-къарагъун тахьун. Ичкидин, пIапIрусдин, нагьакьан­ крарин члада гьатна, дустагъда ацукь­навайбурун аялар, якъин, етим, кесиб ва бедбахт я.

Къуй чи аялар бахтлу хизанра чIе­хи хьурай! Абур чпин диде-бубадин тавазивилерикай садрани магьрум тахьурай!

Рагьидин Эминов