Иззет Шерифован — 90 йис
Иззет Шерифов… Заз а кас патавай аквадай мумкинвал са шумудра хьана. АцIай якIарин, юкьван буйдин туькме итим “мирес” лугьуз рахадай. И кардалди ада вичин ери-бине (ата-бубаяр) къадим Миграгърин хуьряй тирди къейд ийизвай.
Гьакъикъатдани ам Миграгъа исятдани машгьур Шерифрин тухумдин векил, чIехи шаир ва инкъилабчи, лезгийрин советрин литературадин диб кутурбурукай сад тир Нуреддин Шерифован хизанда дидедиз хьана. Нуреддинан бубаяр лагьайтIа, гьеле XVIII-XIX асирра Къубада, ГуьндуьзкIеледа бинелу хьанвай. Нуреддин вич ГуьндуьзкIеле хуьре хана. Анай Бакудиз, масанриз акъатна. Эхирни КцIар шегьерда вичин муг кутуна. И мука гележегдин шаир, хъсан педагог ва тешкилатчи, лезгийрин “Садвал” гьерекатдин регьберрикай сад хьайи Иззет Нуреддинович Шерифов кIвачел акьалтна.
Иззета КцIара юкьван школа (урус чIалан), Бакуда Азербайжандин М.Ф.Ахундован тIварунихъ галай чIаларин институт акьалтIарна. Адалай кьулухъ хейлин йисара КцIара муаллимвиле, райОНОдин инспекторвиле кIвалахна. 1963-йисуз ам Сумгаитдиз куьч хьана. Ина ГосНИИ хлорпроектдин филиалда илимдинни техникадин информациядин сектордин начальник хьана. Инал вич-вичелай суал къвезва: шаир, шаирдин хва, чIаланни литературадин муаллим “хлорпроектдин” лабораториядиз гьикI акъатна?
Девирди инсан ихьтин гуьзлемишни тавур камар къачуниз мажбурда. КцIара аялриз урус чIал ва литература чириз, ахпа школайрин инспекторвал ийиз, Иззет Нуреддиновичаз акуна хьи, КцIар районда, гьакI вири Азербайжандани, лезги мектебра лезги аялривай хайи чIал чириз жезвач. Лезги шаиррин ктабар чапдай акъуддай чка авач. Ада вичи кхьизвай эсерарни дафтаррани книжкайра амукьзавай. Гьа ихьтин шартIара ада рагьметлу Забит Ризвановахъ, Ядуллагь Шайдаевахъ, Лезги Няметахъ ва масабурухъ галаз санал КцIара “РикIин гаф” кIватIал тешкилна ва чпин гъилин хатIарин журнал акъудиз башламишна.
Ихьтин дердисервиляй экъечIун патал Иззет Шерифов Бакудиз мукьва тир Сумгаит шегьердиз фейидал шак алач. Пуд йисалай ада Бакуда лезги чIалал вичин сифте ктаб “ТIиб-тIаб”, лугьудайвал, сифте “чубарук” чапдай акъудна. Ам куьлуь-куьлуь баснийрикайни тешпигьрикай ибарат я. Бакуда ихьтин ктаб лезги чIалал акъудун а вахтара игитвилиз барабар кар тир. Иззет Шерифова сифте яз Бакуда, Къубада, КцIара, масанра авай лезгийриз Азербайжан патани хайи чIалал ктабар акъудиз жедайди чирнай! Гьа чIавуз ада вичин буба Нуреддин Шерифован ктабни (“Чигедин стIал”) чапдай акъудна (1966-йис).
“ТIиб-тIаб” ктаб заз зи дуст, вичин вахтунда Сумгаитда кIвалахай Ярагъ-Къазмайрин юкьван школадин муаллим Ибрагьимов Шамсудинан кIвале акуна, кIелна. Гьар са чIал лап къешенг кIалубда аваз, вакъиайривни насигьатрив ацIурна, кIелдайбур тух жедайвал дуьзмуьшнавай и ктабди, вич гъвечIиди ятIани, еке таъсир ийизва. Зи дустуни ам гьавиляй вичин кIвализ атай вирибуруз кIелзавай. Шамсудиназ а ктабдай саки вири чIалар хуралай чир хьанвай. Ингье сад:
Гагь-гагь рикIел чIуру сятди
ЧIуру хиял гъиз хьана.
Гагь акъвазиз, гагь явашдиз
Гьа виликди физ хьана.
ГьикI ятIани, вахтуникай
Ада хъелна, акъвазна.
Вич къвазайла, а сятдиз
Вахт къваздайди хьиз хьана.
Ачухдиз, михьи лезги чIалал кхьенвай и басняди гьар сад лавгъавал авун герек туширдан, датIана вахтунихъ галаз санал виликди еримишун лазим тирдан, валайни лап важиблубур, кар алайбур авайдан гъавурда твазва. Иник михьи хъверни, хъуьтуьл айгьамни, дерин манадин акьул гунни квачни мегер!
Ингье маса басня:
Цацар рипер хьиз авуна, вергеди,
Вине кьуна кьил, векьериз мурмурна:
— Жаваб гузвач душмандиз куь жергеди,
За хьиз хци, кудай цацар акIурна.
Эгь, ферсузар!..
Ем жезва куьн гьар акатай гьайвандиз.
Мус экъечIда куьн викIегь яз майдандиз?!
Гьа и чIавуз кьашкьа гамиш атана,
Такабур верг ялна кIаняй атIана.
Им тарихда машгьур Эзопан чIал тушни бес! Урусрин басняйрин чIехи устад Иван Крылован чIалар хьиз кIелиз жезва. Иззет Шерифова лезги басняйрин жанр вичин вахтунда лап вилик тухвайдал шак алач.
Гьайиф, Азербайжан пата зегьмет чIугваз хьайи гзаф маса шаиррин хьиз, Иззет Шерифован кьисметни агъурди хьана. Лезги чIал ва литература мектебра чирунин, Самур вацIун а пата авай лезгийриз чпин ктаб-газет акъуддай мумкинвал гунин, лезги культура хуьнин ва вилик тухунин месэлаяр чкадилай юзуриз алахъай вирибурал миллетчидин ва гъибетчидин лакIаб алкIуриз, абурун геле къекъвез, гьикьван ксарин эхир-пехир авуна…
Иззет Азербайжандай Дагъустандиз экъечIуниз мажбур хьана. Вични “перестройкадин” сагьибри виликан битав чIехи уьлкве тахьай мисал авуна, гьакIни дарвиле авай лезги халкь государствойрин сергьятри мадни дарвиле тунвайла. Ада Дербентда вичин кIвал-югъ кухтазвай. Амма рикIиз акур кьван дердисервилери ам фад уьмуьрдивай авуна. Сурни касдиз ина кьисмет хьана.
Иззет Шерифован къул алай “ТIиб-тIаб” (1966-йис), “Кьудар” (1980-йис), “Аслан даим ксанайтIа” (1993-йис) ктабар ва хейлин шиирарни макъалаяр, веревирдер ама. Яни им шаир чахъ галама, адан руьгьди чаз къуллугъзама лагьай чIал я.
Ажеб жедай, руьгьдиз кIеви лезги рухвайрини рушари чIехи шаирдин — басняйрин устаддин юбилей Дербентда, КцIара, Миграгъа, Махачкъалада, я са маса къулай чкада кьванни тешкилнайтIа…
Мердали Жалилов
Сиркени Кутар
Сиркедиз вич авай Кутар
Хьана дар:
— Вучиз ава зун и кIеве датIана, —
Лавгъавилив лагьана.
КIватIна гужар,
Падна Кутар,
Чилиз кIвегь хьиз гьай хьана,
Авамвиляй зай хьана.
Аслан даим ксанайтIа
Йикъан норма тIуьна кьве къат,
Вичин масан чан саламат
Хуьн паталди геж вахтаралд,
Аслан фена хуш ахварал.
Виш жуьредин ахвар акваз,
Гагь элекьиз, гагьни дакIваз,
Экъисзавай кIирер вичин
Ада, хъвериз, гьам чIуриз чин…
Аслан ксанваз акуна,
Адан вилик, кичIела, чIар
Вегьезавай гьайванри къе
Кьуьлерзавай, элкъуьрна цIар.
Уьмуьр пеш хьиз, зурзаз-зурзаз
Фейи Къуьрез аквадамаз
Тама авай и хвешивал,
Ахъа хьана адан мез-чIал:
— Ахварик кваз тIуьрай вичиз
Вири дуьнья — вил ацIур кьван.
КсанайтIа даим Аслан,
Гьикьван азад жедай Ватан!..
Верг
Цацар рипер хьиз авуна Вергеди,
Вине кьуна кьил векьериз мурмурна:
— Жаваб гузвач душмандиз куь жергеди,
За хьиз хци, кудай цацар акIурна.
Эгь, ферсузар!..
Ем жезва куьн гьар какатай гьайвандиз.
Мус экъечIда куьн викIегь яз майдандиз?!
Гьа и чIавуз, кьашкьа Гамиш атана,
Такабур Верг ялна кIаняй атIана…
Сефигь кицIер ва жанавур
Сефигь кицIер ва ЦIарак, Рагъвац
Вягьтедавай хипер туна,
Сас гуз хьана сада-садаз.
И кардикай хабар кьуна,
Жанавурди кIасна пIузар:
— КицIер кукIун я зи сувар!
Аквадамаз кьурак хипер,
Крчар элкъвей еке са гьер,
Адан сивяй авахьна гъер.
Жанавурди гьахьна кьурак,
Гьална хипер вири къецел.
Нубатдалди туьд бамишиз,
Садни тунач ада кIвачел.
Ахмакь кицIер пакамалди
Элуькьна, чеб авуна мур.
КIвализ пелеш хкведамаз,
Абуруз буш акуна кьур.
Иззет Шерифов
